تاریخ :۹ فروردین ۱۴۰۳

سیاهک پنهان معمولی یا بدبو گندم (Common Bunt / Stinking Bunt / Hill Bunt)

  • سیاهک پنهان یکی از قدیمی ترین بیماری های شناخته شده گندم در دنیا است .در سراسر مناطق را تولید گندم گسترش دارد. این بیماری در اکثر مناطق گندم خیز در ایران وجود دارد . میزان خسارت آن تا ۳۰ درصد هم گزارش شده اس.  هر چند آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد. سیاهک پنهان استاندار با تخریب دانه های آلوده و جایگزینی آنها به وسیله تلیوسپورهای قارچ به گیاه خسارت می زند. وباعث کوتاه ماندن گیاهان آلوده می شود که میزان کوتولگی بستگی به گونه قارچ و نژاد آن و شرایط محیطی دارد. گیاهان آلوده معمولا به زنگ زرد و خسارت ناشی از سرما حساس تر می شوند .ولی در برابر سفیدک پودری مقاوم تر می گردند. تلیوسپورهای عامل بیماری با توجه به قابلیت اشتعال بالای اسپورهای چرب آن، می توانند باعث ایجاد انفجار در کمباین شوند.

    علایم و نشانه های بیماری

    گیاهان آلوده به سیاهک پنهان معمولی فقط چند سانتی متری کوتاه تر از گیاهان سالم هستند. و یا حتی اختلافی از نظر ارتفاع با گیاهان سالم ندارند. رنگ بوته های آلوده کمی سبز مایل به آبی تا سبز مایل به خاکستری به نظر می رسد. روی برگ های برخی ارقام ممکن است لکه های کوچک سبز رد (کلروتیک) ظاهر شود و سیستم ریشه های گیاهان آلوده نیز معمولا گسترش ضعیفی دارند.

    علایم قطعی و مشخص سیاهک پنهان معمولی تا هنگام خوشه دهی گیاهان آلوده قابل تشخیص نیست. رنگ خوشه به جای اینکه سبز مایل به زرد باشد ممکن است سبز مایل به آبی باشد. و نسبت به خوشه های سالم باریک تر می باشد. سنبله ها از هم باز شده و با زاویه بزرگ تری نسبت به محور اصلی خوشه قرار می گیرند. دانه های آلوده کوتاه تر و ضخیم تر از دانه های سالم هستند. به جای اینکه زرد طلایی یا قرمز باشند. قهوه ای مایل به خاکستری به نظر می رسند، هنگامی که این دانه ها شکسته شوند، پر از اسپورهای پودری و سیاه رنگ با بوی ماهی فاسد شده ( ناشی از ماده تری متیل آمین) می باشند (شکل ۱-۱  A ).

    عامل بیماری

    عامل بیماری سیاهک پنهان معمولی گندم دو گونه (Tilletia laevis( T .foetida و (Tilletia caries( T . triticiمی باشد. در ایران گونه غالب عامل سیاهک پنهان معمولی عمدتا T . laevis می باشد. چرخه زندگی هر دو گونه مشابه می باشد و از نظر بیولوژی نیز اختلافی با یکدیگر ندارند، ولی تلیوسپورهای T. laevis سطحی صاف و Tcaries سطحی مشبک دارند (شکل ۱-۲).

    T . laevis و T . caries می توانند علاوه بر گندم در چاودار، Agropyron، Lolium و گونه هایی از Hordeum نیز ایجاد بیماری کنند. عامل بیمار زمستان را عمدتا به صورت تلیوسپور روی سطح بذر و گاهی در خاک بسر می برد و قوه نامیه خود را در خاک تا پنج سال هم می تواند حفظ کند. هنگامی که بذر آلوده کاشته شود، تلیوسپور به سادگی در دمای۱۲ – ۱۸°C جوانه زده و موقعی که گیاهچه جوان از بذر خارج  تلیوسپورهای روی دانه یانزدیک آن نیز جوانه می زنند و تولید پیش میسلیوم (پرومیسلیوم) و بازیدیوسپورها یا اسپوریدیوم های اولیه می کنند .

    شکل ۱-A1- علایم بیماری سیاهک پنهان معمولی گندم؛ خوشه و دانه های آلوده (راست) و خوشه و دانه های سالم                         قرمز رنگ و سخت (چپ)، B- تلیوسپورهای Tilletia laevis  .

    شکل ۱-۲ تصویر میکروسکوپ الکترونی نگاره و میکروسکوپ نوری از تلیوسپورهای Tilletia laevis( AوB ) وTilletia caries  (CوD)

    جشنواره پاییزه
    جشنواره فروش بذر های خاص و کمیاب با بیش از ۱۲۰۰ رقم تنوع
    همین الآن خرید کنید

    نزدیک آن نیز جوانه می زنند و تولید پیش میسلیوم (پرومیسلیوم) و بازیدیوسپورها یا اسپوریدیوم های اولیه می کنند.     سپس اسپوریدیوم های اولیه جفت شده و یک اندام H شکل را تولید می کنند. اسپوریدیوم های ثانویه جوانه زده و میسلیوم های جفت هسته ای دی کاریوتیک تولید می کنند . این میسلیوم ها مستقیما به گیاهچه های جوان رخنه می کنند. پس از نفوذ، میسلیوم بین سلولی رشد کرده و در بین برگ های در حال تشکیل یا بافت مریستم انتهایی گیاه گسترش می یابد .زمستان را در حال خواب در گیاهچه می ماند و همزمان با رشد گیاه همراه با جوانه انتهایی رشد می کند.

    هنگامی که گیاه به مرحله خوشه دهی رسید، میسلیوم ها تمام قسمت های خوشه را حتی قبل از خروج خوشه از غلاف آلوده       می کنند. و در نهایت محتویات دانه را مصرف کرده و فقط پریکارپ دانه باقی می ماند. و در همان حال بیشتر سلول های ریسه    دی کاریوتیک به تلیوسپورهای دی کاریوتیک تبدیل می شوند. دانه های سیاهگ زده معمولا دست نخورده و ظاهرا سالم روی گیاه می مانند .و درطی مراحل برداشت، شکسته می شوند. طی شکستگی دانه ها، تلیوسپورها آزاد شده و دانه های سالم را آلوده        می کنند. این تلیوسپورها به وسیله جریان هوا منتشر شده و خاک مزارع اطراف را نیز آلوده می کنند (شکل  ۱-۳ ).

    شکل ۱-۳ چرخه بیماری سیاهک پنهان معمولی گندم ( T.laevis و Tilletia caries) وسیاهک پا کوتاه گندم  (T.controversa)

    منبع: کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران

    نویسنده : دکتربهرام شریف نبی

    امتیاز شما به این مقاله چقدره؟

    میانگین امتیازات ۵ از ۵

    دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *