ویروس موزاییک مخطط گندم یکی از بیماریهای ویروسی غلات است که گسترش وسیعی دارد. این بیماری اولین بار در نبراسکای آمریکا در سال ۱۹۲۲ تحت نام موزاییک زردی (Yellow Mosaic) تشخیص داده شد. بیماری در آمریکای مرکزی و شمالی، اروپای شرقی، اردن، اسرائیل و ایران و قسمت هایی از شوروی سابق وجود دارد و تاکنون روی گندم بهاره، جو، ذرت، چاودار و یولاف گزارش شده است. بیماری مزبور در استان های آذربایجان شرقی،گیلان ، مازندران ، زنجان ، اصفهان ، کرمان و فارس (فساو آباده ) گزارش شده است . روی گندم ، قیاق، ارزن وحشی مرغ از زنجان گزارش شده است .
میزان خسارت بیماری در مزارع ، تابع عوامل مختلفی مانند سویه ویروس ، رقم گندم ، شرایط اقلیمی، جمعیت ناقل، راندمان انتقال، زمان آلودگی و وجود سایر میزبانها برای ویروس یا ناقل می باشد. در شرایط مساعد آب و هوایی برای ناقل، این بیماری تا ۱۰۰٪ هم خسارت می زند ولی در حال حاضر در ایران اهمیت چندانی ندارد.
علایم بیماری
بر اثر این ویروس خطوط یا نوارهایی روی برگ ها و گاهی لکه های زبر تیره و مبتلا می شوند. به خوشه نمی روند، برگ ها آویزان می ماند . در صورتی که کنه ناقل موجود باشد علامت کنه زدگی شامل لوله شدن و پیچیدگی برگ ها در گندم و جو نیز دیده می شود (شکل ۱-۱).
شکل ۱-۱ A – علایم ناشی از ویروس مخطط روی گندم، B – کنه ناقل Aceria tulipae .
عامل بیماری
ویروس عامل بیماری از تیره Potyviridae جنس Tritimovirus است. RNA ویروس تک لای مثبت است که از طریق مکانیکی ممکن است از گندم به گندم و از جو به گندم و یا برعکس منتقل شود، ولی در طبیعت انتقال آن توسط کنه صورت می گیرد. ناقل ویروس، کنه (Aceria tulipae( = Eriophyes tulipae از Eriophyidae است که بسیار ریز و کرمی شکل است (شکل ۱-۱).
این کنه به خشکی بسیار حساس است، بنابراین ترجیح می دهد که همیشه در برگ پیچیده و لوله ای بماند. انتقال کنه از نقطه ای به نقطه دیگر توسط جریان باد است و خیلی راحت ویروس را می گیرد و انتقال می دهد. ویروس در طول تغذیه کنه در مدت ۱۰-۳۰ دقیقه اخذ می شود و چند روزی نیز در بدن کنه می ماند (۷-۹ روز) ولی تکثیر نمی شود. کنه ناقل مختص گندم نیست بلکه روی انواع غلات و حتی پیازها و گل لاله نیز فعالیت می کند. ویروس در ۱۵ دقیقه منتقل می شود.
از میزبان های دائمی کنه ناقل، قیاق و مرغ است. کنه ها به میزبان زنده نیاز دارند و برای ایجاد بیماری احتیاج به منبعی از ویروس است. میزان شدت بیماری و خسارت آن بستگی تام به جمعیت کنه و منبعی از ویروس و وجود میزبان زنده برای کنه دارد . این شرایط در پاییز مساعدتر است. اگر در فاصله زمانی برداشت گندم تا کاشت در پائیز، میزبانی برای کنه نباشد ناقل از بین می رود ولی در صورت وجود قیاق، مرغ و ذرت در منطقه بیماری توسعه می یابد.
مدیریت بیماری
بهترین روش کنترل بیماری، کاربرد یک دوره عاری از گندمیان است. بهتر است پس از برداشت گندم و جو، علف های هرز از بین برده شوند. تنظیم تاریخ کاشت با زودتر کاشتن گندم و جو و تلفیق با عملیات فوق، نیز مؤثر است.
منبع: کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده: دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید