یکی از عوامل مهم کاهش دهنده میزان محصول گندم و جو در ایران و سایر نقاط دنیا بیماری سیاهک های گندم و جو می باشند. طوری که طبق گزارش های مراکز تحقیقاتی وزارت کشاورزی در مناطق غرب و شمال غرب کشور میزان خسارت سیاهگ پنهان گندم حدود ۳۰٪ می باشد.
در نوشته های تاریخی اولیه بیماری های مختلف روی گندم مانند زنگ، سفیدک و سیاهک های گندم بدون تفکیک عامل بیماری، نام برده شده اند. سیاهک پنهان معمولی و سیاهک آشکار گندم هم زمان با اولین تجربه کاشت گندم با بشر همراه بوده اند. این دو سیاهک به خوبی با شرایط آب و هوایی شرق نزدیک سازگار بوده و پس از زنگ از مهم ترین بیماری های گندم محسوب می شوند .
هر دو بیماری دارای گسترش جهانی بوده و با بذر پراکنده می شوند. آلودگی به صورت سطحی روی بذر و یا داخلی می باشد . از این رو پراکنش از مرکز منشاء یعنی شرق نزدیک توسط بذر به سایر نقاط دنیا صورت پذیرفته است. باد احتمالا در پراکنش سیاهک پنهان معمولی به علت برداشت سنتی و با دست در مرکز پیدایش، مهم نمی باشد. هر چند که باد ممکن است در کشاورزی مدرن که برداشت با کمباین انجام می شود و تلیوسپورها آزاد می شوند، نقش داشته باشد.
عوامل سیاهک پنهان معمولی در خاک برای مدت طولانی، خصوصا در شرایط خشک و سیستم تک کشتی، بقاء می یابند . این شرایط در منطقه مدیترانه فراهم می باشد. عامل سیاهک آشکار، در جنین بذر بقاء می یابد. شرایط خنک و مرطوب در زمان گلدهی برای آن مناسب می باشد. سیاهک آشکار عمدتا در ارتفاعات بالاتر رواج دارد و در این ارتفاع دوره گلدهی نیز طولانی می باشد.
این شرایط در مناطق شرق نزدیک که ارتفاع بیش از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا دارند و دارای شب های خنک و شبنم فراوان هستند، محقق می شود. عامل سیاهک پاکوتاه یا کوتوله گندم بسیار شبیه سیاهک پنهان معمولی می باشد . بدون شک از شرق نزدیک منشاء گرفته است و در شرق نزدیک، محدود به مناطق مرتفع و برف گیر است. تلیوسپورها می توانند به مدت طولانی در خاک دوام داشته باشند. توانایی بیماری زایی بالاتری نسبت به سیاهک پنهان معمولی دارند و می توانند روی گونه های مختلف گندم بقاء داشته باشند.
سیاهک برگی گندم، تنها سیاهکی است که اندام های رویشی حمله می کند. چرخه زندگی عامل بیماری این اجازه را به بیمارگر می دهد که به راحتی روی کاه و کلش و همین طور بذر بقاء یابد و پراکنده شود. تلیوسپورها به مدت طولانی در خاک بقاء می یابند. به نظر می رسد که تابستان های خشک بین فصول زراعی در بقاء بیمارگر مهم نباشد. سیاهک هندی یا ناقص گندم که اولین بار از دشت های شمال هندوستان، منطقه کارنال گزارش شد. سیاهک هندی تا دهه ۱۹۷۰ گسترش شناخته نشده بود .پس از ظهور در مکزیک، مطالعات زیادی روی آن انجام شد. این سیاهک هنوز محدود به مناطق خاصی در دنیا است. میلیون ها تن بذر گندم تولید شده در مناطق آندمیک سیاهک هندی در اواخر دهه ۱۹۷۰ به بنگلادش صادر شد ولی گزارشی از وجود بیماری در بنگلادش وجود ندارد .
سیاهک های زیر تاکنون روی گندم و جو از ایران گزارش شده اند.
سیاهک پنهان معمولی گندم Tilletia laevis و T. caries
سیاهک پاکوتاه گندم Tilletia controversa
سیاهک هندی گندم Neovossia indica
سیاهک آشکار گندم Ustilago tritici
سیاهک آشکار جو Ustilago nuda
سیاهک سخت جو Ustilago hordei
سیاهک برگی گندم Urocystis agropyri
منبع : کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده : دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید