خسارت این بیماری در نقاط مختلف ژاپن حدود ۲۰ تا ۵۰٪، در هندوستان ۱۵٪ و در تایلند ۳/۷ تا ۱۴/۷% گزارش شده است. در نواحی شمالی استرالیا به عنوان بیماری واریته های برنج زود رس معرفی شده که عامل کاهش محصول تا بیش از ۷۰٪ می باشد. در ایران اولین بار در سال ۱۳۴۳ از فومن گزارش شد و بعد از گیلان، مازندران، فارس، ایلام، زنجان و اصفهان گزارش شده است. در گیلان تا قبل از کشت ارقام اصلاح شده برنج، بیماری مهمی به شمار نمی رفت ولی بعد از آن در سطح استان گسترش یافت و مشکلاتی در امر ترویج کشت این گونه ارقام فراهم گردید.
علایم بیماری
کلمه ژاپنی ba- ka – ni به علایم بیماری که به صورت گیاهچه دیوانه و قد کشیدگی غیر طبیعی گیاهان آلوده است، اشاره دارد و مطالعه این بیماری و عامل آن منجر به کشف هورمون رشد گیاهی جیبرالین شد.
از بارزترین علایم بیماری، قدکشیدگی، لاغری و رنگ پریدگی گیاهچه های آلوده است و ممکن است کوتوله و سبزرد (کلروتیک) نیز بمانند و ریشه و طوقه آنها پوسیده و سیاه شوند و در داخل ساقه توده های خاکستری مایل به صورتی میسلیوم قارچ دیده شود (شکل۱-۱). بوته های آلوده زرد و خشک شده و معمولا می میرند. گیاهانی که تا زمان بلوغ باقی می مانند، عقیم شده و خوشه نمی دهند و یا خوشه ها پوک می شوند که اصطلاح Palay lalake به معنی مرد عقیم است، که برای تشریح پدیده عقیمی در فیلیپین به کار می رود. غلاف های برگ گیاهان آلوده ممکن است آبی – سیاه شوند و پریتسیوم های عامل بیماری در آنجا تشکیل شود.
شکل۱-۱ ریشه و طوقه پوسیده و سیاه برنج ناشی از آلودگی به بیماری آدمکی برنج
عامل بیماری
عامل بیماری در فرم غیر جنسی Fusarium proliferatum وF . verticillioides و در فرم جنسی Gibberella intermedia و G . moniliformis است. بر حسب شرایط قارچ، اسید فوزاریک (عامل کوتولگی) و یا جیبرالین (عامل قدکشیدگی) ترشح می کند. گیاهچه های قدکشیده در شرایط خاک مرطوب رشد می کنند ولی گیاهان کوتوله در خاک خشک رشد می کنند. بیماری بذرزاد است و آلودگی بذر در مزرعه قبل از برداشت از طریق آسکوسپورهای هوازاد و یا کنیدیوم ها ایجاد می شوند و بذر به صورت داخلی آلوده نمی شود.
عامل بیماری به صورت میسلیوم و کنیدیوم در روی سطح بذر باقی می ماند و موقعی که بذر آلوده کاشته می شود، گیاهچه را آلوده می کنند و به صورت سیستمیک در گیاه در می آید. در بقایای گیاهی و خاک به صورت ماکرو کنیدیوم باقی می ماند، ولی در خاک دوام زیادی ندارد. بهینه حرارتی رشد قارچ ۲۷-۳۰ است. در گیلان عامل بیماری از طریق بذر قایای گیاهی – آلوده و خاک به فصل زراعی بعد منتقل می شود.
مدیریت بیماری
به دلیل بذر زاد بودن عامل بیماری بهترین روش ضدعفونی بذر است. برای ضدعفونی بذر ابتدا از سموم جیوه ای استفاده شد و پس از ممنوعیت این سموم، بنومیل و بنومیل – تیرام توصیه کردید. علاوه بر قارچکش های تیوفانات متیل از سوی IRRI قارچکش های کاربندازیم و تیرام از هندوستان برای ضدعفونی بذر نیز گزارش شده است.
به دنبال بروز مقاومت در قارچ عامل بیماری به بنومیل، قارچکشهای تری فلومیزول او پفورازوات که از بیوسنتز ارگسترول ممانعت می کنند برای کنترل جدایه های مقاوم و حساس به قارچکش های گروه بنزومیدازول معرفی گردید. در ایران از هشت قارچکشی که مورد بررسی قرار گرفتند، بنومیل و تیابندازول با غلظت ppm۱۰ به طور کامل (۱۰۰٪) از رشد قارچ در محیط کشت جلوگیری کردند.
در گیلان کاربوکسین تیرام از سوی مؤسسه تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی برای ضدعفونی بذر توصیه شده بود که در سال های اخیر تأثیر مناسبی نداشته است. مصرف بنومیل – تیرام و تیوفانات متیل – تیرام (هومای) به میزان پنج گرم برای یک کیلوگرم بذر برنج به صورت ضدعفونی بذر در کنترل بیماری مؤثر بوده است. استفاده از بذور تمیز و ضدعفونی آنها لازم است. آب نمک می تواند برای جداسازی بذور آلوده و سبک به کار برده شود و باعث کاهش مایه بذرزاد می شود . ارقام مختلف، مقاومت های متفاوتی دارند و بهترین روش کاشت ارقام مقاوم است.
منبع: کتاب بیماری های کیاهان زراعی ایران
نویسنده: دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید