تضاد عقاید در مورد معنی مقاومت در مقابل بی آبی بسیار زیاد است. به هر حال طبق تعریف مقاومت در برابر بی آبی عبارت است از هر نوع روشی که گیاه بوسیله آن بتواند دوره های تنش آب محیط را تحمل نماید.
بطور کلی مقاومت گیاهان در برابر بی آبی به دو روش عملی می شود. یکی اینکه پروتوپلاسم قادر است بدون وارد آمدن خساراتی کمبود آب را تحمل نماید و دیگر این که خصوصیات ساختمانی و فیزیولوژیکی به نحوی است که اثرات کشنده تنش آب را به تعویق انداخته و با خنثی می کند.
مقاومت در مقابل خشکی:
ساختمان پروتوپلاسم در تعدادی زیادی از گلسنگ ها، خزه ها برخی از سرخس ها و بذر گیاهان به نحوی است که می توانند شرایط خشکی هوای آزاد را بدون آنکه از بین بروند تحمل نمایند.
از گیاهان بذری می توان علف ها و بوته های مختلف کویری مثل درمنه را نام برد. بین گونه های مختلف علف ها، بوته ها و درختان مناطق نیمه کویری نیز از نظر مقاومت در مقابل خشکی تفاوت هایی موجود است.
این تفاوت ها در مواردی که زنده ماندن گیاه بیش از محصول ارزش داشته باشد حائز اهمیت است. شاید زیتون مثال بارزی در این مورد باشد زیرا می تواند به علت مقاومت زیاد برگ ها در مقابل خشکی در شرایطی که برای اغلب گیاهان بیش از حد خشک است رشد نماید.
در گیاهان زراعتی اختلاف مقاومت در برابر خشکی بی اهمیت می باشد زیرا اگر خشکی زیاد ادامه یابد این گیاهان از بین میروند.
در این گیاهان به مقدار محصول بیش از زنده ماندن گیاه توجه می شود و میزان محصول هم از زمانی که پتانسیل آب خاک به ۱- یا ۲- بار یعنی به مراتب قبل از مواجه شدن با خط خشکی می رسد شروع به کاهش می کند.
اجتناب یا به تعویق انداختن خشکی :
بیشتر مقاومت گیاهان مزوفیت در مقابل خشکی احتمالا ناشی از خصوصیات فیزیولوژیکی و مرفولوژیکی آنها است که موجب اجتناب یا به تعویق انداختن تنش آب گیاه می گردد.
سه نوع از این مقاومت ها وجود دارند که عبارتند از:
-
تطبیق فصل رویش:
در بسیاری از گیاهان یکساله کویری جوانه زدن، رشد و گل دادن در طی چند هفته پس از بارندگی و خیس شدن سطح خاک صورت می گیرد. این گیاهان قبل از ایجاد تنش شدید آب دوره زندگی خود را به اتمام می رسانند.
گیاهان یکساله زمستانی نیز از خشکی تابستان دوری جسته و برخی از گونه ها مثل چمن های نوع مدیترانه ای در طی فصل گرم و خشک به خواب می روند.
مقدار محصول در انواع گیاهان زراعی که بشود آنها را زود کشت نموده تا قبل از رسیدن خشکی تابستان رشد خود را تکمیل نمایند بیش از انواع دیررس است.
-
پراکندگی زیاد سیستم های ریشه:
مقابله در برابر صدمات حاصله از خشکی وجود ریشه های عمیق، پراکنده و پر انشعاب شبیه ریشه های ذرت خوشه ای است مثل سیب زمینی، پیاز و کاهو که دارای ریشه های سطحی و کم انشعاب می باشند و سریعتر از گیاهانی که ریشه عمیق دارند مثل یونجه، ذرت و گوجه فرنگی صدمه می بینند.
ترکیبات توانائی گیاه در ساختن ریشه های عمیق و شرایطی از خاک که متناسب ریشه های عمیق باشد وضعیتی را بوجود می آورد که از نظر مقاومت در مقابل بی آبی مفید می باشد.
-
کنترل تعرق:
سومین طریقه به تعویق انداختن تنش آب، کاهش تعرق است. برخی از گیاهان با ریزش برگ های خود در مقابل تنش آب واکنش نشان می دهند و بسیاری از گیاهان با بستن روزنه ها خود عکس العمل نشان می دهند.
در هر دو روش تلفات آب کاهش می یابد و طول عمر گیاهانی که با این روش ها عمل می کنند بیش از سایر گیاهانی است. عکس العمل روزنه ها، که با تنش آب بسته میشوند، همراه با لایه کوتینی روی برگ ها یکی از عوامل موثر در کنترل تعرق است.
موتاسیون هایی از گوجه فرنگی وجود دارد که به علت باز بودن دائمی روزنه ها حتی قادر به رشد در شرایط مربوط به گلخانه نیز نمی باشند.
در سیب زمینی نیز چنین موتاسیون هایی را پیدا کرده اند. بهترین مثال ترکیب عمل روزنه ها و لایه کوتین را می توان در آناناس، مشاهده کرد.
بنابراین برای آن که بتوان برنامه های انتخاب و اصلاح نباتات را پیاده نمود لازم است که اطلاعات لازم پیرامون مکانیسم کنترل تلفات آب بررسی گردد.
منبع : کتاب رابطه آب و خاک و گیاه، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
دیدگاهتان را بنویسید