همه چیز درباره باغ سازی ژاپنی

همه چیز درباره باغ سازی ژاپنی:

همه چیز درباره باغ سازی ژاپنی: طبیعت در اندیشه ژاپنی، واقعیتی خشن و خصمانه نیست بلکه جلوه ه­ای از پروردگار است. خصوصیات زودگذر طبیعت، موضوع ادبیات و مضامین شعرها قرار گرفتند و توصیفات نمایشی از ویژگی­ های منظر ایده­ آل شامل سواحل صخره ه­ای وحشی یا کوهستان­ های ژرف، در تصورات عمومی جای گرفت. طراحی باغ­ ها از این مفاهیم الهام می گرفت. هنر باغ سازی در چین و کره پدید آمده است و آن را مهاجران کره ­ای در زمانی که دین بودا به ژاپن رسید به این کشور معرفی کردند.

طراحان باغ و باغبانان در ابتدا کاهنان بودایی بودند، به مرور زمان این هنر به شاعران، نقاشان، استادان ذن و سرانجام به باغبان های متخصص واگذار شد. قدمت اولین طراحی ­های باغ سازی ژاپنی به ۱۰۰۰ سال پیش برمی­ گردد. یعنی دوره­ ی هئیان (Heian) (794- 1192) و در دوره­ های بعدی به ویژه موروماچی (Muromachi) (1573- 1336).

بر اساس طبیعت ظریف و دقیق ژاپنی ­ها، گرایش سمبلیک به گیاهان و بعلاوه خصوصیات طبیعی محیط زیست موجب پیدایش سبک و روش خاصی برای باغ های ژاپنی شد. در طرح های ژاپنی به جای آنکه از تعداد زیادی گل و گیاه استفاده شود سعی بر این است که بین عوامل طبیعی که نقش سمبلیک دارند، ارتباط عاطفی برقرار شوند و هر قسمتی از باغ نمایان گر گوشه ایی از طبیعت باشد.

اثر گذارترین عوامل در طراحی باغ سازی ژاپنی

۱- شینتو

در دوران قبل از پذیرش آیین بودا، اعتقادات آیین شینتو که یک مذهب روح گرایانه است بسیار متداول بود. طبق آیین شینتو ژاپن سرزمین مقدس و الهی است، جاییکه فرزندان خورشید از آسمان به زمین آمدند. امپراطور ژاپنی‌ها جانشین خداوند بر زمین می‌باشد و همچنین رهبر مذهبی آیین شینتو به حساب می‌آید.

بعد از جنگ جهانی دوم مذهب شینتو از سیاست جدا شد. شینتو (طریق و راه خدایان) اعتقاد بومی مردم ژاپن است و قدمتی به اندازه قدمت کشور ژاپن دارد. این آیین در کنار آیین بودایی مذهب اکثریت مردم ژاپن می‌باشد. الهه خورشید (آمتراسو) مهم‌ترین خدای مذهب شینتو می‌باشد. برخلاف مذاهب تک خدایی و یکتاپرستی، هیچ جوهر مطلقی در آیین شینتو وجود ندارد و اصلا هیچگونه امر مطلقی وجود ندارد.

۲- تائوییسم

فلسفه دائویی/تائوییسم (Taoism) که لائوتزه (فیلسوف چینی) بنیانگذار آن بود، اکنون ۲۵۰۰ ساله است. واژه دائو در اصل به معنای “راه یا طریقت” است، طریقتی که سعی دارد سالک را به شناختی از خود و طبیعت و نظام طبیعی نزدیک نماید و از این طریق به اشراق راه یابد. لائوتزه تاکید دارد یر رهایی ذهن انسان از تمام متعلقات و ایجاد خلا ذهنی تا توسط آن روح انسان آزاد گردد. طبق این راه، انسان باید به سادگی و گوشه­ گیری و غرق شدن در طبیعت بپردازد که این موضوع در شکل­ گیری باغ سازی ژاپنی به وضوح قابل لمس است.

۳- بودیسم

بودیسم در قرن ششم قبل از میلاد از هند نشات گرفت. این آیین شامل تعالیم بودا «گوتاماسیذارتا» می‌باشد. از شاخه‌های اصلی آیین بودا «ماهایانا» می‌باشد که به ژاپن راه یافت. آیین بودا از طریق کره به صورت هدیه­‌ای دوستانه از سلسله شاهی «کودارا» در قرن ششم قبل از میلاد وارد ژاپن شد.

هنگامی که آیین بودا توسط اشراف و نجیب‌زادگان حاکم به عنوان مذهب جدید سرزمین ژاپن پذیرفته شد، ابتدا در میان مردم عادی به خاطر متون و نظریات پیچیده آن رواج نیافت. همچنین برخی تضادهای ابتدایی و اولیه با مذهب شینتو (مذهب بومی ژاپن) وجود داشت، اما دو مذهب به زودی توانستند به گونه‌ای هماهنگ با یکدیگر سازگاری پیدا کنند و حتی یکدیگر را تکمیل کنند.

۴- ذن

طریقت بودایی ذن (Zen) نیز از مهم ترین عوامل اثر گذار در باغ سازی ژاپنی بود. ذن شکلی از آیین بودایی مهایانه است. واژه چان که به ژاپنی ذن گفته می­شود، به معنای “نگرش” و “درون نگری”  است و در اصل واژه­ای است برای شهود لحظه‌ای حقیقت. در طریقتِ ذن تجربه بیداری را ساتوری گویند. ساتوری حالتی است که در آن فرد معنای وجود خاص خودش را کشف می‌کند، چرا که از منیت‌های خود تهی شده و به حالتی از فقر و خلاء دست یافته است و خود را عاشقانه با تمامی عالم هستی تطبیق می‌دهد.

برخی از نکات ممتاز باغ سازی ژاپنی

1. ترکیب آبنماها با خشکی
2. تمرکز در جزئیات و ریزکاری ها
3. اعوجاج مسیرها
4. استفاده از ساختمان های شاخص در زمین مثل کوشک ­ها
5. استقرار دادن مکان ­های منظره­ای در داخل طرح کلی باغ
6. بکار بردن باغ برای عملکردهای متعدد
7. گوناگونی در چشم اندازهای طبیعی
8. توانایی تحریک و تهیج

مهمترین عناصر در باغ سازی ژاپنی

یک باغ سنتی ژاپنی در‌برگیرنده هم عناصر طبیعی و هم مصنوع است. فونداسیون و شالوده باغ شامل سطحی از قلوه‌ سنگ است که در زیر خاک یا زیر چمن باغ قرار دارد.

۱- سنگ

سنگ ها عناصر عمده ساختار باغ ژاپنی هستند. سنگ‌ها نزد ژاپنی‌ها از درختان نیز مهم‌تر هستند. شاید این موضوع به خاطر تمایل شدید ژاپنی‌ها به جاودانگی و اینکه سنگ‌ها نشانگر عناصر فنا ناپذیر طبیعت هستند، باشد. در باغ ژاپنی، سنگ‌ها در ترکیب با یکدیگر یا در ترکیب با شن و ماسه برای ایجاد یک منظره طبیعی یا خلق طرح و مفهومی انتزاعی به کار گرفته می‌شوند. سنگ‌ها ساختار استخوانی باغ خوانده می‌شوند. سنگ ها معمولا در ترکیب­ های فرد دیده می­ شوند.

سنگ‌های بزرگ و کوچک برای مقاصد مختلفی استفاده می‌شوند. سنگ‌های با ابعاد بزرگ معمولا به عنوان نمادی برای نمایش کوه‌ها، آبشارها، جزیره‌ها و پل‌های طبیعی است. سنگ‌های با ابعاد کوچک و ریز برای خلق نماد رود‌ها، سطح اقیانوس یا نهرها استفاده می‌شوند. سنگ‌ها برای ایجاد حالت وهم و به وجود آوردن حال و هوای خاص در بیننده در باغ گذاشته می‌شوند. جایگیری سنگ‌ها در باغ ساختار اصلی باغ را تشکیل می‌دهد. به طور سنتی، ژاپنی‌ها سنگ‌ها را به عنوان اشیاء مقدس نگه‌داری می ­کنند. سنگ‌ها خانه ارواح خدایی یا کامی در فرهنگ ژاپنی می‌باشند.

 ۲- آب

 آب عنصر بسیار مهمی در باغ ژاپنی است که تغییرات پیوسته‌ای را در محیط باغ به وجود می‌آورد. سنگریزه‌ها یا آب می‌توانند برای ایجاد جلوه‌های اقیانوس، دریاچه، حوض، مرداب و آبشار یا رودخانه به کار گرفته شوند. صدای چکیدن آب از یک لوله در تشت یا از یک آبشار نیز از جلوه‌ها و اثرات آرامش بخش و نوازنده آب در باغ است.

جشنواره پاییزه

جشنواره فروش بذر های خاص و کمیاب با بیش از ۱۲۰۰ رقم تنوع

همین الآن خرید کنید

۳- جزیره

جزیره‌های کوچک در باغ‌ها نیز از اهمیت زیادی برای ژاپنی‌ها برخوردار هستند. جزایر یک نمونه از جزیره ­های کوچک ارواح جاودان خجسته هستند که نماد طول عمر و سلامت هم می‌باشند. بیشتر باغ‌های ژاپنی، هم دارای جزیره‌های کوچکی از یک تک سنگ و هم جزایر ساخته شده از خاک و چندین سنگ می باشند.

از اولین دوره ها باغ سازی ژاپنی شامل جزیره ­هایی در اندازه و تعداد متنوع بودند. سنتی که در دوره­ های بعدی ادامه یافت. بعضی از این جزیره ­ها توسط پل­ه ایی در دسترسند. و بعضی دیگر قابل دستیابی نیستند. جزیره ها در قالب یک یا چند سنگ سراز آب بیرون می آورند. در باغ های سنگی هم، از تخته سنگ ­ها یا باغچه به صورت جزیره­ هایی که از میان دریایی از شن بیرون  می ­آیند استفاده می ­شود. ریشه ­به کار­گیری این عامل در باغ سازی ژاپنی باز هم به باورهای مذهبی برمی­ گردد. در دو مذهب بودایی و دایویی جزیره، سرچشمه اسطوره هاست. یادآور جزیره­ ی مقدسی که در متون تاریخی به کرات از آن نام برده شده، نمادی از بهشت.

۴- نهر

در باغ سازی ژاپنی معمولا آب نهر یا جوی به برکه منتهی می­ شود. برکه را می ­توان مرکز توجه در یک باغ ژاپنی دانست. اطراف این محل باید تاحد امکان طبیعی جلوه دهند. کف برکه را معمولا تیره رنگ می ­کنند تا سطحی منعکس کننده پیدا کرده و عمیق جلوه کند. اطراف آنرا از سنگ های رودخانه ای وتخته­ سنگ و گیاهان مناسب می­ پوشانند. همچنین آبگیر می­ تواند به شکل نوعی واژه­ خوش یمن مکتوب به سبک شکسته حفر گردد.

نهرها اکثرا به عنوان سمبلی از رودخانه به کار رفته و به معنای گذر زمان و زندگی دیده شده­ اند. این دیدگاهی است که در کار شاعران و نقاشان قدیمی دیده می­شود اما معلوم نیست که در دوره­ های ابتدایی هم به همین دلیل از نهر استفاده شده باشد. در برخی از نمونه ­ها نهر ها خشک هستند.

۵- گیاه

بر اساس طبیعت ظریف و دقیق ژاپنی­ ها، گرایش سمبلیک به گیاهان و بعلاوه خصوصیات طبیعی محیط زیست موجب پیدایش سبک و روش خاصی برای باغهای ژاپنی شد. توده گیاهان جمع شده در یک مکان، نشان دهنده منبع بومی و زیستگاه آنان در طبیعت می‌باشد. از توده گیاهی می‌توان برای ایجاد جلوه‌های کوه مانند و تپه مانند استفاده کرد. همچنین برای کم کردن و یا پوشاندن نقص ­ها و ایرادات موجود در سنگ ها و یا پر کردن ساختار منظر نیز از انواع گیاهان استفاده می‌شود. عموما گیاهان به صورت غیر هموار و در سطوح مختلف چیده می‌شوند و از لحاظ ارتفاعی به نحوی کاشته می‌شوند که به صورت درجه بندی شده به طور صعودی قرار بگیرند.

انواع گیاهان در باغ سازی ژاپنی

درختان و گیاهانی که در باغ‌های ژاپنی استفاده می‌شوند به ترتیب زیر می‌باشد:

• درختان شامل:

1. افرای ژاپنی
2. گیلاس شکوفه‌دار مثمر
3. سیبچه یا گیلک
4. درخت آلو و درخت به
5. کاج سیاه ژاپنی
6. صنوبر سرخ
7. خیزران
8. درخت راج یا خاس
9. درخت کینگو
10. درختان همیشه سبز
11. ارس ماگنولیا
12. درخت بلوط

• گیاهان گلدار:

1. گاردنیا
2. کاملیا
3. آزالیا
4. خرزهره هندی (گل صد تومانی)
5. گلیسین
6. زنبق دافنه
7. ارالیا
8. اوکوبا
9. ناندینا
10. موندوگرس
11. سوسن

۶- فانوس

فانوس ژاپنی یا تورو، فانوسی است که از سنگ، فلز، چوب و یا کاغذ ساخته شده و حضوری ثابت و ماندگار در سنت این سرزمین دارد. در جشن ها، معابد، خانه ها، بوستان ها و باغ های ژاپن تورو به عنوان نمادی از روشنایی و شادمانی، خودنمایی می­کند. تورو از چین به ژاپن راه یافت و در ابتدا فقط توسط معابد بودایی برای روشن ساختن محیط و همچنین به عنوان نوعی پیشکش به محضر بودا استفاده می­ شد؛ پس از مدتی معابد شینتو نیز پذیراشی تورو شدند و با گذشت زمان تورو به یکی از نماد­های شناخته شده فرهنگ ژاپن تبدیل شد.

فانوس‌ها در ابتدا توسط چینی‌ها به ژاپن شناسانده شدند. نمونه ­های اولی آنها فلزی بودند که در ابتدا برای روشن ساختن درگاه‌ها و راه‌های ورودی اماکن مقدس و معابد استفاده می‌شدند. سپس فانوس‌ها با استفاده از سنگ گرانیت برای به کارگیری در باغ‌ها ساخته شدند و تا زمانیکه در باغ چای ژاپنی توسط استاد معروف چای (سن نو ریکو) به کار گرفته نشدند، به عنوان یک المان مهم در باغسازی در نیامدند. مراسم چای ژاپنی بیشتر مواقع در هنگام غروب و اوائل شب برگزار می‌شود و به این خاطر چراغ برای راهنمایی مهمانان لازم و ضروری بود.

۷- پاگودا

 تندیس کوهستان مقدس به معنی مرکز دنیا و محور عالم است. طبقات آن مظهر صعود به آسمان ها است و کوچک شدن طبقات نشان هدایت به سوی فضای بیکرانه است. احتمالا این واژه از پاگودای ایتالیایی مشتق شده است که آن نیز اشتقاقی از بت خانه ­ی فارسی یا داگوبا است. نمونه ­ی مینیاتوری آن در باغ های ژاپنی به وفور به عنوان فانوس به کار می­ رود.

۸- پل

پل‌ها به صورت غیر خطی (قوسی یا شکسته) در باغ‌های ژاپنی استفاده می­ شدند. مصالح مورد استفاده برای پل‌ها معمولا سنگ، چوب به صورت الوارها و تیر و تخته‌های خشن و ناهموار بودند. قرارگیری چندین پل در باغ می‌تواند به صورت موازی با هم و یا قرارگیری به صورت زیگزاگ و شکسته باشد. در دوره های اولیه بعضی از این پل­ها با الهام از نمونه ­های چینی قوس ­دار ساخته می شدند تا قایق­ ها بتوانند از زیر آنها عبور کنند.در بعضی نمونه­ ها الوارهای چوبی را به صورت موازی کنار هم قرار می­ دادند  و به عنوان پل مورد استفاده قرار می­ دادند.

اصول کاشت گیاهان در باغ سازی ژاپنی

به کار بردن سه یا چهار نوع بوته و دو نوع درخت که با هم در یک زیستگاه طبیعی یکسان یافت می‌شوند، می‌باشد. هنگام تصمیم‌گیری برای مکان یابی گیاهان در باغ، باید به خاطر داشت که حس فضای فراخ و پرگنجایش را ایجاد کرد. خزه عنصری مهم است که در طی زمان انباشته و جمع شده و بر درختان و سنگ‌ها رشد می‌کند. گیاهان و درختان تنک و هرس شده و شکل داده می شوند و کج و معوج شده تا رشدشان را به صورت طبیعی جلوه دهد. گیاهان گلدار به صورت متعادل استفاده می­ شوند و مطابق با زیستگاه طبیعی­ اشان کاشته می ­شوند و رنگشان هنگامی که به گل یا شکوفه می‌نشینند باید کم نمود و نامحسوس و لطیف باشد.

انواع سبک باغ سازی، معماری باغ های ایرانی 

دکتر فاطمه سکه چی