این بیماری اولین بار در سال ۱۹۴۹ در ایتالیا مورد توجه قرار گرفت و سپس بیماری با اسامی مختلف در مزارع ذرت فرانسه، پرتغال، اسپانیا، سوییس، سوئد و اسراییل نیز مشاهده گردید. در ایران در سال ۱۳۶۰ به عنوان یک بیماری ویروسی در مزارع استان فارس مشاهده شد . کوتولگی زبر ذرت مهم ترین و اختصاصی ترین بیماری ذرت در برخی نقاط استان فارس است. در فارس حدود ۴-۳٪ و گاهی نیز تا ۴۰٪ آلودگی دیده شده است. در سال ۱۳۸۲ شدیدترین اپیدمی این بیماری در فارس رخ داده است.
علایم بیماری
بوته های آلوده کوتوله می مانند و ساقه ضخیم تر از معمول یا قطورتر نسبت به ارتفاع بوته می گردد. برگ ها بسیار به هم نزدیک می شوند و این علامت خصوصا در انتهای بوته مشاهده می شود. برگ های انتهایی کوچکتر و صاف و مستقیم می ایستند. در صورتی که بوته های جوان آلوده شوند، قسمت انتهایی بوته خشک می شود و مهم ترین علامت بارز این بیماری وجود برجستگی هایی در پشت برگ روی رگبرگ ها به فواصل معین است که بیشتر اوقات با چشم غیر مسلح دیده می شود و گاهی گال ها یا برجستگی ها روی غلاف میوه نیز مشخص هستند (شکل۱-۱)
شکل ۱-۱ گیاهان آلوده به ویروس کوتولگی زبر ذرت.
عامل بیماری
ویروسی از ReOviridae از جنس Fijivirus به نام Maize rough dwarf virus (MRD) است. پلی هدرال بوده و بسیار بزرگ تر از سایر ویروس های گرد است. ساختمان ویروس به صورت دو گلوله تو در توی پروتئین است که در وسط گلوله دوم یا داخل آن حدود ۱۰ قطعه RNA دو رشته (dsRNA ) وجود دارد. ناقل ویروس در طبیعت زنجرک های از Delphiacle به نام La0delpha striatellus و Unk anodes fantasijevici است که وجود این زنجرک نشانه وجود ویروس هم خواهد بود. رابطه ویروس و زنجرک پایا و تکثیری است و حتی ممکن است ویروس از طریق تخم زنجرک هم به نسل های بعدی زنجرک و به گیاه منتقل شود. علاوه بر ذرت، روی گندم و جو نیز دیده شده است.
میزان آلودگی بستگی به زمان کاشت گیاه، حساسیت رقم و جمعیت ناقلین دارد. عامل پایداری عمده سال به سال ویروس زنجرک ناقل است که رابطه تکثیری دارد و ویروس به طریق مکانیکی منتقل نمی شود.
مدیریت بیماری
استفاده از ارقام مقاوم، مبارزه با زنجرک های ناقل، تنظیم تاریخ کشت از جمله روش های توصیه شده هستند. در ایتالیا دوره حساسیت ذرت در اثر زود کشت کردن افزایش می یابد و خسارت بیشتر می شود، بنابراین باید دیرتر کاشت و ذرت در گرما کشت شود تا سریعا رشد کرده و دوره حساسیت را پشت سر بگذارد. تاریخ های کشت دیرتر (۲۹ خرداد و ۱۳ تیر) در ایران کمترین آلودگی را نشان دادند .
سمپاشی حاشیه های مزارع ذرت با سموم حشره کش سیستمیک هم مؤثر است. از بین بردن علف های هرز اطراف مزرعه قبل از کشت ذرت (حدود ۳ هفته قبل) باعث از بین بردن زنجرک های ناقل می شود. تراکم بوته اثر معنی داری در میزان آلودگی ذرت ندارد.
منبع: کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده: دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید