اولین بار علایم بیماری بلاست برنج در سال ۱۵۶۰ در ایتالیا مشاهده و به نام Brusone شد. این بیماری هم اکنون در حدود ۷۰ کشور برنج خیز دنیا وجود دارد . علت آن به وجود آمدن و سازش نژادهای مختلف قارچ عامل بیماری با شرایط اقلیمی متفاوت است. ایران، اولین بار در سال ۱۳۳۰ از لاهیجان گزارش شد . بعد در گیلان، مازندران، میانه قصر شیرین ، لنجان، رامهرمز و فارس نیز مشاهده شده است. بلاست در مناطق برنج کاری معتدله یا در مناطق حاره دارای ارتفاع از سطح دریای بالا و در مناطق بارانی شدیدتر می باشد.
علایم بیماری
لکه ها روی تمامی قسمت های هوایی ایجاد می شود. ندرتا به غلاف بی حمله می کند و خصوصیات لکه ها روی برگ با شرایط محیطی و مقاومت میز بان تغییر می کند .اولین علایم معمولا سفید تا خاکستری با حاشیه ای سبز تیره تر هستند. لکه های مسن تر عموما سفید مایا به خاکستری با حاشیه بافت مرده (نکروتیک) هستند. لکه ها عموما عدسی یا دوکی شکل هستند. در هوای خشک حاشیه لکه ها قهوه ای هستند. در رطوبت بالا و مناسب در حاشیه لکه ها هاله زرد روشن تشکیل می شود. انواع بلاست شامل بلاست برگ’، بلاست خوشه ، بلاست گردن و بلاست گره وجود دارد (شکل ۱-۱).
بلاست برگ باعث کوتولگی بوته ها، کاهش محصول خوشه های کامل و وزن هزار دانه برنج می شود. آلودگی در ناحیه اتصال پهنک به غلاف باعث از بین رفتن تمامی پهنک برگ می شود. هر چه فاصله تاریخ نشاء با ظهور علایم بیماری در مزرعه کمتر باشد بلاست برگ شدت بیشتری خواهد داشت. در نتیجه رابطه معکوسی بین این فاصله و تراکم بیماری در مزرعه وجود دارد. آلودگی بین بندهای ساقه باعث ایجاد الگوهای راه راه خاص می شود، با سه سانتی متر لکه های بافت مرده و سه سانتی متر بافت سالم به صورت متناوبا آلودگی بندها نسبت به آلودگی بین بندها شایع تر است و ساقه ممکن است در اثر آلودگی بندها شکسته شود. آلودگی بند گردن خوشه یا بلاست گردن، از مخرب ترین نوع بلاست است.
شکل ۱-۱ A – علایم بیماری بلاست روی بخش های مختلف گیاه B- کنیدیوم ها و کنیدیوفورهای Pyricularia oryzae .
در بیماری بلاست برنج اندازه لکه ها با سن گیاه و مقاومت آن تغییر می کند. لکه های بافت مرده روی ارقام مقاوم با ژن های غالب رایج هستند. این لکه ها ممکن است به صورت مخلوط با لکه های بزرگ تر روی ارقام حساس یافت شوند. لکه ها روی برگ ها در مرحله رویش رشد عموما بزرگ تر (حدود دو سانتی متر) از لکه ها روی گیاهان جوان تر (کمتر از یک سانتی متر طول) هستند.
شدیدترین خسارت در مرحله خوشه دهی هنگامی که بلاست به گردن خوشه حمله می کند، وارد می شود و باعث پوکی دانه ها می گردد. زمانی که ناحیه گره در ساقه گل دهنده مورد حمله قرار می گیرد، خسارت روی گره ها و محل بندهای ساقه باعث قهوه ای شدن و پوسیدگی و خشکیدگی آنها شده و در نتیجه گیاه به آسانی در معرض خطر شکسته شدن بر اثر وزش خفیف باد قرار می گیرد.
منشاء بیوشیمیایی بیماری زایی قارچ عامل بلاست دقیقا معلوم نیست ولی توکسین هایی مانند پیکولینیک اسید، تایروزل، هیدرولایز کومارین، چندین نپتالنون، پیرو کولول۱۱ و تینازو نیک اسید در بروز بیماری دخالت دارند.
عامل بیماری
عامل بیماری بلاست برنج Pyricularia oryzae است . فرم جنسی آن قارچ آسکو میست Magnaporthe oryzae است. در طبیعت به ندرت یافت می شود. کنیدیوفورهای قارچ معمولا در سطح برگ به صورت منفرد یا مجتمع از هر روزنه برگ خارج می شود. کنیدیوم ها گلابی شکل کشیده، سه حجره ای، نیمه شفاف تا کمی تیره، گاهی دیواره ها فرورفتگی دارند . در قسمت انتها باریک شده و در قاعده کنیدیوم به یک پایه ختم می شود (شکل ۱-۱).
عامل بیماری می تواند در جنین، پوشینه بذر و همچنین قسمت های مختلف گلوم مستقر شودو باعث کاهش قدرت جوانه زنی بذر شود. قارچ عامل بیماری قادر است به صورت میسلیوم به مدت حداقل چهار سال در قسمت های مختلف بذر زنده باقی بماند.
برای قارچ Pyricularia oryzae 81 نژاد فیزیولوژیک در مرکز تحقیقات بین المللی برنج (IRRI) در فیلیپین شناسایی شده است. بهینه دمایی رشد میسلیومی قارچ حدود ۱۸ و رطوبت نسبی بالاتر از ۹۳٪ است.
قارچ عامل بیماری در کاه و کلش باقی می ماند و به وسیله بذور برنج منتقل می شود. زمستانگذرانی عامل بیماری به صورت میسلیوم و کنیدیوم در کاه و کلش و بذور انجام می شود . الودگی بذور موجب کاهش قوه نامیه و ایجاد گیاهچه های غیر طبیعی می شود. غلات زمستانه و علف های هرز میزبان نیز عوامل بقاء قارچ در زمستان هستند. وجود نیتروژن زیاد در خاک باعث افزایش شدت بیماری به علت کاهش میزان سیلیسیوم در اپیدرم گیاه می شود.
مدیریت بیماری
کاشت ارقام مقاوم با توجه به وجود نژادهای فیزیولوژیک موجود در منطقه بهترین روش کلاسیک کنترل بلاست است.
استفاده از بذور سالم و ضدعفونی بذر با کاربندازیم سه در هزار، از بین بردن کلش آلوده، کاربرد مناسب کودهای شیمیایی نیز توصیه شده است. روی بلاست برگ قارچکش تری سیکلازول و ادیفونفوس (هینوزان) مؤثر است. روی بلاست خوشه بیشتر خسارت می زند، تری سیکلازول، مانکوزب (دو کیلو در هکتار تجارتی)، زینب (پنج کیلو در هکتار تجارتی) می تواند استفاده شود. در گیاهان مقاومت به بنومیل و ادیفونفوس گزارش شده است. کاربرد ۰٫۵ کیلو در هکتار ( ٪۷۵E1 . 291 ) تری سیکلازول و یا یک لیتر در هکتار ادیفونفوس (هینوزان ۵۰٪) با چهار بار سمپاشی که دو بار در مرحله بلاست بری مشاهده اولین علایم با فاصله ۱۰ روز و دو بار سمپاشی پس از ظهور ۳۰٪ خوشه هاو با فاصله ۱۰ روز مؤثر است .
قارچکش پیروکیلون یک قارچکش سیستمیک ضدبلاست است که به صورت گرانول باشی بای بوته مصرف می شود. از طریق ریشه جذب و به برگها انتقال می یابد و تا حدود ۴ هفته نیز در بافت گیاه وجود دارد. قارچکش کار پروپامید می تواند گیاه برنج را از مرحله گیاهچه تا تشکیل خوشه از خسارت بلاست حفظ کند. غوطه ور کردن ریشه نشاء برند قارچکش باعث کاهش بالاست برگ مشابه محلول پاشی در مرحله بلاست برگ می گردد.
جدیدترین ترکیبات معرفی شده برای کنترل بیماری بلاست برنج، ترکیبات ضد نفوذا مانند کوراتوپ هستند که در شرایط آزمایشگاه ویژگی قابل توجهی ندارند ولی وقتی روی گیاه به کار روند آلودگی و یا شدت بیماری را کاهش می دهند. ترکیبات این گروه روی رشد رویشی عامل بیماری تأثیری ندارند ولی روی اسپورزایی و رفتار آلوده سازی اسپورها اثر می گذارند .با جلوگیری از بیوسنتز ملانین در اپر سوریوم ها از نفوذ قارچ به بافت گیاه ممانعت می کنند.
کاربرد این ماده به شکل گرانول (کوراتوپ) در مرحله پنجه زنی، بلاست برگ را تا ۵۵. کنترل و عملکرد را تا ۶۳٪ افزایش داده است. پیروکیلون (کوراتوپ دارای ۵٪ پیرو کیلون) به میزان ۴۰ کیلوگرم ماده تجاری در هکتار پای بوته پخش می گردد و کنترل بیماری تا ۴ هفته ادامه یافته است و پس از آن تأثیر ترکیب به تدریج کاهش می یابد . ارقامی محلی طارم دیلمانی و موسی طارم به عنوان ارقام حساس به بلاست برنج شناخته شده اند.
منبع: کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده: دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید