شرایط نیمه گرمسیری حاکم بر گلخانه‌ها، موجب رشد عوامل بیماریزای گیاهی می‌شود. محیط گلخانه هرگز یخ نمی‌زند، هوا همیشه مرطوب است و دمای محیط پیوسته گرم می‌باشد. کشت مداوم یک یا چند محصول مشکل بیماری‌ها را تشدید می‌کند، زیرا به علت وجود یک میزبان ثابت، شرایط فعالیت ارگانیسم‌های بیماریزا فراهم است.
امروزه عمل ضدعفونی محیط کشت در تمام گلخانه‌ها یک روش معمول و استاندارد بشمار می‌رود. این عمل، معمولا هر سال یکبار و در تعدادی از گلخانه‌های تولیدی پس از برداشت هر محصول انجام می‌شود. تعداد دفعات ضد عفونی کردن، بستگی به شیوع بیماری در گلخانه دارد. محیط کشت محصولات نسبتاً کوتاهی نظیر داوودی، لازم است هر ۱۲ تا ۱۶ هفته یک بار ضدعفونی شود. تابستان زمان مناسبی برای ضد عفونی محیط کشت است زیرا، تولید محصولات در سطح پایینی بوده، محیط کشت گرم‌تر است و چنانچه ضدعفونی با بخار مورد نظر باشد در این زمان کل و یا بخش بیشتر ظرفیت دیگ بخار قابل استفاده می‌باشد.
-
استریلیزاسیون
اصطلاح استریلیزاسیون به حذف کلیه سلول‌های زنده، به ویژه میکروارگانیسم‌ها شامل باکتری‌ها، قارچ‌ها و سایر عوامل زنده که تنها با میکروسکوپ قابل مشاهده هستند، اطلاق می‌شود. این موجودات ممکن است بیماریزا یا مفید باشند که رشد گیاه را بهبود می‌بخشند.
-
پاستوریزاسیون
اصطلاح پاستوریزاسیون به حذف عوامل بیماریزا و بذر علف‌های هرز گفته می‌شود. در این حالت فقط قارچ‌ها، باکتری‌ها، حشرات و بذر علف‌های هرز از بین می‌روند و موجودات مفید زنده باقی می‌مانند.
اهداف ضدعفونی کشت های گلخانه ای:
- حذف عوامل بیماریزا
- حذف نماتدها
- حذف حشرات
- حذف علف های هرز
روش‌های ضدعفونی
۱- ضدعفونی با بخار (Steam Pasteurization)
این روش ارزان، ساده، سریع و موثرتر از ضدعفونی با مواد شیمیایی است. در این روش زهکشی و هوادهی خاک بهبود می‌یابد. بخار با دمای بالا باعث تشکیل مواد شبیه سیمان می‌شود که ذرات کوچک خاک را به هم چسبانده و ذرات بزرگ تشکیل می‌شود و ساختمان خاک را بهبود می‌بخشد. اگر خاک بعد از بخاردهی شخم زده شود، ذرات بزرگ خاک به ذرات ریز تبدیل شده و در نتیجه زهکشی و هوادهی کاهش می‌یابد. در این روش ورتیسیلیوم کنترل می‌شود.
ضدعفونی خاک با بخار دهی یا تدخین به وسیله متیل برومید، کلروپیکرین و … موثرترین روش برای کنترل بیماری‌های خاکزاد در اغلب سبزی‌ها و گیاهان زینتی محسوب می‌شود. بخاردهی بدلیل هزینه زیاد تنها برای برخی گیاهان مورد استفاده قرار می گیرد و کاربرد مواد تدخینی در خاک نیز به دلیل اثرات نامطلوب در انسان و حیوانات و بر جای گذاشتن بقایای سمی در خاک و هزینه بالا، اغلب نامطلوب است.
۲- ضدعفونی شیمیایی
تولیدکنندگانی که امکان استفاده از ژنراتور تولید بخار دستی را ندارند و یا نمی‌خواهند بنا به دلایلی، این سیستم را به کار گیرند، از مواد شیمیایی برای ضدعفونی محیط کشت خود استفاده می‌کنند. تولیدکنندگانی که در مزرعه محصول به عمل می‌آورند، به ارزش ضدعفونی کردن با مواد شیمیایی پی برده اند زیرا این روش در مقایسه با روش ضدعفونی بخار، ارزانتر و سریعتر است.
-
معایب ضدعفونی با مواد شیمیایی:
- محیط کشت‌هایی که با استفاده از مواد شیمیایی ضدعفونی شده‌اند نمی‌توانند تا ۱۰ روز برای کاشت گیاهان جوان مورد استفاده قرار گیرند.
- در موقع وجود گیاه امکان پذیر نیست و کشت در تمام سطح یا در بسترهای اطراف باید متوقف شود.
- هزینه در واحد سطح در مقایسه با بخار بیشتر است.
- مواد شیمیایی برای انسان زیان آور بوده و باید با دقت و با رعایت نکات ایمنی مصرف شوند.
- از بخارآب و فنیل برومید می‌توان برای ضدعفونی محیط کشت گلخانه‌ای که محتوی گیاهان است، استفاده کرد اما امکان استفاده از کلروپیکرین (Chlorpiclia) در این گلخانه‌ها وجود ندارد.
۳- ضد عفونی با خورشید (Soil Solarization)
ضدعفونی خاک با خورشید، بسیاری از عوامل بیماریزای خاکزاد و آفات را کنترل می‌کند. این تکنیک ساده انرژی حرارتی – تابشی خورشید را به دام می‌اندازد و از این طریق موجب تغییرات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی در خاک می‌شود. در طول یک دوره ۲ تا ۸ هفته‌ای در طول ماه‌های گرم تابستان، پلاستیک پلی‌اتیلنی شفافی روی خاک مرطوب قرار می‌گیرد و دمای خاک در زیر پوشش پلاستیک به میزان کشنده برای اغلب عوامل بیماریزای گیاهی خاکزاد، بذر علف‌های هرز، نماتدها و برخی آفات خاکزی افزایش می‌یابد.
ضدعفونی خاک با خورشید همچنین تغذیه گیاهی را به وسیله افزایش قابلیت دسترسی نیتروژن و دیگر مواد غذایی ضروری افزایش می‌دهد. بیماری‌های گیاهی خاصی که خاکزاد هستند می‌توانند با موفقیت توسط انرژی تابشی خورشید کنترل شوند. ضدعفونی خاک با خورشید فرآیندی است که در آن دمای خاک به اندازه کافی برای کشتن حشرات، ارگانیزم‌های بیماریزا و بذر علف‌های هرز موجود در خاک، بالا برده می‌شود. تاثیرپذیری آن به غنی بودن خاک و نگهداری دمای به اندازه کافی بالا در یک دوره زمانی مستمر بستگی دارد.
-
معایب ضدعفونی خاک با خورشید:
- به زمان طولانی نیاز دارد (۱ یا ۲ ماه).
- باید در فصل تابستان انجام شود.
- پلاستیک‌ها در اثر طوفان، باد، حیوانات و … پاره می‌شوند.
منابع:
۱- کتاب مدیریت گلخانه (جلد اول)، انتشارت سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تهران.
۲- کتاب مدیریت گلخانه، تکنولوژی تولید محصولات گلخانه ای، انتشارات سلسبیل.
دیدگاهتان را بنویسید