در بین بیماری های قارچی برنج، سوختگی غلاف برنج از نظر اهمیت پس از بلاست، قرار دارد و در گیلان، مازندران و گرگان دیده شده است. این بیماری در تمام شهرهای استان مازندران روی ارقام امل ۳، طارم، هراز، خزر و مصباح گسترش دارد .بیشترین درصد آلودگی در قائم شهر و بابل روی رقم خزر به ترتیب ۹۵/۶۶و ۹۳/۱۶ درصد مشاهده شده است .
علایم بیماری
علایم معمولا تا اواخر پنجه زنی و یا اوایل طویل شدن میانگره ها دیده نمی شود . گاهی علایم روی گیاهان جوان دیده می شود. علایم اولیه شامل لکه های آبسوخته، مدور، کشیده و یا بیضوی، سبز مایل به خاکستری به طول حدود یک سانتی متر روی غلاف های برگ نزدیک سطح آب دیده می شود . به تدریج بزرگ تر شده تا دو تا سه سانتی متر طول ویک سانتی متر عرض می رسند. مرکز آ ن ها سبز رنگ پریده و یا سفید می شود . به وسیله یک حاشیه ارغوانی تا قهوه ای رنگ احاطه می شوند .(شکل ۱-۱).
شکل ۱-۱ علایم سوختگی غلاف ناشی از Rhizoctonia solami .
روی لکه ها توده های میسلیومی خاکستری مایل به سفید دیده می شود . همراه باتوسعه و بزرگ شدن لکه های اسکلروت های قارچ در کناره و یا روی لکه ها تشکیل می گردد .اسکلروت ها نزدیک بافت آلوده پس از ظهور اولین لکه ها ظاهر می شود. گیاهان شدیدا آلوده دانه های ضعیفی خصوصا در قسمت های تحتانی خوشه تولید می کنند .(شکل۱-۲).
درنتیجه مرگ ساقه، افزایش ورس و یا کاهش تولید، به وجود می آید. میزان آلودگی خوشه که ارتباط مستقیم با میزان خسارت بیماری دارد بستگی به زمان آلودگی غلاف برگ انتهایی بوته ها دارد اگر آلودگی غلاف برگ انتهایی موقعی صورت گیرد که خوشه ها کاملا از داخل غلاف بیرون آمده باشند در این صورت خوشه حالت طبیعی داشته و دانه نیز تشکیل می شود ولی اندازه و وزن دانه ها کاهش می یابد. اگر آلودگی غلاف برگ انتهایی زمانی صورت گیرد که هنوز خوشه ها از داخل غلاف خارج نشده باشند در این حالت خوشه حالت طبیعی خود را از دست میدهد و روی دانه ها لکه های قهوه ای مایل به خاکستری ظاهر می شود و اکثرا پوک می شوند .
شکل ۱-۲ A و B – علا یم سوختگی برگ و غلاف روی ساقه برج C- ریسه ” Rhizoctonia solani زیر نورUV.
عامل بیماری
عامل بیماری Rhizoctonia solani و در فرم جنسی Thanafephorus cucumeris از بازیدیومیست ها است .(شکل ۱-۳). در مازندران عامل بیماری می تواند روی بذر به حالت زنده و فعال در پاییز و زمستان باقی بماند و به سال بعد منتقل شود. می تواند باعث بوته میری درگیاهچه های ناشی از جوانه زنی بذور آلوده شود و از این طریق خساراتی به خزانه ها وارد کند.
بیمارگر بین محصول به صورت اسکلروت های خاکزی و یا میسلیوم در بقایای گیاه باقی می ماند. اسکلروت ها در شالیزار شناور شده و در اطراف بوته در محل تماس با آب جمع می شوند، بنابراین آلودگی اولیه در نزدیکی سطح آب اتفاق می افتد و تا بیش از دو سال هم اسکلروت ها بقاء می یابند. در شرایط آفتاب کم، رطوبت نسبی نزدیک ۹۵ و دمای بالا ۲۸- ۳۲°C بیماری گسترش می یابد. عامل بیماری در گروه آناستوموزی ۱-AG و در زیر گروه I- A قرار دارد ( AG- I – I – A ).
شکل ۱-۳ A – بازیدیوم، استریگما و بازیدیوسپورهای Thanatephorus cucumeris C ، B – دسته های خوشه ای بازیدیومی .
میسلیوم های R . solani در ابتدا بی رنگ بوده و در مراحل مسن تر، کم کم زرد مایل به قهوه ای می شوند. دارای دیواره عرضی بشکه ای مشخص و چند هسته ای هستند و عموما قطر میسلیوم ها ۸-۱۲ میکرومتر می باشد. ریسه های جوان دارای انشعابات تقریبا ۹۰ درجه هستند و در محل انشعاب کمی فرورفتگی وجود دارد .(شکل۱-۳). در محل نزدیک انشعاب کمی بالاتر از محل جداشدن از ریسه اصلی یک دیواره عرضی دیده می شود. سلول های دانه تسبیحی کوتاه بوده و سلول های پهنی هستند که در زنجیره های کوتاه تشکیل شده و اسکلروت ها را تشکیل می دهند. اسکلروت ها دارای اشکال نامنظم تا نیمه کروی با قاعده پهن بوده و در مراحل اولیه تشکیل، سفید و بعدا قهوه ای تا سیاه می شوند. اسکلروت ها باز هستند و با اندک فشار لامل باز می شوند.
آناستوموز یا عمل امتزاج ریسه ها یا پیوند ریسه ها و انتقال هسته ها از ریسه ای به ریسه دیگر است که در نتیجه ریسه جدید به وجود می آید که به دو طریق هسته های دو ریسه، با هم مبادله می شوند:
۱- با تشکیل لوله رابط
۲- با نزدیک شدن و مجاورت یا چسبیدن دو ریسه به هم.
گروه های یک تا چهار آناستوموزی گسترش جهانی دارند. گروه ۱-AG بر اساس مورفولوژی پرگنه و بیماری زایی به سه زیر گروه تقسیم می شوند. AG- 1 – IA (تیپ Sasakii) یا ۲AG – 1 -IB Type تیپ میکرواسکلروت یا۱Type است و AG- 1 – IC نیز وجود دارد.AG- 1 – IA یک بیمارگر هوایی است که باعث سوختگی غلاف و سوختگی برگی بسیاری از گیاهان می شود.
مدیریت بیماری
ارقام آمل ۲ و ۳ و مصباح آلودگی زیادی نشان داده اند .ولی ارقام محلی نسبت به بیماری حساسیت کم تری دارند. استفاده از ارقام پرمحصول ، کوتاه تر و پرپشت ترنیاز به خاک حاصل خیز دارد و خصوصا نیتروژن زیادتری احتیاج دارند . این ارقام گاهی مستقیما کشت می شوند و عواملی که باعث ایجاد میکروکلیمایی با رظوبت بالا و دمای خنک تر حصوصا در اوایل فصل رشد گیاه می شوند، گسترش بیماری را باعث شده ، و بنابراین باعث شدت بیشتر بیماری می شود.
استفاده از قارچکش ها در کشورهای توسعه یافته رواج دارد و دو بار سمپاشی توصیه شده است. زمان سمپاشی بسیار حائز اهمیت است. اولین سمپاشی بین مرحله طویل شدن گره ها و توسعه خوشه (۲٫۵ تا ۵ سانتی متر) و سمپاشی دوم زمانی که ۸۰ تا ۹۰٪ خوشه ها خارج شدند
(۱۰ تا ۱۴ روز بعد) انجام می شود. قارچکش های Iprobenfos Mepronil و Validamycin اثر خوبی در کنترل بیماری در مزرعه نشان داده است. با مبارزه شیمیایی با این قارچکش ها، کشت ارقام اصلاح شده پر محصول که اکثرا به این بیماری حساس هستند، تداوم بیشتری خواهد ما یافت . رقم اصلاح شده خزر مقاوم شناسایی شده است .
منبع: کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده: دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید