رشد گیاه + نقش اصلاح خاک و آب
در این مقاله با رشد گیاه+نقش اصلاح خاک و آب آشنا می شویم. خاک نباید شور باشد و موجودات ذره بینی مفید باید به تعداد کافی در خاک وجود داشته باشند مانند باکتری ها و قارچ ها. علاوه بر آن بایستی به مقدار کافی عناصر غذایی داشته باشد، یعنی از لحاظ بیولوژیکی متناسب باشد یا به عبارت دیگر حاصلخیز باشد.
اهمیت PH در رشد گیاه و اصلاح خاک
۱ ) PH کمتر از ۵ و ۵/۵ باعث اسیدی شدن خاک و حلالیت زیاد بعضی از عناصر غذایی و در نتیجه مسمومیت گیاه می شود. عناصری مانند آهن، آلومینیوم و منگنز و …
۲ ) PH خیلی زیاد خاک باعث کمبود بعضی از عناصر خاک می شود.
۳ ) PH خاک بر رشد و فعالیت موجودات زنده تاثیر می گذارد.
۴ ) PH خاک بر حلالیت عناصر غذایی تاثیر می گذارد.
۵ ) PH خاک به طور مستقیم یا غیر مستقیم رشد گیاه را تحت تاثیر قرار می دهد.
عناصر غذایی موجود در خاک معمولاً به صورت کاتیون یا آنیون توسط گیاه جذب می شود و نسبت مناسبی باید بین عناصر غذایی وجود داشته باشد در غیر این صورت گیاه دچار مشکل می شود.
نقشPH در رشد گیاه و اصلاح خاک
اگر خاک خصوصیات مناسبی داشته باشد می تواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم رشد گیاه را تحت تاثیر قرار بدهد و اگر عوامل مضر و زیان آور در خاک وجود داشته باشند باعث محدود شدن رشد گیاه می شوند.
در باغبانی معمولاً برای پرورش گل باید مواد آلی خاک زیاد باشد در غیر این صورت بایستی از طریق اضافه کردن کود حیوانی یا ماده دیگر، ماده آلی خاک را افزایش بدهیم. اگر بافت خاک مناسب نباشد می توانیم مقداری ماسه یا خاک اضافه کنیم و خاکی که بافتش سنگین است تعدیل شود و بافتی مناسب به وجود آید. به رشد گیاه+نقش اصلاح خاک و آب باید برای داشتن محصولاتی با کیفیت اهمیت بدهیم.
شوری و سدیمی بودن خاک ها و رشد گیاه
شوری و سدیمی بودن خاک یکی از مشکلات مهم خاک های مناطق خشک و نیمه خشک است. در این مناطق به دلیل کمبود بارندگی و اقلیم خشک، املاح در خاک تجمع پیدا می کنند و در نتیجه خاک های شور حاصل می شود. این خاک هم کمیت محصول را پائین می آورد و هم کیفیت محصول را کاهش می دهد.
طبق آمار ۱۵% سطح کل کشور ما را خاک های شور و چیزی حدود ۵۰ % این خاک ها قابل بهره برداری و آبیاری هستند.
شوری خاک را براساس پارامتری بنام EC، یا قابلیت هدایت الکتریکی مشخص می کنند. هدایت سنج الکتریکی، دستگاهی است که قابلیت هدایت الکتریکی محلول خاک را اندازه گیری می کند. خاک هایی که EC، آنها بیشتر از ۴ ds/m باشد جزء خاک های شور طبقه بندی می شوند.
اثرات شوری خاک و آب در رشد گیاه
۱- شوری آب قابل استفاده گیاه را کاهش می دهد؛ به عبارت دیگر در خاک های شور، گیاهان زودتر دچار پژمردگی می شوند که این پدیده را اصطلاحا خشکی فیزیولوژیکی می گویند. یکی از اثرات شوری روی رشد گیاه این است که گیاهان نمی توانند آب درون خاک را جذب کنند.
۲- مسمومیت؛ بعضی از یون ها به مقدار زیاد در خاک های شور وجود دارند و بر اثر جذب زیادشان توسط گیاه، برای آن ایجاد مسمومیت می کنند که از مهمترین آنها می توان کلر،سدیم و بر را نام برد.
نقش شوری خاک در رشد گیاه
۳- عدم تعادل تغذیه ای؛ در خاک های شور بدلیل وجود زیاد بعضی از یون ها تغذیه گیاه، دچار مشکل می شود. به عنوان مثال در یک خاک شور، به دلیل غلظت زیاد کلر در محلول خاک و جذب آن به وسیله ی گیاه، جذب نیترات و سولفات توسط گیاه کم می شود. در صورتی که نیترات و سولفات از یون های بسیار ضروری در تغذیه گیاه هستند. یا به عنوان مثال، جذب زیاد سدیم توسط گیاه، باعث کاهش جذب پتاسیم می شود.
ما خاک ها را بر اساس سه پارامتر EC ،PH ،ESP و یا درصد سدیم تبادلی طبقه بندی می کنیم.
- خاک های شور، خاک هایی هستند که EC آنها بزرگتر از ۴ و ESP یا درصد سدیم تبادلی شان بیشتر از ۱۵ و PH کمتر از ۵/ ۸ دارند.
- خاک های سدیمی EC کمتر از ۴ و ESP بیشتر از ۱۵ و PH بیشتر از ۸/ ۵ دارند.
نقش اصلاح خاک و آب در رشد گیاه
اساس اصلاح خاک های شور، آبشویی است. یعنی از طریق مصرف آب اضافی، نمک های محلول را از خاک شست و شو می دهیم؛ اما روش های دیگری هست که اثرات سوء شوری را کاهش می دهند که مدیریت بهره برداری از خاک های شور گفته می شود. به عنوان مثال، در خاک های شور باید دور آبیاری را کوتاهتر بگیریم به عبارت دیگر آبیاری زود به زود انجام شود تا غلظت املاح در خاک افزایش پیدا نکند؛ همچنین در خاک های شور، باید از کودهایی استفاده بکنیم که اصطلاحا ضریب شوری پائینتری داشته باشند یعنی کود خاک را شورتر نکند. در این پاراگراف به رشد گیاه+نقش اصلاح خاک و آب می پردازیم.
۴- استفاده از مواد آلی در خاک های شور
۵- استفاده از سیستم مناسب کشت و کار که اثرات شوری را کم کند.
۶- تغییر روش آبیاری.
اصلاح خاک های سدیمی که ESP بالایی دارند با اصلاح خاک های شور متفاوت است، در این خاک ها باید یکسری مواد شیمیایی اصلاح کننده به خاک اضافه بکنیم. مهمترین و بهترین موادی را که می توان در خاک های کشور ایران استفاده کرد گچ یا گوگرد است. گچ همان سولفات کلسیم است. به عبارت دیگر دارای عنصر کلسیم است. این کلسیم روی سطح ذرات خاک، جانشین سدیم می شود و سدیم را از سطح ذرات خارج کرده و وارد محلول خاک می کند و بعداً از طریق آبشویی، سدیم اضافی خارج می شود.
نقش اصلاح خاک در رشد گیاه
اما زمانی که گوگرد استفاده می کنیم گوگرد توسط یک باکتری بنام تیوباسیلوس دبواکسیدانس در خاک اکسید می شود و تولید اسید سولفوریک می کند. اسید سولفوریک بر روی آهک خاک اثر کرده و تولید گچ می کند و گچی که بدین ترتیب تولید می شود کار اصلاح را انجام می دهد.
مقاومت گیاهان به درصد سدیم خاک
در مناطق خشک مثل شرایط کشور ما، آب های آبیاری معمولاً کیفیت نامطلوبی دارند. آب در مواردی از جمله کشاورزی، باغبانی، آشامیدن و صنعت مورد استفاده قرار می گیرد. آبی برای باغبانی و پرورش گیاهان زینتی مناسب و مطلوب است که دارای کیفیت مناسب باشد.
نقش اصلاح کیفیت آب در رشد گیاه
- شوری یا مقدار املاح
- میزان نسبی سدیم
- غلظت کربنات و بی کربنات
- عناصر سمی
میزان نسبی سدیم
سدیمی بودن آب یا میزان نسبی سدیم آب یا نسبت سدیم Na به کلسیم Ca و منیزیم Mg آب می باشد. چنانچه این نسبت بالا باشد آب را سدیمی می گویند آب سدیمی موجب سدیمی شدن خاک می شود.
مشکلات ناشی از خاک های سدیمی
خاک های سدیمی، معمولاً ساختمان نامناسب و تخریب شونده ای دارند. بنابراین مشکل تهویه ضعیف و تجمع آب در اثر آبیاری در این خاک ها وجود دارد و در نهایت محیط نامناسبی برای رشد گیاه ایجاد می کنند. هر گروه از این آب ها محدودیت های خاصی دارند و نیازمند مدیریت خاصی برای آبیاری هستند. پس شوری و سدیمی بودن دو معیار برای ارزیابی کیفیت آب هاست.
آب ها از نظر شوری
۱ . C1 ( آب هایی هستند که کمتر از ۲۵۰ میکروموس بر سانتیمتر شور هستند، یا هدایت الکتریکی کمتر از ۲۵۰ میکروموس بر سانتیمتر دارند.)
۲ . C2 (شوری آنها بین ۲۵۰ الی ۷۵۰ میکروموس بر سانتی متر می باشد.)
۳ . C3 ( شوری آنها بین ۲۵۰ الی ۷۵۰ میکروموس بر سانتی متر می باشد.)
۴ . C4 (آب هایی است که بیش از ۲۲۵۰ میکروموس بر سانتیمتر شور هستند.)
نقش کیفیت آب در رشد گیاه
آب ها از نظر سدیمی بودن
۱ . S1 (آب هایی هستند که نسبت جذب سدیم آنها کمتر از ۱۰ است.)
۲ . S2 (آب هایی که نسبت جذب سدیم یا همان SAR در آنها بین ۱۰ الی ۱۸ می باشد.)
۳ . S3
۴ . S4
غلظت کربنات و بی کربنات
غلظت زیاد کربنات و بی کربنات باعث می شود که این دسته از آب ها برای آبیاری نامناسب شوند و مشکلاتی را ایجاد کنند. به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم در تغذیه گیاه اثر دارد. آب های دارای بی کربنات موجب تشدید کمبود عناصری مثل آهن Fe و روی Zn بر روی گیاه می شود. گیاهان زینتی به کمبود آهن حساس هستند.
- تاثیر غیر مستقیم بی کربنات زیاد در آب باعث تسریع در سدیمی شدن خاک می شود و تغذیه گیاه را دچار مشکل می کند.
- در تغذیه گیاه، اثر مستقیم بی کربنات زیاد در آب مهمتر است.
- بی کربنات زیاد در آب باعث ایجاد اشکال در جذب آهن و روی توسط گیاه می شود.
نقش کربنات در رشد گیاه
شرایط خاک های کشور ما به طوری است که کمبود آهن دیده می شود لذا چنانچه بی کربنات آب زیاد باشد کمبود آهن تشدید می شود. به عنوان مثال کمبود آهن باعث می شود رنگ برگ ها از حالت سبز، متمایل به زرد شود و در بعضی از گیاهان ممکن است رنگ برگ کاملاً سفید بوده یا اینکه رگبرگ ها سبز و بقیه برگ حالت زردی داشته باشد. باید در مصرف آب هایی که بیش از ۲۰۰ میلی گرم در لیتر بی کربنات دارند احتیاط به عمل آورد.
اثر عناصر سمی آب در رشد گیاه
عامل مهم دیگر در ارزیابی کیفیت آب، عناصر سمی است. در آب های مناطق خشک، ممکن است عناصری مثل کلر و سدیم و بُر به مقدار زیاد وجود داشته و باعث مسمومیت گیاه بشوند. علاوه بر آن، آب هایی که به نحوی آلوده اند مثلاً به وسیله ی پساب های صنعتی آلوده شده اند، دارای عناصر سمی مانند کادمیوم Cd، سرب Pb و نیکل Ni هستند. به نحوی که غلظت این عناصر در آب فراوان است و برای گیاه ایجاد مسمومیت می کند. رشد گیاه + اصلاح خاک و آب از عوامل مهم تولید می باشند.
حد مجاز عناصری مانند آلومینیوم Al، بریلیوم Be، سلنیوم Sc و نیکل Ni در آب بسیار کم است و چنانچه از این حد مجاز مقدارشان زیاد شود برای گیاه ایجاد مسمومیت می کنند. برای ارزیابی کیفیت آب اولین مرحله این است که از آب نمونه برداری صورت گیرد و نمونه ها معمولاً به صورت بطری های یک لیتری انجام می شود که از آب رودخانه، چاه و آب قنات است. سپس نمونه ها در آزمایشگاه تجزیه می شوند.
منبع:
کتاب خاک شناسی عمومی پیام نور، نویسنده دکتر مریم واروی پور
دیدگاهتان را بنویسید