حرکت آب در برگ و آوند گیاهان
حرکت آب در برگ ها
حرکت آب در داخل برگ ها و آوند گیاهان و انتقال آن به بافت های مختلف، مرحله نهایی هدایت آب را در داخل گیاه تشکیل می دهد. در محل هر گره ای که برگ ها بدان متصل شده اند، عضوی از سیستم آوندی موجود است که به آن دستجات آوندی می گویند. این دستجات آوندی از سیستم آوندی ساقه سرچشمه گرفته و از داخل دمبرگ به پهنک رسیده و در آنجا مسیرهای متعددی را جهت عبور آب و اجسام حل شدنی فراهم می سازد.
محل قرار گرفتن سیستم آوندی در برگ
ترتیب قرار گرفتن سیستم آوندی در برگ های مختلف متفاوت است. در بسیاری از مخروطیان یک رگ ساده از مرکز برگ عبور می کند. در چمن ها، رگبرگ های متعددی بطور موازی سرتاسر برگ را فرا گرفته و در نوک برگ در یک نقطه بهم متصل می گردند. این رگبرگ ها بوسیله رگ های کوچک و عرضی که از داخل بافت های مزوفیل می گذرند، به یکدیگر مرتبط می باشند.
آوندهای ثانویه
برخی از گیاهان دولپه دارای رگبرگ های پنجه ای شکل می باشند. به این ترتیب که چند رگبرگ بزرگ از قاعده برگ خارج شده و بوسیله سیستم پیچیده ای از رگ های کوچک به یکدیگر متصل می گردند. رگبرگ های سایر گیاهان دولپه ای به شکل پر می باشد. به این ترتیب که از اطراف یک رگبرگ میانی تعداد متعددی رگبرگ کوچک منشعب می گردند. این آوندهای ثانویه در داخل غلاف هایی قرار گرفته اند که حاوی آوند چوبی، کامبیوم و آوندهای آبکش است.
انشعابات آوندهای ثانویه
توزیع آب در داخل مزوفیل بیشتر توسط آوندهای کوچک که انشعابات آوندهای ثانویه می باشند، صورت می گیرد. این انشعابات و انشعابات کوچکتر آن ابتدا کامبیوم و سپس آوند آبکش و بالاخره غلاف خود را از دست داده و بصورت یک عنصر آوندی واحد در داخل مزوفیل مدفون می گردند.
در بسیاری از گونه ها، رگبرگ های کوچک به یکدیگر متصل شده و شبکه پیچیده ای را تولید می کنند. تعداد این رگبرگ های کوچک به قدری زیاد است که فواصل اغلب سلول های برگ از رگبرگ مجاور متجاوز از چند سلول نمی باشد. بنظر می رسد ظرفیت هدایت اغلب برگ ها به قدری زیاد است که با شکستن رگبرگ اصلی باز هم به حیات خود ادامه می دهند.
انشعابات دستجات آوندی
بسیاری از دستجات آوندی دارای انشعاباتی می باشند که بصورت توده های عمودی سلول های بی رنگ از دستجات خارج و بطرف بشره بالا و پایین ادامه یافته. و با ساختن دیواره هایی منافذ هوای مزوفیل را به تعداد زیادی محفظه کوچک تقسیم می نماید. انشعابات دستجات آوندی در برگ های خزان شونده حداکثر و در برگ های پهن همیشه سبز حداقل می باشد.
این غلاف های آوندی، حداقل در مورد گونه های مزومورف، آب و اجسام حل اشدنی را از آوندهای چوبی تا سلول های اپیدرمی منتقل می سازند. ممکن است برای آب ساده تر باشد که بجای حرکت عرضی در داخل مزوفیل، ابتدا توسط غلاف های آوندی به طرف سلول های بشره رفته و سپس به مزوفیل برگشت نماید. زیرا تعداد اتصال های مزوفیل محدود می باشد.
حرکت آب در خارج از آوند گیاهان
گرچه بر حرکت آب از داخل آوندها تاکید شده است، ولی حرکت آب خارج از سیستم آوندی نیز امکان پذیر است. آبی که وارد ریشه ها می گردد قبل از رسیدن به آوندهای چوبی بایستی چندین سلول را قطع و در برگ ها نیز قبل از رسیدن به مقصد نهایی در داخل بشره با مزوفیل از چندین سلول عبور نماید. اگر آب بتواند عرضا از سلول های پارانشیمی بگذرد مسلم است که میتواند طولا نیز از آنها عبور کند و احتمالا مقدار کمی از آب به طور طولی از سلول های پارانشیمی پوست ریشه و مغز ساقه عبور مینماید. البته مقاومت سلول های زنده در مقابل جریان آب به مراتب بیشتر از مقاومت آوندهای چوبی بوده بطوریکه عملا تمام حرکت آب از داخل آوندها صورت می گیرد. این مطلب را می توان بشرح زیر توصیف کرد:
طول متوسط تراکئیدها ۵ میلی متر است، بنابراین آب در هنگام عبور از هر متر آوند چوبی حداقل از ۲۰۰ تراکئید می گذرد. اگر متوسط قطر سلول های پارانشیمی ۵۰ میکرون فرض شود در هر متر از ساقه متجاوز از ۲۰۰۰۰ سلول وجود خواهد داشت. اگر مقاومت تراکئیدها و جدار سلول های پارانشیمی در مقابل حرکت آب یکسان باشد، مقاومت پارانشیم حدود ۱۰۰ مرتبه بیش از مقاومت تراکئیدها در برابر حرکت آب می باشد.
علاوه بر این در هر سلول پارانشیمی مقاومت پروتوپلاست نیز به آن افزوده می گردد که در ۱ ۵ سانتی متر در ثانیه در بار متجاوز از ۱۰۰۰۰ برابر مقاومت جدار تراکئیدها است، حتی اگر آب از پروتوپلاست ها گذشته و طولا جدار سلول های پارانشیمی را طی نماید، مقاومت آن در برابر جریان آب بیش از تراکیدها می باشد. مسلما مقاومت آوندهای چوبی در مقابل حرکت آب کمتر از مقاومت تراکئیدها است.
منبع : کتاب رابطه آب و خاک و گیاه، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
دیدگاهتان را بنویسید