بلایت خوشه گندم در سال های اخیر در مازندران شایع شده است. اپیدمی سال زراعی ۷۱-۷۰ خسارت فراوانی به محصول گندم وارد کرد. به علت بارندگی های بهاره و مناسب بودن دما و هم زمانی عوامل یاد شده با مراحل حساس گلدهی، شرایط برای اپیدمی شدن بیماری فراهم شده است .
در بین ارقام مختلف گندم رقم فلات نسبت به بیماری حساس تر از سایر ارقام کاشته شده در منطقه می باشد . بیماری در مناطق معتدله و نیمه حاره ای مرطوب شیوع می یابد . اغلب هر جا بارندگی، رطوبت بالا و شبنم سنگین با دوره گلدهی و پر شدن دانه منطبق شود، مناسب ترین شرایط برای ایجاد آلودگی و توسعه بیماری فراهم می شود. در ایران بیماری از استان های مازندران، گلستان، فارس، هرمزگان و مغان گزارش شده است.
خسارت بیماری در نتیجه کاهش تعداد و وزن دانه، کیفیت پایین دانه به دلیل تخریب گرانول های نشاسته و پروتئین های دیواره سلول که منجر به کاهش جوانه زنی بذر می شود، ایجاد می گردد. علاوه بر آن قارچ کیفیت نانوایی آرد را پایین می آورد. دانه های آلوده در صورت کشت ایجاد بلایت گیاهچه می کنند. عامل بیماری تولید چندین نوع فیتوتوکسین از جمله ( Nivalenol( NIV ، (Acetyl deoxynivalenol( AcDON ) ، Deoxynivalenol ( DONو میکوتوکسین استروژنیک ( Zedraleone ( ZEN در میزبان می کند. مصرف دانه های آلوده به میکوتوکسین های مذکور موجب بیماری های حاد انسانی و حیوانی می شود. میزان تولید آن ها بسته به شرایطی مانند رطوبت، دما، وجود عناصر خاص و رقابت میکروارگانیسم ها متفاوت است .
علایم بیماری
اولین علایم با تغییر رنگ یک یا چند سنبلچه های خوشه های نابالغ شروع می شود. در مواردی آلودگی از محور خوشه شروع می شود. معمولا تمام بافت های بالای آن قسمت، پژمرده و ارتباط سنبلچه ها با محور خوشه قطع می شود. در این حالت بسته به مرحله رشد خوشه، دانه ها چروکیده شده، کاهش وزن و اندازه نشان می دهند. در صورت وجود شرایط مساعد پوششی صورتی رنگ از میسلیوم های قارچ روی پوشینک ها ظاهر می شود (شکل۱-۱).
عامل بیماری
بیماری توسط ۱۸ گونه فوزاریوم ایجاد می شود. در بسیاری از کشورهاF . avenaceum ، F . culmorum ، F . graminearum به عنوان گونه های غالب گزارش شده است. عامل بیماری در ایران عمدتا قارچF .graminearum به همراه سایر گونه های Fusarium می باشد .(شکل۱-۲). در خوزستان دو گونهF .proliferatum و F . moniliforme گزارش شده است. تریکوتسین ها در بیماری زایی F . graminearum در گیاهان مؤثرند. همچنین با جلوگیری از سنتز پروتیئن در سلول های یوکاریوتیکی برای سلامتی انسان و حیوانات مضر می باشند .
شکل ۱-۱ علایم فوزاریوز خوشه گندم .
شکل ۱-۲چرخه زندگی گونه هایF . culmorum ، F . graminearuntو F. avenaceum
کنترل بیماری
با توجه به اهمیت بیماری و آثار نامطلوب ناشی از متابولیت های ثانویه قارچ عامل بیماری، روش های مختلف کنترل مانند کنترل بیولوژیکی، شیمیایی، زراعی و نیز ایجاد و گسترش ارقام متحمل یا مقاوم باید مورد ارزیابی قرار گیرد. بهترین راه مدیریت بیماری استفاده از ارقام مقاوم می باشد. استفاده از میکروارگانیسم هایی مانند Bacillus cereus برای ارزیابی کمی و کیفی زر النون به عنوان یک روش زیست سنجی دقیق، سریع و کم هزینه برای این توکسین در ایران معرفی شده است. ارقام چینی Shanghi5، Sumai3 و Shanghi3 و رقم Marshall و رقم های ایرانی (امید) و (قفقاز) کمترین آلودگی را داشته اند. درصد آلودگی سنبله ها در این ارقام از ۵/۶۸% تجاوز نکرده است. ارقام داراب، قدس، فلات، سرخ تخم، آزادی، اروند موتانت، گلستان و بولانی بیشتر از ۵۰٪ آلوده شده اند. دو رقم فلات و گلستان در منطقه گرگان و گنبد بیشترین آلودگی را نشان داده اند.
یکی از راهکارهای کنترل شدت بیماری، کاهش تجمع تریکوتسین ها در گیاه آلوده است. رابطه مستقیمی بین کاهش تجمع میکوتوکسین ها در دانه با مقاومت به بیماری در مزرعه دیده شده است. ارقام گندم Sumai3 مقاوم، Frontana نسبتا مقاوم و فلات حساس به بیماری می باشند. اطلاعات به دست آمده، کاهش سطح بیان ژن RPL3 در گیاه آلوده نسبت به غیر آلوده در ارقام Sumai3 و فلات طی ۲۴ ساعت اولیه بعد از آلودگی را نشان می دهد. از طرفی، افزایش در سطح بیان ژن RPL3A در بازه زمانی هفت روز پس از آلودگی در رقم Frontana می تواند بیانگر نقش مشارکت این پروتئین خاص در بروز مقاومت در این رقم باشد .
قارچکش آلتوکمبی Altocombi (س ایپروکونازول +کاربندازیم و آلرت Alert فلوزیلازول + کاربندازیم) به میزان یک لیتر در هکتار به صورت پاشش در مرحله گلدهی باعث کنترل بیماری و افزایش وزن هزار دانه شده است .
منبع: کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده : دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید