بیماری پاخوره در سال ۱۳۶۸ از مازندران و روی گندم در دشت ناز ساری و گرگان گزارش گردید . پاخوره در مزارع گندم استان مرکزی در سال ۱۳۷۸ از مهم ترین بیماری های گندم گزارش شده است. در سال ۱۳۸۵ از مزارع گندم استان آذربایجان غربی و در سال ۱۳۸۹ از استان های زنجان و کرمانشاه نیز گزارش شده است. هر چند که قبلا توسط وینوبورژن بیماری شناس فرانسوی از اصفهان گزارش شده ولی شرایط برای اپیدمی شدن آن مناسب نبوده است. این بیماری در مزارع گندم آبی استان لرستان و فارس نیز اهمیت اقتصادی دارد . علایم تیپیک آن سفید شدن سنبله و پوسیدگی طوقه و ریشه است .
علایم و نشانه های بیماری
بوته های آلوده دارای خوشه های سفید و پوک بوده و در روی طوقه و ریشه بوته های آلوده پوسیدگی خشک همراه با رنگ قهوه ای مایل به سیاه دیده می شود. اندام های آلوده معمولا تغییر رنگ داده، گیاه آلوده کوتاه مانده و تعداد پنجه ها کاهش می یابد. غلاف خارجی برگ ها در صورت وجود شرایط مساعد مورد حمله قرار می گیرند. در طوقه و گره اولیه ساقه پوسیدگی ایجاد می شود. خسارت قارچ در اثر مسدود کردن آوندها است که باعث پوسیدگی ریشه می شود (شکل۱-۱).
شکل ۱-۱ A- علایم پاخوره روی ساقه گندم، a-B. پریتسیوم Gaeumannomyces graminis با نوک خمیده وb-B آسک کشیده حاوی آسکوسپور سوزنی شکل.
عامل بیماری
عامل بیماری Gaeumaranomyces granninis می باشد. دارای پریتسیوم ها با نوک کمی خمیده است که معمولا به گندم حمله می کند ولی یولاف، چاودان جو میزبان آن می باشند.
ریسه های قارچ خاکستری، دارای دیوارهای ضخیم و قهوه ای تیره هستند، روی ریسه های پاهای ریسه ای دیده می شود. پریتسیوم ها در داخل یا زیر غلاف تشکیل می شوند و گرد تا دو کی و سیاه رنگ هستند.آسک ها کشیده، چماقی راست یا خمیده بوده و آسکوسپورها استوانه ای و به طرف نوک باریک شده و دارای۵۷ دیواره عرضی هستند. (شکل ۱-۱).
قارچ عامل بیماری خاکزی است. معمولا با کاه و ریشه غلات و سایر گندمیان همراه است. ریشه ها و کاه های تجزیه نشده غلات و همچنین وجود نیتروژن برای بقاء و بیماری زایی قارچ ضروری هستند. آلودگی از میسلیوم های فعالی که در بقایای ریشه و سایر اندام های گیاهی آلوده وجود دارند، شروع می شود. آلودگی گیاه به گیاه معمولا از طریق ریسه های رونده، که عامل بقاء است، صورت می گیرد. بهینه دمای رشد قارچ ۱۰-۲۰ است. آلودگی ریشه در پاییز و یا اوایل بهار، صورت می گیرد. شکل غیر جنسی عامل بیماری قارچ Phialophora می باشد.
گاهی ریشه هایی که در اثر بیماری از بین می روند، به جای آن ها ریشه جدید تولید می شود که این ریشه ها حساس تر از ریشه های قبلی هستند. این بیماری در خاک های قلیایی شدت بیشتری دارد.
مدیریت بیماری
تناوب زراعی یکساله با گیاهان غیر میزبان، مؤثر است. هر چند که بیماری در مزارع گندمی که قبل از گندم، یونجه و سویا کاشته شده باشد به علت وجود علف های هرز گندمیان، شدید است. تناوب گندم با ذرت، یولاف و گیاهان تیره بقولات در خاک های مرطوب به منظور کاهش بیماری مناسب است. معمولا در مواردی که گندم بعد از یونجه کشت می شود شدت بیماری در اثر کاهش میکروارگانیزم های آنتاگونیست قارچ عامل بیماری پاخوره در خاک زیاد می شود. اختلاف بین ارقام گندم ناچیز بوده و گندم به عنوان حساس ترین میزبان نسبت به این بیماری شناخته شده است.
مقاومت نسبی در سایر اعضای تیره غلات نسبت به قارچ عامل بیماری پاخوره دیده شده است. جو بدون پوشینه بیشترین و جوشش ردیفه کمترین آلودگی ریشه و شاخص بیماری را نشان داده اند. استفاده از انواع ارقام جو شش ردیفه مانند کارون و یا والفجر در چرخه تناوب به جای گندم در مناطقی که احتمال وقوع بیماری زیاد است، می تواند به کاهش بیماری پاخوره گندم کمک نماید . کاشت گیاهان خانواده کلم مانند کلزا به عنوان یک گیاه دانه روغنی در متوقف نمودن بیماری با ترشح ترکیبات ضد میکروبی نیز مؤثر است.
شخم پس از برداشت برای نابودی بقایای گیاهی نیز مؤثر است. آیش، معمولا یکسال نکاشت گندم یا جو و کم آبیاری، جمعیت قارچ های عامل بیماری را در خاک پایین می آورد. پدیده زوال پاخوره در خاک های کمی اسیدی وجود دارد که پس از افزایش جمعیت عامل بیماری در اولین ۲-۵ سال کشت گندم، بیماری کاهش می یابد ونوعی مدیریت بیماری بیولوژیکی توسط آنتاگونیست ها است که در مناطق تولید گندم منطقه حاره دنیا دیده می شود. کنترل بیولوژیک با استفاده از مایه زنی بذر گندم با سویه ۷۹-۲ Pseudomonas flouresens در کاهش بیماری و افزایش محصول مؤثر بوده است.
منبع : کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده : دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید