علایم و نشانه های بیماری
اوردیوسورها یا اوریدیوم ها در اوایل و یا اواسط بهار (بستگی به شرایط آب و هوایی روی ساقه، برگ و غلاف و گاهی روی گلومها، ریشک ها و یا حتی روی بذر گندم ظاهر می شود. اوریدیوم ها در ابتدا به شکل خطوط باریک و کشیده ای موازی محور اصلی ساقه دیده می شوند. این جوش ها یا سورها تخم مرغی، کشیده و یا دوکی شکل و به اندازه ۳× ۱۰ میلی متر هستند (شکل ۱-۱).
میزان خسارت به گندم بستگی به زمان آلودگی و مرحله رشدی گیاه دارد. اپیدمی هایی که قبل و یا در طی مرحله گلدهی واقع شوند، بیشترین خسارت را وارد می کنند. آلودگی شدید ممکن است باعث ضعف ساقه ها و ورس گندم شود. پس از مدتی اپیدرم پوششی اوریدیوم ها پاره می شود و گرد قرمز آجری رنگی مانند زنگ آهن از آن خارج می شود. در اواخر بهار و اوایل تابستان تلیوسورها یا تلیوم های سیاه رنگ روی ساقه، گلوم و گلومل ها و گاهی در قسمت پایین غلاف ظاهر می شود. که در ابتدا پراکنده بوده و بعد به یکدیگر متصل می شوند . در امتداد طول ساقه به صورت خطوط کشیده در می آیند. تلیوم ها در ابتدا زیر اپیدرمی بوده ولی بعد از مدتی اپیدرم را پاره کرده و تلیوسپورهای قهوه ای رنگی از آن ها خارج می گردد. (شکل ۱-۲).
شکل ۱-۱ A – اوردیوم های Puccinia graminis روی ساقه و گاهی روی برگهای گندم، B – اسپرموگونی روی قسمت بالایی برگ زرشک، C – مرحله ایسیدیومی روی قسمت زیرین برگ زرشک
شکل ۱-۲ علایم و مورفولوژی اسپورهای Puccinia graminis عامل زنگ سیاه گندم
عامل بیماری
عامل بیماری زنگ سیاه گندم ، Puccinia graminis است . دارای نژادهای فیزیولوژیکی مجزایی است. هر کدام روی یکسری خاص از میزبان های افتراقی بیماری زا هستند. فرم های ویژه ، برای تعیین دامنه میزبانی و تخصص یافتگی استفاده می گردند. ژن های خاصی در بیمارگر زنگ، بیماری زایی آنها را تعیین می کنند. اثر متقابل این ژنها با ژنهای خاص در میزبان، نوع آلودگی را تعیین می نماید.
عامل زنگ سیاه گندم P . g . f . sp . tritici یک زنگ دگر سرایه (ناجور میزبان) یا هتروئیک و بلند چرخه یا ماکروسیکلیک است. مرحله ایسیدین (اسپرماگونی و ایسیدیوم) روی گونه های مختلف زرشک (.Berberis spp) و .Mahonia spp و مرحله اوردین (اوردیوسورها و تلیوسورها) روی غلات (گندم) تشکیل می شود. عامل بیماری علاوه بر گندم به جو و برخی از ارقام چاودار و گندمیان دیگر مانند جوموشی Hordeum jabatum و .Aegilops spp نیز حمله می کند.
اوردیوسپورها نارنجی – قرمز، تخم مرغی، کشیده و یا بیضوی با چهار روزنه تندشی استوایی و به اندازه ۴۰-۲۱×۲۴-۱۵ میکرومتر هستند. تلیوسپورها بیضوی تا گرزی، قهوه ای تیره، دو حجره ای که انتهای حجره بالایی برآمده بوده و دیواره آن ها ضخیم و صاف است و دارای پایه ای بلند هستند. روزنه تندشی حجره بالایی انتهایی است. ولی روزنه تندشی حجره پایین تلیوسپور جانبی می باشد. جوانه زنی معمولا پس از گذشت چندین هفته دوره خواب انجام می شود که در اثر آن پرومیسلیوم (پیش میسلیوم) یا بازیدیوم شفافی به وجود می آید . روی آن چهار بازیدیوسپور شفاف بر روی استریگماها، تشکیل می شود.
تلیوسپورها به اندازه ۶۰-۴۰×۲۰-۱۵ میکرومتر هستند. اسپرماگونیوم ها (شکل ۱-۱) تولید اسپورهای روشن و نازک (نر هاگ) به نام اسپرماشیوم می نمایند . ریسه های پذیرنده به عنوان گامت ماده در قطرات کوچک چسبنده ای تشکیل می شوند. ایسیدیوم ها روی سطح زیرین برگ زرشک به صورت اندام زرد رنگ و شبیه زنگوله ” تشکیل می شوند (شکل ۱-۱).ایسیدیوسپورها زنجیره ای، خشک، نیمه کروی، صاف و زرد روشن به اندازه ۲۳-۱۶×۱۹-۱۵ میکرومتر هستند. (شکل ۱-۲)
منبع : کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده : دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید