عوامل موثر بر جذب آب توسط ریشه هاعبارتند از:
۱- میزان تنفس گیاه
بین جذب آب توسط ریشه ها و میزان تنفس در بعضی از گیاهان رابطه مستقیم برقرار است. ولی در تعدادی از گیاهان نیز چنین رابطه ای به اثبات نرسیده است. روشن است که جذب غیرفعال توسط ریشه های گیاهانی که تعرق آنها سریع است با صرف انرژی حاصله از تنفس بستگی ندارد، ولی جذب فعال به تجمع نمک در آوندهای ریشه و در نتیجه به انرژی حاصله از تنفس وابسته است. به همین دلیل استفاده از مواد ضد تعرق با کاهش میزان تنفس گیاه مقدار جذب آب را نیز کاهش می دهد.
۲- تهویه خاک و دمای خاک
در گونه های مختلف گیاهی عکس العمل پروتوپلاسم ریشه ها در مقابل تهویه خاک، دمای خاک و عوامل دیگر تفاوت فاحش وجود دارد. مثلا اگر درجه حرارت سیستم های ریشه در عرض چند روز تا ۵ درجه سانتی گراد پائین آورده شود کاهش جذب آب کمتر از آن خواهد بود که همین درجه حرارت در مدت چند ساعت کسب گردد. بعبارت دیگر تغییرات سریع شرایط محیطی به شدت میزان جذب آب را کاهش می دهند.
۲- قابلیت دسترسی ریشه به آب
-
میزان رطوبت خاک
از عوامل موثر دیگر بر جذب آب، قابلیت دسترسی ریشه به آب است. چنانچه درصد رطوبت خاک از ظرفیت زراعی بیشتر باشد هوای موجود در خاک برای تنفس گیاه محدودیت پیدا کرده و لذا جذب آب نیز کاهش می یابد. همانطور که از طرف دیگر چنانچه درصد رطوبت خاک کمتر از ظرفیت زراعی باشد آب تحت تاثیر نیروی ماتریک به خاک چسبیده و کمتر قابل استفاده گیاه می باشد. با وجود این برخی گیاهان کند تعرق قادرند در پتانسیل های خیلی کمتر از ۱۵- بار نیز آب جذب نمایند.
-
مهیا بودن آب برای گیاه
در مورد مهیا بودن آب برای گیاه بین دو محدوده ظرفیت زراعی و نقطه پژمردگی بحث های زیادی وجود دارد. برخی عقیده دارند که آب یا قابل استفاده گیاه هست یا نیست و تعرق یا رشد هیچ کدام تا زمانی که رطوبت خاک به درصد پژمردگی دائم نرسد کاهش نمی یابد. حال آنکه بعضی دیگر بر این عقیده اند که هر چه رطوبت خاک از ظرفیت زراعی کاهش یابد قابلیت دسترسی گیاه به آب نیز تقلیل پیدا می کند. عده ای دیگر نیز حالت سومی را پیشنهاد نموده اند:
به این صورت که آب از ظرفیت زراعی تا نقطه ای مشخصی که بنام درصد رطوبت سهل الوصول معروف است به آسانی در اختیار گیاه قرار می گیرد و از آن نقطه به بعد هرچه از مقدار رطوبت کاسته شود، مهیائی آن برای گیاه کاهش می یابد تا اینکه سرانجام در نقطه پژمردگی دائم به صفر می رسد.
۳- اثرات تنش آب
اصولا اثرات تنش آب بر فرآیندهای مختلف گیاهی متفاوت است. مثلا تولید ماده خشک در اثر تنش آبی کاهش می یابد، اما اثر آن بر تولید بذر یا برخی محصولات دیگر ناچیز است و حتی در مواردی ممکن است برخی فرآورده ها را افزایش دهد. اکثر بحث ها پیرامون اثرات تنش بر رشد گیاه ناشی از این عقیده است که رشد گیاه از یک حد قابل پیش بینی رطوبت خاک به پایین بطور مداوم کاهش می یابد. حال آنکه این عقیده چندان هم صحیح بنظر نمی رسد. معمولا نمی توان از نظر تعرق و تقسیم سلولی برای آب قابل دسترس گیاه حداقل مشخصی را تعیین کرد یا به عبارت دیگر درصد پژمردگی دائم در هیچ کدام از این فرایندها بعنوان حداقل مقدار آب به شمار نمی رود.
فرآیندهای فیزیولوژیکی کنترل کننده رشد گیاه، با تنش آب رابطه مستقیم داشته و رابطه آنها با تنش آب خاک و اتمسفر رابطه ای غیر مستقیم دارد. در ضمن این مطلب یک مقدار معین تنش آب خاک، معادل همان میزان تنش آب در گیاه است.ممکن است گیاهان در خاک های مرطوب نیز به هنگام تعرق سریع موقتا مواجه با تنش شدید آب گردند و یا تنش آب در گیاهانی که در خاک های نسبتا خشک می رویند در شرایط جوی که میزان تعرق کم است، اندک باشد.
منبع : کتاب رابطه آب و خاک و گیاه، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
دیدگاهتان را بنویسید