ارقام مقاوم
مؤثرترین و بهترین راه کنترل سیاهک های غلات همانند زنگ های غلات، استفاده از ارقام مقاوم است ولی این ارقام همیشه دردسترس نیستند . مشکلات فراوانی در سر راه این اقدام وجود دارد. رقم گندم مکزیکی اینیا که در مقابل زنگ زرد و زنگ سیاه مقاوم است. نسبت به سیاهک آشکار حساس می باشد. بیشتر ارقام گندم دوروم نسبت به بیماری سیاهک هندی ایمن هستند. در ارقام غلات ایرانی، رقم گندم چمران با ۱۵/۴ درصد آلودگی متحمل به بیماری سیاهک هندی تشخیص داده شده است.
کنترل شیمیایی
ضدعفونی بذر یکی از روش های اساسی مدیریت بیماری سیاهک های غلات می باشد. از دیر باز و به طور سنتی، قارچ کش های آلی جیوه ای برای ضد عفونی غلات به منظور پیش گیری از ابتلا به سیاهک ها، مورد استفاده قرار می گرفتند. ولی به علت سرطان زا بودن، کاربرد آنها منسوخ شده است. برخی از نژادهای سیاهک ها در برابر قارچ کش های PCNB و HCB مقاومت نشان داده اند و دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرند.
استفاده از قارچکش های تماسی مانند مانکوزب برای مدیریت بیماری سیاهک های پنهان معمولی مؤثر است. ولی قارچ کش های سیستمیک مانند همای کت Homaycat که مخلوطی از تو پسینام و تیرام است یا قارچکش سیستمیک دی نیکونازول ( سومی ایت) و دیوی دند به میزان دو در هزار و تری تیکونازول (Real) به میزان ۰/۲ در هزار برای مدیریت سیاهک های پنهان و آشکار مؤثر بوده اند. کربوکسین تیرام تأثیری در کنترل سیاهک آشکار نداشته است .
لاماردور Lamardor (پروتیوکونازول +تبوکونازول) و لوسیل Lospel (تراکونازول) در کشت های آبی و دیم برای کنترل سیاهک پنهان معمولی گندم به میزان۰/۲ و ۰/۳ در هزار مؤتربوده اند .
با توجه به زمستان گذرانی تلیوسپورهای عامل سیاهک پاکوتاه در سطح خاک، ضدعفونی بذر با قارچکش های معمول سیستمیک اثری ندارد . ضدعفونی خاک نیز مقرون به صرفه نیست. قارچ کش های سی بیتول (بیتر تانول و فوبریدازول)، Dividend (دی فنوکونازول ) و Baytan (تریادیمنول۳) به صورت ضد عفونی بذر به مقدار دو گرم ماده مؤثر در کیلوگرم بذر بیشترین تأثیر را در کنترل بیماری داشته اند.
در صورت عدم دسترسی به قارچکش های سیستمیک برای مدیریت بیماری سیاهک آشکار گندم می توان از آب گرم نیز استفاده کرد. هر چند که این کار، زمان بر و پردرد سر است. باید به گونه ای انجام شود که به قوه نامیه بذر آسیبی وارد نشود. برای این کار می توان ابتدا بذور گندم را برای شش ساعت در آب گرم ۲۶- ۳۰°C نگه داشت . سپس آنها را برای۱۰دقیقه به آب گرم ۵۴°C منتقل نمود. بلافاصله با آب معمولی، آنها را خنک کرد و سپس اقدام به خشک کردن بذور نمود. در صورت عدم امکان مدیریت بیماری دمای آب می توان بذور را با آب ولرم برای پنج ساعت ضدعفونی کرد. سپس بذور را در آفتاب برای پنج تا هفت ساعت پهن کرد تا خشک شوند.
تناوب زراعی
تناوب زراعی یک تا دو ساله برای مدیریت بیماری سیاهک برگی گندم می تواند مفید واقع شود. هر چند که برخی تلیوسپورهای خاکزاد ممکن است به مدت سه یا و یا بیشتر زنده بمانند. بهتر است تناوب زراعی سه ساله رعایت شود.
کاشت بذر در عمق کم( حدود ۲/۵ سانتی متر)
باعث کاهش آلودگی به سیاهک برگی نسبت به کاشت بذر در عمق بیشتر می شود. نوعی مدیریت بیماری زراعی محسوب می گردد.
کاشت زودتر از موعد مقرر
بذر گندم در پاییز نوعی فرار از بیماری محسوب می گردد. به طوری که مرحله گیاهچه ای حساس با مرحله الوده کنندگی قارچ عامل سیاهک منطبق نگردد.
قرنطینه
یکی از روش های مؤثر در مدیریت بیماری نقل و انتقالات بذور آلوده به عامل سیاهک کوتوله و سیاهک هندی می باشد. می تواند مؤثر واقع شود. قرنطینه جدی ملی و بین المللی باعث محدود شدن انتشار عامل بیماری می شود.
عامل سیاهک هندی گندم در مقایسه با سایر عوامل سیاهک پنهان منحصر به فرد بوده وکنترل آن بسیار مشکل است.قارچ کش ها در ضد عفونی بذر بر علیه این بیماری چندان مؤثر نیستند. زیرا آلودگی در زمان سنبله دهی رخ می دهد . غلظت این قارچ کش ها پس از ضد عفونی بذر، به اندازه کافی نمی باشد. از طرف دیگر مایه اولیه قارچ، گیاهچه را به روشی که دیگر سیاهک های پنهان آلوده می کنند، آلوده نمی سازد. همچنین بذور، آلودگی جنینی ندارند. تلیوسپورهای سیاهک هندی باید به طریقی خود را به سطح خاک برسانند. این کار با پاره شدن سورها در بذر آلوده در موقع کاشت و یا با نشست تلیوسپورها روی خاک در موقع برداشت محصول در مزارع آلوده صورت می گیرد. این تلیوسپورها در شرایط مناسب جوانه زده و اسپوریدیوم های هوازاد، گلچه ها را آلوده می کنند.
منبع : کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده : دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید