ضدعفونی شیمیایی
تولیدکنندگانی که امکان استفاده از ژنراتور تولید بخار دستی را ندارند و یا نمی‌خواهند بنا به دلایلی، این سیستم را به کار گیرند، از مواد شیمیایی برای ضدعفونی محیط کشت خود استفاده می‌کنند. تولیدکنندگانی که در مزرعه محصول به عمل می‌آورند، به ارزش ضدعفونی کردن با مواد شیمیایی پی برده اند زیرا این روش در مقایسه با روش ضدعفونی بخار، ارزانتر و سریعتر است.
انواع مواد شیمیایی مورد استفاده:
۱- متیل برومید
متیل برومید با نام‌های تجاری گوناگون و در ترکیبات مختلف کلروپیکرین موجود است. متیل برومید برای انسان فوق العاده خطرناک است و از این رو برای جلوگیری از خطر، مقدار اندکی (معمولا ۲ درصد) گاز اشک آور (کلرو پیکرین) به آن اضافه می‌کنند. متیل برومید در قوطی‌های ۴۵۴ تا ۶۸۰ گرمی (۱ و ۱/۵ پوندی) و سیلندرهای بزرگتر مخصوص حمل بر روی تراکتور، عرضه می‌شود.
این ماده در شرایط تحت فشار به صورت مایع بوده و هنگام آزاد شدن به شکل گاز پخش می‌شود. متیل برومید بر روی ارگانیسم‌های بیماری‌زا، حشرات، نماتدها و بذور علف‌های هرز مؤثر است. محیط کشت در ابتدا باید کاملا نرم شود تا قابلیت نفوذ آن افزایش یابد و رطوبت آن نیز باید در حد رطوبت لازم برای کشت گیاهان باشد. اگر دمای محیط کشت ۴ درجه سانتی‌گراد و یا کمتر باشد، گازدهی نباید صورت گیرد. هنگام ضد عفونی دمای محیط کشت بهتر است ۱۰ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر باشد.
-
ضدعفونی محیط کشت گلدانی با متیل برومید:
- برای ضدعفونی محیط کشت گلدانی، آن را درون ظرف یا بر روی سکو می‌ریزند. ارتفاع محیط کشت ترجیحا نباید بیش از ۳۰ سانتی‌متر باشد. سپس قوطی‌های متیل برومید را نزدیک توده یا سکو قرار می‌دهند. میزان استعمال متیل برومید برای هر مترمکعب از محیط کشت ۶۰۰ گرم (۱ پوند برای هر یارد مکعب) است.
- هر قوطی در درون یک اپلیکاتور کار گذاشته می‌شود. یک لوله پلاستیکی از اپلیکاتور بر روی محیط کشت امتداد می‌یابد و سر آن در ظرف رو بازی قرار داده می‌شود تا مایع خارج شده از قوطی درون آن جمع شود. مایع در این ظرف، به سرعت تبخیر می‌شود. اگر متیل برومید به صورت مایع به محیط کشت راه یابد، چندین روز طول می‌کشد تا تبخیر شود و در این مدت گیاه آسیب خواهد دید.
- سپس با استفاده از یک پوشش پلی اتیلن، روی توده محیط کشت یا سکو را می‌پوشانند. با قرار دادن چند گلدان گلی مستقیما بر روی محیط کشت می‌توان پوشش را کمی بالا نگه داشت تا گاز تمام سطح را فرا گیرد. برای محکم کردن پوشش روی محیط کشت جسم سنگینی بر روی حاشیه آن قرار می‌دهند.
- وقتی محیط کشت آماده شد، دسته اپلیکاتور را می‌بندند. با انجام این کار یک میله تو خالی درون قوطی فرو می‌رود، و متیل برومید داخل آن آزاد شده و به فضای بین محیط کشت و پوشش پلی‌اتیلن راه می‌یابد.
- در دمای ۱۵ درجه سانتی‌گراد یا بیشتر، محیط کشت زیر پوشش لازم است حداقل به مدت ۲۴ ساعت تحت تأثیر گاز قرار گیرد. اگر دما پایین‌تر، یعنی حدود ۱۰ درجه سانتی‌گراد باشد زمان لازم برای ضدعفونی به ۴۸ ساعت افزایش می‌یابد.
- پس از انجام این عمل پوشش روی محیط کشت را بر می‌دارند و به مدت ۲۴ ساعت (۴۸ ساعت در دمای ۱۰درجه سانتی‌گراد) آن را در معرض هوا قرار می‌دهند. سپس می‌توان محیط کشت را به محل اصلی خود انتقال داد. سه روز پس از هوادهی می‌توان نسبت به کاشت بذور اقدام کرد. اما قلمه‌ها نباید زودتر از ۷ تا ۱۰ روز در محیط کاشته شوند.
-
نکته:
از استعمال متیل برومید در گلخانه‌هایی که گیاه در آنها قرار دارد باید دوری کرد؛ مگر اینکه در حین عمل، تهویه کامل صورت گیرد. از آنجایی که انواع میخک‌ها حتی به غلظت‌های بسیار کم این ماده حساس می‌باشند، از این رو از این ماده نباید برای ضدعفونی محیط کشت این محصول استفاده کرد. گل کلم، سلوی و گل میمون ممکن است در محیط کشت‌هایی که به طور کامل هوادهی نشده باشند متحمل اختلالات رشد شوند.
۲- کلروپیکرین (گاز اشک آور)
این ماده‌ی ضدعفونی کننده که تحت عنوان (گاز اشک‌آور) شناخته می‌شود به طور معمول برای پرورش انواع میخک مورد استفاده قرار می‌گیرد. کلروپیکرین را نمی‌توان در گلخانه در مجاورت گیاهان به کار برد. اشکال دیگر این ماده در محیط کشت، نفوذ ضعیف آن به بافت‌های گیاهی است. کلروپیکرین به میزان ۳۲ سی‌سی برای هر مترمربع از سطح سکو یا مزرعه و ۱۴۸سی‌سی برای هر مترمعکب از توده محیط کشت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
-
روش کار:
در گلخانه کلروپیکرین بوسیله تزریق کننده‌های دستی به محیط کشت تزریق می‌شود. برای انجام این کار میله‌ای که در پایین دستگاه قرار دارد به وسیله فشار پا به داخل محیط کشت فرو می‌رود. با این عمل، ۳ سی‌سی از کلروپیکرین مایع از انتهای میله خارج می‌شود. محیط کشت به توده‌های ۳۰ سانتی‌متری (۱۲ اینچ) تقسیم می‌شود و دستگاه تزریق کننده در هر یک از توده‌ها فرو می‌رود. سپس سکو یا توده‌ی محیط که به وسیله‌ی پوشش پلی‌اتیلن پوشانده می‌شود.
-
نکته:
از مصرف کلروپیکرین در محیط کشت‌هایی که دمای آنها کمتر از ۱۵درجه سانتی‌گراد است باید خودداری کرد؛ مناسب‌ترین دمای محیط کشت برای ضد عفونی ۲۱ درجه سانتی‌گراد است. در این دما زمان تأثیر ماده شیمیایی یک تا سه روز است. اگر دمای محیط کشت ۱۵ درجه سانتی‌گراد باشد مدت تأثیر ماده باید طولانی‌تر باشد. پیش از کاشت گیاهان لازم است محیط کشت به مدت ۷ تا ۱۰ روز هوادهی شود.
۳- واپام
واپام کاربامات مایع و محلول در آب است. این سم علف‌های هرز در حال جوانه زنی، قارچ‌ها و حتی در شرایط خوب نماتدها را از بین می‌برد. ضدعفونی بستر بذر با ۱۰۰۰ سانتی مترمکعب در ۱۰ مترمربع صورت می‌گیرد. در سطح محیط کشت پخش می‌شود. پس از ضدعفونی تا ۱۵ سانتی متر محیط کشت را آبیاری می‌کنند تا واپام محبوس شود. یک هفته بعد آن را کاملا به هم زده و دو هفته بعد آماده کشت خواهد بود. خطر آن برای انسان نسبتا کم، ولی از استنشاق گاز یا ریختن محلول روی دست باید خودداری شود. در دمای ۳۲-۱۰ درجه سانتی‌گراد موثر است. گاز حاصل برای گیاه سمی است، بنابراین در گلخانه دارای گیاه قابل استفاده نیست.
۴- فرمالین
فرمالین دارای ۴۰ درصد فرم آلدئید است. قارچ‌کش و باکتری‌کش و از بین برنده علف‌های هرز بوده، ولی بر نماتدها و حشرات تاثیری ندارد. بیشتر برای ضدعفونی خاک جهت کاشت بذر به کار می‌رود. محل ضدعفونی شده را به مدت ۲۴ ساعت می‌پوشانند و پس از خشک شدن محیط کشت و خارج شدن هوا قابل استفاده است. فرمالین در گلخانه حاوی گیاه نباید مصرف شود.
منابع:
۱- کتاب مدیریت گلخانه (جلد اول)، انتشارت سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تهران.
۲- کتاب مدیریت گلخانه، تکنولوژی تولید محصولات گلخانه ای، انتشارات سلسبیل.
دیدگاهتان را بنویسید