اندازه گیری میزان تعرق گیاهان
روش معمولی اندازه گیری میزان تعرق گیاهان، تعیین تغییرات وزن با تلفات بخار آب است. گاهی اوقات تلفات آب در درختان از روی اندازه گیری سرعت جریان شیره در داخل ساقه تخمین زده می شود.
۱- روش فیتومتر (Phytometer)
اغلب اندازه گیری های تعرق در مورد گیاهان گلدانی انجام شده که وزن آنها از چند صد گرم تا صدها کیلوگرم متغیر است. سطح خاک را برای جلوگیری از تبخیر پوشانده و تدابیری اتخاذ می شود که بتوان آب خارج شده از خاک را جایگزین نمود. لازم است که گلدان ها را از نظر نور مستقیم خورشید محافظت نمود تا بیش از اندازه گرم نشوند. دقت این اندازه گیری بسته به حداقل تغییرات وزن قابل اندازه گیری است.
به دلیل این محدودیت ها اندازه گیری تعرق در فواصل زمانی کوتاه برای گیاهانی که در گلدان های سنگین قرار گرفته اند، مشکل است. اگر فواصل اندازه گیری طولانی باشد، لازم است در مورد گیاهان سریع الرشد، تغییرات وزن گیاه تصحیح گردد. در مورد معدودی تعرق با اندازه گیری تغییرات آب خاک گلدان که به روش جذب اشعه بدست آمده با تخمین زده شده است.
۲- روش رویاندن گیاه در محلول غذایی و اندازه گیری حجم محلول مصرف شده در روز
با قرار دادن سیستم ریشه یا قطعه ای از شاخه در داخل بشومن و اندازه گیری جذب آب در فواصل زمانی کوتاه است. تخمین تعرق گیاهان سالم در فواصل زمانی کوتاه اگر بر اساس میزان جذب آب صورت گیرد، حاوی اشتباهات زیادی خواهد بود. زیرا میزان جذب عقب تر از تعرق می باشد.
۳- تخمین میزان تعرق گیاهان از طریق بسط
مقدار تعرق اندازه گیری شده در بوته های گلدانی واقع در گلخانه ها قابل اطمینان نمی باشد. زیرا شرایط محیطی بسیار متفاوت است. بسط نتایج حاصله از یک بوته گیاه در مورد اجتماعات گیاهی فقط در صورتی قابل توجیه است که آن گیاه در شرایطی مشابه گیاهان اصلی تحت آزمایش قرار گرفته باشد. مانند استفاده از لایسیمترهای قابل کنترل.
-
لایسیمتر
با استفاده از لایسیمتر نیز می توان میزان تعرق را در مزرعه اندازه گرفت. لایسیمتر بشکه نسبتا بزرگی است که در خاک و روی یک ترازو جایگزاری شده است. اگر مقدار آب داده شده به لایسیمتر اندازه گیری شده باشد و سطح خاک لایسیمتر هم با یک ماده ضد تبخیر مانند پرلیت و یا پلاستیک پوشانده شده و فرض شود که تبخیر از سطح خاک صورت نمی گیرد، در این صورت تلفات آب یا کاهش وزن لایسیمتر فقط می تواند به دلیل تعرق و با زهکشی باشد. چنانچه سوراخ های زهکشی آب خروجی هم بسته شده باشد، مقدار تعرق طی یک دوره زمانی مشخص قابل محاسبه است.
۴- روش پوتومتر (Potometer)
پوتومتر دستگاهی است که برای اندازه گیری میزان تعرق بکار برده می شود. این دستگاه طوری طراحی شده است که در آن آب مورد نیاز گیاه برای تعرق از داخل یک لوله مدرج افقی تأمین می گردد. در ابتدا و قبل از اتصال لوله به منبع تأمین آب اجازه داده می شود یک حباب هوا وارد لوله می گردد. با انجام عمل تعرق و حرکت آب از منبع بطرف گیاهان حباب هوا نیز حرکت میکند، از روی حرکت حباب هوا و با داشتن قطر لوله می توان حجم آبی را که به مصرف تعرق رسیده است بدست آورد.
۵- روش شاخه های قطع شده در اندازه گیری سرعت تعرق در گیاهان
این روش گاهی اوقات به روش توزین سریع نیز مصطلح است. تعداد زیادی از اندازه گیری های تعرق به این روش بوده است. به این ترتیب که یک برگ یا یک شاخه را قطع نموده و در عرض چند دقیقه پس از قطع با ترازوی مخصوصی توزین می گردند. علی رغم مناسب بودن و اندازه گیری های زیادی که با این روش شده، به دلایل زیادی در اندازه گیری تعرق روش قابل اطمینانی نیست. قطع برگ ها آن را از تنش موجود در سیستم هدایت آب خلاص نموده و به علت افزایش موقتی اندازه منفذ روزنه ها میزان تعرق نیز افزایش می یابد.
۶- روش تلفات بخار آب
در این روش برگ، شاخه و یا تمام گیاه در داخل محفظه ای قرار گرفته. سپس تغییرات محتوی آب هوایی که از داخل محفظه در جریان است اندازه گیری می شود. محفظه معمولا از جنس پلاستیک بوده و از نظر اندازه از محفظه های کوچکی که فقط گنجایش یک برگ را دارند تا محفظه های شفاف پلاستیکی که می تواند درخت کوچکی را در خود جای دهد متغیر است. در سیستم های باز اختلاف محتوی آب هوای ورودی و خروجی اندازه گیری می شود. ولی در سیستم های بسته افزایش غلظت بخار آب یا رطوبت نسبی اندازه گیری می شود.
- بزرگترین مزیت این روش این است که می توان نوسانات کوتاه مدت سرعت های تعرق را که در اثر تغییرات محیط طبیعی یا محیط کنترل شده بوجود می آید اندازه گیری نمود. ولی در این روش نیز محیطی که برگ یا گیاه در آن قرار گرفته است مصنوعی می باشد. تغییراتی که با قرار دادن گیاه در داخل گلدان در درجه حرارت برگ و هوا و سرعت باد بوجود می آید موجب می شود که بین میزان تعرقی که به این روش اندازه گیری می شود و میزان تعرق در مزرعه تفاوت های زیادی وجود داشته باشد.
- روش دقیق تر آن است که برگ داخل محفظه ای که مجهز به یک بادبزن می باشد، قرار داده شود. وجود بادبزن باعث می شود مقاومت لایه مرزی هوای روی برگ که مانع از تعرق می شود به صفر برسد. بدین ترتیب به کمک یک پمپ، هوا از روی برگ داخل محفظه عبور کرده و غلظت آن از نظر رطوبت و دی اکسید کربن قبل از ورود و پس از خروج از محفظه اندازه گیری می شود. افزایش غلظت بخار آب و کاهش دی اکسید کربن نشان دهنده تعرق و فتوسنتز بوده و از روی این اختلاف می توان سرعت تعرق را سنجید.
۷- روش پرومتر (Porometer)
پرومتر دستگاه نسبتا ساده ای است که در موارد زیادی برای اندازه گیری قطر روزنه های برگ و میزان تعرق بکار برده می شود. این دستگاه دارای یک کلاهک کوچک است که روی قسمتی از برگ را می پوشاند و سرعت خروج بخار آب از برگ از طریق روزنه های هوایی را اندازه گیری می کند. سرعت جریان شیره سعی شده است بتوان میزان تعرق را از روی سرعت جریان شیره در داخل ساقه ها تخمین زد. این روش معمولا به طریقه نبض حرارتی صورت می گیرد. برای حرارت دادن شیره از یک دستگاه مخصوص استفاده نموده و مقدار حرارت نیز با یک پیل حرارتی اندازه گیری می شود.
در این روش در یک نقطه از ساقه یک پالس گرمایی ایجاد کرده و سپس دما در نقطه ای بالاتر روی همین ساقه اندازه گیری میشود زمان لازم برای اینکه در این نقطه افزایش یابد بستگی به سرعت حرکت شیره خام دارد. بنابراین با دانستن قطر ساقه و برخی ضرایب دیگر می توان میزان و سرعت تعرق را تخمین زد.
۸- استفاده از کاغذ کبالت برای اندازه گیری میزان تعرق گیاهان
در این روش یک صفحه کاغذ جاذب در محلول رقیق ۳ تا ۵ درصد کلرور کبالت فرو برده می شود. سپس آن را در آون خشک می کنند تا به رنگ آبی روشن در آید. اگر این کاغذ در معرض هوای مرطوب قرار گیرد رنگ آن به صورتی تغییر می کند. حال چنانچه یک کاغذ خشک آغشته به کلرور کبالت را به سرعت روی سطح یک برگ قرار دهیم و آن را از رطوبت هوا دور نگهداریم، می توانیم از روی میزان تغییر رنگ کاغذ از آبی به صورتی سرعت تعرق را تخمین بزنیم. باید توجه داشت که تغییر رنگ معمولا در مدت چند دقیقه صورت می گیرد و از این روش بیشتر برای تعیین سرعت نسبی تعرق استفاده می شود.
منبع : کتاب رابطه آب و خاک و گیاه، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
دیدگاهتان را بنویسید