تاریخچه طب سنتی در ایران و جهان:
قدمت شناخت خواص دارویی گیاهان شاید بیرون از حافظه تاریخ باشد. یکی از دلایل مهم این قدمت، حضور باور های ریشه دار مردم سرزمین های مختلف در خصوص استفاده از گیاهان دارویی است. (تاریخچه طب سنتی در ایران و جهان)
اطلاعات مربوط به اثر ها و خواص دارویی گیاهان، از زمان های بسیار دور به تدریج سینه به سینه منتقل گشته است. با آداب و رسوم قومی در هم آمیخته و سرانجام در اختیار نسل معاصر قرار گرفته است.
طبق برخی “سنگ نبشته” ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصریان و چینی ها در زمره نخستین اقوام بشری بوده باشند که بیش از ۲۷ قرن قبل از میلاد مسیح، از گیاهان به عنوان دارو استفاده کرده و حتی برخی از گیاهان را برای مصارف بیشتر در درمان ها کشت داده باشند.
مردم یونان باستان، خواص دارویی برخی از گیاهان را به خوبی می دانسته اند. بقراط حکیم بنیانگذار طب یونان قدیم و شاگرد وی ارسطو و دیگران برای استفاده از گیاهان در درمان بیماری ها ارزش زیادی قایل بودند. آن ها علاوه بر استفاده از گیاهان یونان از گیاهان دیگر کشور ها هم استفاده می کردند.
یکی از شاگردان ارسطو به نام “تئوفراست” مکتب “درمان با گیاه” (Medicinal plants) را بنیان نهاد. پس از آن “دیوسکورید” در قرن اول میلادی، مجموعه ای از ۶۰۰ گیاه دارویی با ذکر خواص درمانی هر یک تهیه و به صورت کتابی در آورد. این کتاب بعد ها سر آغاز بسیاری از مطالعات علمی گشت.
طب سنتی ایران:
طب سنتی ایران (Traditional Iranian Medicine- TIM) یک مکتب طبی کامل و پویا است، جهان را به صورت احسن و آفریده خالق علیم و حکیم می نگرد و پزشک را از بابت تسلط و احاطه او به علوم مختلف و درک صحیح او از جهان هستی را “حکیم” نامیده است.
ایران با پیشینه تاریخی درخشان و وسعت زیاد یکی از بنیانگذاران تمدن انسانی به شمار می آید. با توجه به تنوع زبان و اقوام و شرایط اقلیمی و جغرافیایی متنوع از گیاهان به فراخور حال و بنا به ضرورت استفاده می کرده است. متاسفانه تا پیش از اسلام اطلاعات جامع و دقیقی از دانش گیاهان دارویی آن موجود نیست.
ظهور اسلام و گسترش آن در ایران و بخش هایی از افریقا و اروپا و تاسیس بیت الحکمه در سال ۲۴۷-۲۳۲ ق به دست مامون و متوکل عباسی و لزوم دسترسی به اطلاعات گیاهان دارویی دانشمندان یونانی و عربی را بر آن داشت تا به تالیف، ترجمه و تطبیق دانش موجود مربوط به گیاهان دارویی به زبان عربی برآیند.
آن ها تنها منبع موجود قابل دسترس یعنی “مفردات پزشکی” دیوسکورید را ترجمه کردند که کاری بس دشوار بود. زیرا بسیاری از گیاهان مندرج در آن در حوزه کشور های عربی یافت نمی شد و اسامی نامانوس بود و قابلیت ترجمه نداشت.
لذا افرادی چون استفان بن بسیل و حنین بن اسحاق (۱۹۰-۲۶۰ ق) به معرب کردن نام های بسیط و بعضا بازنویسی نام های مذکور در مفردات پزشکی دیوسکورید با رسم الخط عربی پرداختند که سبب اختلاط و اختلال شدیدی درباره گیاهان دارویی و ترادف اسامی آن ها شد.
در قرون هشتم تا دهم میلادی، دانشمندان ایرانی؛ ابوعلی سینا، محمد زکریای رازی و دیگران، به دانش “درمان با گیاه” رونق زیادی دادند و گیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کردند. کتاب های معروفی چون “قانون” و “الحاوی” را به رشته تحریر در آوردند. پس از آن درمان با گیاه همچنان ادامه یافت.
در قرن سیزدهم “ابن بیطار” مطالعات فراوانی در مورد خواص دارویی گیاهان انجام داد و خصوصیات بیش از ۱۴۰۰ گیاه دارویی را در کتابی که از خود بر جای گذاشت یادآور شد.
در حوزه دانش گیاهان دارویی، از میان دانشمندان اسلامی می توان از علی بن حسین انصاری معروف به حاج عطار ۱۱۰۵-۱۰۷۷ ق نام برد که از پزشکان دوره صفویه بوده و تحفه المومنین از تالیفات اوست.
جایگاه محمد حسین عقیلی خراسانی ۱۱۸۳ ق در طب سنتی ایران کاملا درخشان است. او با تالیف و گردآوری مخزن الادویه درصدد بوده تا اطلاعات پیش از دوران خود را تحلیل و گردآوری نماید. از ویژگی های کار او تالیف این اثر به کار گیری اسامی لاتین و واژه های عربی است.
پس از این تاریخ و با آغاز رنسانس در اروپا ارتباط ایران با اروپا آغاز گردید.
“شیلمر” پزشک مخصوص ناصر الدین شاه و استاد مدرسه دارالفنون در رشته طبیعی به جمع آوری اطاعاتی در مورد گیاهان دارویی در کتابی پرداخت. با تاسیس دانشگاه تهران تحولی عظیم و شگرف روی داد.
در اینجا باید از “احمد پارسا” به حق با نیکی یاد کرد که با شرکت در کنفرانس های مختلف و سفر به سراسر ایران سعی در جمع آوری گیاهان دارویی و غیر دارویی پرداخت. با تاسیس مدرسه عالی فلاحت و افراد تحصیل کرده اروپایی جهت تدریس به ایران آمدند. از آن جمله می توان رشینگر و اروین گائوبا را نام برد که همراه با اسفندیاری به جمع آوری “فلور ایرانیکا” پرداختند.
(تاریخچه طب سنتی در ایران و جهان)
منابع:
۱- کتاب شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران، انتشارات فرهنگ معاصر، ۱۳۹۱.
۲- کتاب تولید و فرآوری گیاهان دارویی (جلد اول)، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۹۲.
۳- کتاب مقدمه ای بر مبانی گیاهان دارویی، ادویه ای و معطر، انتشارات دانشگاه شاهرود، ۱۳۹۳
دیدگاهتان را بنویسید