تعرق
تعرق عبارت است از تلفات آب از گیاه بصورت بخار. گرچه تعرق در اصل فرآیند تبخیری است ولی ساختمان گیاه و طرز عمل روزنه ها و نیز عوامل فیزیکی کنترل کننده تبخیر نیز بر آن مؤثرند. در روابط بین آب و گیاه، تعرق یکی از عوامل اصلی به شمار می رود زیرا بوسیله تعرق است که شیب انرژی بوجود آمده و حرکت آب به داخل و در درون گیاه صورت می گیرد.
علاوه بر این تعرق عامل کمبود آب برگ ها در وسط روز بوده و به هنگام خشک شدن خاک اختلاف فاز میزان جذب آب از آن باعث کمبود دائمی آب شده که منجر به وارد آمدن صدمات و حتی مرگ گیاه می شود. در واقع تعداد گیاهانی که در اثر تعرق زیاد خشک می شوند بیشتر از گیاهانی است که با عوامل دیگر از بین می روند.
-
میزان تعرق بستگی دارد به:
- وجود انرژی جهت تبخیر آب
- فشار بخار آب با شیب غلظت (نیروی محرک)
- و مقاومت مسیر حرکت بخار آب
مقاومت اصلی برگ در کوتیکول و روزنه هاست. مقاومت مهم دیگر در لایه هوائی است که برگ را محصور نموده است.
-
بین عواملی که بر میزان تعرق مؤثرند واکنش های پیچیده ای صورت می گیرد. مهمترین عوامل محیطی عبارتند از:
- شدت نور
- فشار بخار و درجه حرارت هوا
- باد
- و تامین آب برای ریشه.
-
عوامل گیاهی عبارتند از:
- پراکندگی و کارآیی سیستم های ریشه ای به عنوان سطوح جذب کننده آب
- سطح برگ
- ساختمان و طرز قرار گرفتن برگ ها
- و طرز کار روزنه ها
اگر هر کدام از این عوامل به حدی تغییر نمایند که بر میزان تعرق موثر واقع گردند، دیگر عوامل نیز تغییر کرده و بنوبه خود میزان تعرق را بیشتر تغییر می دهند.
روش اندازه گیری میزان تعرق
اندازه گیری های میزان تعرق گیاه، شاخه یا برگ ها به طرق مختلف امکان پذیر است. دقیق ترین روش اندازه گیری تلفات آب توزین گیاهانی است که در داخل گلدان قرار گرفته اند. اندازه گیری تلفات بخار آب از گیاه با گیاهانی که در داخل نوعی محفظه شفاف قرار گرفته اند با اشتباهات زیادی مواجه است زیرا محیط داخل محفظه با محیط خارج متفاوت است. اندازه گیری تلفات آب از شاخه ها یا بر گهای قطع شده نیز در معرض اشتباهات بزرگی می باشد. در تعمیم اندازه گیری های تعرق گیاه یا قسمتی از گیاه در مورد اجتماعی از گیاهان که در شرایطی کاملا مخالف با شرایط محیط اندازه گیری شده می رویند باید دقت کافی بشود.
اثرات تعرق در گیاه
تعرق یکی از عوامل مهم در روابط بین آب و گیاه است. زیرا این عمل باعث بوجود آمدن شیب انرژی شده و ورود آب به داخل گیاه و حرکت در درون آن را موجب می گردد. بنابراین تعرق باعث :
۱- کنترل میزان جذب و صعود شیره گیاهی می شود.
۲- علاوه بر این، تعرق موجب کمبود روزانه آب در برگ شده و هنگامیکه خشکی خاک باعث شود بین جذب و تلفات آب تاخیر بوجود آید، گیاه با خشک شدن صدمه دیده یا به مرگ آن منجر می گردد.
در واقع بیشی گرفتن تعرق از جذب بیشتر از هر عامل دیگری در خشک شدن گیاه موثر است و اگر تعرق وجود نمی داشت، می شد در بسیاری از اراضی که اکنون کویر یا نیمه کویری هستند گیاهان زراعتی را کشت کرد. اهمیت کمی این فرآیند با این مطلب روشن می شود که مثلا یک بوته ذرت معمولی در طول تابستان بیش از ۲۰۰ لیتر یا ۱۰۰ برابر وزن خود آب هدر می دهد و یا اینکه یک مزرعه ذرت در شرایط معمولی بیش از ۲۰ سانتی متر آب را تعرق می نماید.
۳- یکی دیگر از علائم تلفات زیاد آب بوسیله تعرق بیان این حقیقت است که در گیاهان زراعتی برای تولید هر کیلوگرم ماده خشک بین ۹۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم آب به مصرف می رسد. از تمام آبی که جذب گیاه می شود، تقریبا ۹۵ درصد آن با تعرق تلف شده و فقط ۵ درصد یا کمتر در خود گیاه به مصرف میرسد، بطوری که اگر تلفات آب از طریق تعرق وجود نمی داشت، یک بارندگی یا آبیاری می توانست برای تمام حصول کفایت نماید.
منبع : کتاب رابطه آب و خاک و گیاه، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
دیدگاهتان را بنویسید