خارخاسک و خواص عرق خارخاسک
گیاه دارویی خارخاسک (Tribulus terrestris) اولین بار توسط کارلوس لینه تشخیص داده شد. در این مطلب از دی مگ با گیاه خارخاسک و خواص عرق خارخاسک در این مقاله آشنا می‌شویم.
گیاهشناسی خارخاسک
- گیاهی یکساله بوده که در مناطق گرم و مرطوب، در نواحی مدیترانه و نواحی گرم اروپا، آسیا، آفریقا و استرالیا پراکنده است.
- گیاهی علفی از خانواده اسفندها دارای ارتفاع ۶۰-۱۰ سانتی‌متر، گل‌ها به پهنای ۴-۱۰ میلی‌متر است.
- خارخاسک دارای ۵ گلبرگ زرد رنگ در هر گل است.
- میوه این گیاه به طول ۱۰ میلی‌متر و پهنای ۴-۶ میلی‌متری نسبت به دو انتها است.
- خارخاسک دارای برگ‌های متقابل است که اغلب نامساوی و مرکب از برگچه‌های کوچک و ریز است که ۶-۳ زوج در طرفین دمبرگ اصلی است.
- گل‌های زرد کوچک و منفرد دارد.
- قسمت‌های پنجگانه میوه گیاه خارخاسک در موقع رسیدن از هم جدا و پراکنده می‌شوند.
- قسمت‌های مورد استفاده این گیاه شامل میوه، دانه، برگ و ریشه است ولی بیش از همه میوه آن استفاده می‌شود.
تاریخچه گیاه خارخاسک
کتاب مخزن الادویه، گیاه خارخاسک را به دو نوع بستانی و بیابانی تقسیم کرده‌اند. خارخاسک در متون طب سنتی با نام‌های حسک، خسک، شکوهج، شکوهنج ذکر شده است. در طب سنتی میزان مصرف گیاه را ۵ درهم (حدود ۱۶ گرم) و بعضی تا ۱۰ درهم در روز ذکر کرده‌اند. دانه خارخاسک که حسک دانه نامیده می‌شود در ترکیب با شیر در تقویت قوه باه مفید دانسته شده است. این گیاه در طب سنتی چین، هند، عراق، بلغارستان، جنوب آفریقا و همچنین در ایران کاربرد دارد.
در متون قدیمی نیز به خواص ضد قارچی خارخاسک یک گیاه دارویی برای درمان اختلالات ایمنی بدن از قبیل آلرژی‌های پوستی و اگزما، تقویت کبد، درمان پرخوری و همچنین درمان مسمومیت غذایی، درمان التهاب‌ها و برفک دهان، اختلالات گوارشی همچون یبوست و نفخ و تسکین درد مفاصل و کمر اشاره شده است.
خواص بیابانی گیاه دارویی خارخاسک
خواص خارخاسک یک گیاه دارویی این است که دارای طبیعت گرم و خشک می باشد.
- مدر
- تسکین دهنده درد مثانه
- افزاینده ی منی
- ایجاد نعوظ
- شکننده سنگ کلیه و مثانه
- ملین
- رفع کننده قولنج
استفاده از عصاره برگ، ریشه و میوه تازه آن جهت زخم مجاری ادراری، شکستن سنگ‌ها، سختی دفع ادرار و قولنج مفید است. افزودن عصاره این گیاه به عسل جهت بهبود زخم و عفونت دهان، درد لثه و تورم حلق مفید می‌باشد. عصاره جوشانده آن جهت جلوگیری و درمان ورم حاد به کار می‌رود.
- در طب سنتی برای کاهش عوارض گیاه خارخاسک از بادام و روغن کنجد استفاده شده است. خواص دانه این گیاه را مشابه بخش‌های هوایی آن دانسته‌اند.
- مالیدن و آشامیدن روغن گیاه که از طبخ آب گیاه خارخاسک با روغن کنجد بدست می‌آید جهت تقویت قوه باه و درد مفصل و کمر، دفع سنگ کلیه و مثانه به کار می‌رود.
- مالیدن و چکاندن آن بر نواحی عانه، کمر و آلت تناسلی مردانه در درمان مشکل دفع ادرار مؤثر بوده است.
فیتوفارماکولوژی گیاه دارویی
گیاه خارخاسک دارای فلاونوئید‌ها، استروئید‌ها، ساپونین‌ها، آلکالوئید‌ها، اسید‌های چرب غیر اشباع، ویتأمین‌ها، تانن، رزین، پتاسیم، نیترات، فسفر، آهن، سدیم، کلسیم، گوگرد، کلر، اسید آسپارتیک و اسید گلوتامیک است.
خواص عرق خارخاسک
خواص عرق گیاه دارویی خارخاسک مختلف است از جمله خاصیت ضد میکروبی، ضد باکتریایی، آنتی اکسیدانی، مهار سیکلواکسیژناز، پاکسازی رادیکال های آزاد، مهار پراکسیداسیون چربی و تعدیل عوامل التهابی است.
در طب سنتی درمان انواع بیماری ها از جمله دفع سنگ کلیه، کاهش فشار خون، اثرات ضد دیابتی، بیماری های دستگاه قلبی-عروقی، اختلالات معده ای- روده ای، تقویت کننده و بهبود عملکرد جنسی در مردان و درمان بیماری های کبدی برای خارخاسک گزارش شده است.
ساپونین ها در گیاه
Kostova و همکاران(۲۰۰۴) وجود ترکیبات استفروستانول، اسپیروستانول، ساپونین های تریکوژنین، نئو-تریکوژنین، ژیتوژنین، نئوژیتوژنین، هکوژنین، نئوهکوژنین، دیوسژنین، کلروژنین، راسکوژنین و سارساساپوژنین را به عنوان ساپونین های فعال گیاه بیان کردند که از نوع ساپونین های استروئیدی بوده و به عنوان پیش ساز هورمون های استروئیدی محسوب می شوند. برخی از این ترکیبات همچون هکوژنین و نئوهکوژنین در ساخت هورمون های استروئیدی نیز به کار می روند.
- اسپیروستانول نیز به عنوان استروئید الکلی مشتق از اسپیروستان موجب تجمع پلاکتی می‌شود.
- از اسپیروستانول موجود در گیاه دارویی خارخاسک در درمان ولوواژینیت نیز استفاده شده است.
- اسپیروستانول ترکیبی است که در درمان بیماری‌های پوستی ویروسی، قارچی، انگلی و باکتریایی در نواحی مختلف بدن از جمله چشم، گوش و پوست نواحی جنسی مورد استفاده قرار گرفته است.
راسکوژنین به عنوان محصول تجاری ساپونین‌های استروئیدی به صورت پماد در درمان بیماری‌های پوستی استفاده می‌شود و در فرآیند‌های ضد التهابی و ضد ترومبوزی نیز نقش ایفا می‌کنند.
- ساپونین‌ها خواص خارخاسک یک گیاه دارویی را بر عهده داشته که در صورت افزایش میزان مصرف آن‌ها دارای آثار سمی و همولیتیک است.
- موجب افزایش قدرت سیستم ایمنی در مقابله با انواع سرطان‌ها و کاهش چربی خون شود.
- ساپونین‌های موجود در گیاه خارخاسک موجب مهار سمیت سرب و جیوه می‌شوند.
- منجر به کاهش خواص مخرب رادیکال‌های آزاد در سلول‌های زنده می‌شوند.
گلوکوزیدهای گیاه خارخاسک
تجویز خوراکی ساپونین گیاه دارویی خارخاسک در موش صحرایی می‌تواند از طریق مهار آلفاگلیکوزیداز روده باریک سبب تأخیر در جذب گلوکز و کاهش قند خون پس از غذا شود. ثابت شده است که گیاه خارخاسک به دلیل دارا بودن ساپونین‌ها باعث افزایش ترشح از غده هیپوفیز می‌شود.
برخی از عمده‌ترین گلیکوزیدهای فروستانولی این گیاه نیز شامل پروتودیوسین و پروتوگراسیلین می‌باشند که دیوسین موجود در خارخاسک از طریق افزایش سطح تستوسترون آزاد و تنظیم استروژن و پروژسترون باعث افزایش توانایی جنسی در مردان می‌شود.
خواص مشتقات ساپونین ها
۱۸ نوع فلانوئید (مشتقات کافئویل، گلیکوزیدهای (۱۹۹۸) کوئرستین و گلیکوزیدهای کامفرول را در عصاره این گیاه شناسایی کردند که از مشتقات ساپونین های استروئیدی محصولات تجاری از جمله آفرودیت حاوی مواد مؤثره گیاه خارخاسک، زنجبیل، دارچین و زعفران وارد بازار شده است که حاوی دیزوژنین، یاموژنین، کوئرستین، کامفرول، کروسین و کروستین می باشد که در درمان بیماری های تولیدمثلی از جمله ناتوانی جنسی مورد استفاده قرار می گیرد. خواص آنتی اکسیدانی دارند و سبب کاهش دیابت می شود.
- موجب محافظت سلول ها از تخریب و آپوپتوز می شود.
- مطالعات تأثیر این ترکیب را در بهبود بیماری های پوستی و سرطان نشان می دهد.
- اسید فرولیک موجب کاهش ملانین در پوست نیز می شود.
- بتا-سیتوسترول موجود در خارخاسک نوعی فیتواسترول بوده که باعث تحریک اسپرماتوژنز شده.
- با تأثیر بر سلول های سرتولی باعث افزایش تولید اسپرم می شود.
- این ترکیب خواص کاهندگی کلسترول خون دارد.
- در کاهش سرطان پروستات مؤثر می باشد.
گیاه خارخاسک برای ورزشکاران
امروزه استفاده از گیاهان دارویی در درمان بیماری‌ها رو به گسترش است و استخراج و بررسی خواص ترکیبات گیاهی خارخاسک و ارائه مکانیسم‌های عملکرد این ترکیبات در درمان بیماری‌های مختلف، مورد توجه قرار گرفته است. هدف طب سنتی و کاربرد گیاهان دارویی، توجه بیشتر به نمونه‌های گیاهی بومی ایران، کاربرد‌های نوین به عنوان دارو‌های کمکی در درمان‌های شیمیایی یا آنتی بیوتیکی، پی بردن به ارزش درمانی گیاهان و بالاخره کشف مواد جدیدی نظیر ویتأمین‌ها، شبه هورمون‌ها، مواد ضد میکروبی، ضد ویروسی و ضد توموری در میان گیاهان است.
مصرف خارخاسک یک گیاه دارویی منجر به افزایش ترشح تستوسترون، افزایش قدرت و حجم عضلات و افزایش تولید سلول‌های جنسی مردانه و زنانه می‌شود و در بین ورزشکاران به خصوص بدنسازان به همراه مکمل‌های غذایی برای تقویت توده عضلانی و افزایش قدرت عضلات استفاده می‌شود.
منبع: مقاله مروری بر اثرات درمانی گیاه خارخاسک، نویسنده لیلا ناصری، ۱۳۹۷
دیدگاهتان را بنویسید