شخم زدن زمین زراعی، فرآیندی اساسی در کشاورزی است که با هدف آماده‌سازی خاک برای کشت انجام می شود. این عمل می تواند به روش های مختلفی صورت گیرد، از جمله شخم عمیق که به نفوذ بهتر ریشه ها و تهویه خاک کمک می‌کند، تا شخم سطحی که به حفظ رطوبت و جلوگیری از فرسایش کمک می نماید. در این میان، استفاده از ماشین‌آلات مدرن و ابزار دستی از جمله بیل و کلنگ، هر یک نقش مهمی در تسهیل این فرآیند ایفا می‌کنند. بسته به نوع زمین و محصول مورد نظر، کشاورزان ممکن است از شخم معکوس یا شخم چرخشی نیز بهره ببرند تا ساختار خاک را بهینه‌سازی کرده و پتانسیل باردهی را افزایش دهند. این تکنیک‌ها نه تنها به بهبود کیفیت خاک کمک می‌کنند، بلکه به کنترل علفهای هرز و آفات نیز می‌انجامند. در این مقاله از دی مگ همراه ما باشید تا با نحوه شخم زدن زمین زراعی و انواع آن آشنا شویم.
تعریف شخم
شخم عبارت از عملی است که در نتیجه آن خاک زراعی بهم می خورد و کلوخه های حاصله خُرد و نرم می شوند تا نفوذپذیری خاک نسبت به آب، هوا، حرارت، فعالیت میکروب های مفید هوازی و مواد غذائی قابل جذب بیشتر شود و در نتیجه محیط مساعدی برای جوانه زنی رشد و نمو بذور گیاهان زراعی فراهم آید.
فوائد شخم زدن زمین زراعی
- خاک نرم میشود و بذور به نحو بهتری به ذرات خاک می چسبند و با استفاده از رطوبت آن جوانه میزنند و سبز می گردند.
- نفوذپذیری خاک در برابر آب هوا و حرارت بیشتر می شود و در نتیجه باکتری های مفید هوازی بهتر فعالیت می کنند و با تجزیه مواد آلی به هوموس باعث تدارک مواد غذایی کافی برای مصرف گیاهان زراعی می گردند.
- به علت افزایش تخلخل بر میزان رطوبت ذخیره شونده خاک افزوده می شود و از میزان تبخیر کم می گردد.
- سبب مدفون شدن بقایای گیاهی و کودهای دامی و در نتیجه پوسیدن آنها در خاک می شود.
- باعث بالا آمدن ریشه های علف های هرز و کنترل شدن آنها می شود.
- لاروها و شفیره های خاکزی آفات و میسیلیوم های قارچ های بیماریزا به سطح خاک آورده می شوند تا در مواجهه با نور خورشید، پرندگان و نوسانات دمای محیط آسیب ببینند.
- مواد غذایی و ذرات کلوئیدی خاک از جمله رس که با آبشویی به اعماق خاک رفته اند مجدداً به سطح زمین آورده می شوند.
عمق شخم اراضی زراعی
عمق شخم اراضی زراعی به عوامل زیر بستگی دارد:
۱- نوع گیاه زراعی
گیاهانی چون چغندرقند یونجه اسپرس و پنبه به دلیل برخورداری از ریشه های بلند به شخم عمیق تری نسبت به بقیه نیاز دارند در حالیکه شخم متوسط برای
گیاهان دارای ریشه های سطحی و افشان نظیر گندم و جو کفایت می نماید.
۲- جنس و عمق خاک زراعی
هرچه عمق خاک زراعی بیشتر و تحت الارض آن مرغوب تر باشد، عمق شخم را می توان افزایش داد و بدین ترتیب بر ضخامت خاک زراعی افزود.
۳- شیب زمین زراعی
هرچه شیب زمین زراعی بیشتر باشد به منظور جلوگیری از فرسایش آبی باید عمق شخم کمتر باشد. بعلاوه در اینگونه موارد نباید شخم را در جهت شیب زمین انجام داد، زیرا باعث فرساش خاک سطحی و از بین رفتن قشر حاصلخیز زمین می گردد.
انواع شخم اراضی زراعی
۱- شخم خیلی عمیق
تفاوت بین شخم خیلی عمیق و شخم عمیق علاوه بر بیشتر بودن عمق زیرورو شدن خاک بیش از ۳۰ سانتیمتر در این است که در شخم های خیلی عمیق بخشی از لایه شخم نخورده و بکر خاک زیرین نیز با خاک روئی در هم آمیخته می شود. شخم خیلی عمیق برای احداث باغ ها تاکستان ها و احیاء اراضی بایر انجام می گیرد. شخم خیلی عمیق ضخامت خاک زراعی را زیادتر و حاصلخیزی آن را بیشتر می نماید و بدین ترتیب آب بیشتری در زمین زراعی ذخیره می شود و هوا و اکسیژن بنحو بهتری در خاک نفوذ می یابند. در اثر شخم خیلی عمیق ریشه های علف های هرز چند ساله و خشبی قطع می گردند و بذور آنها در اعماق زمین دفن می گردند تا به مرور بپوسند و از بین بروند.
نکات:
- در اختلاط خاک زیرین با خاک رویی باید احتیاط نمود، زیرا ممکن است به یکباره تغییرات شدیدی در لایه خاک سطحی انجام گیرد و این کار به گیاهان زراعی بعدی آسیب برساند.
- در صورتی که لایۀ تحت الارض از قشری غیر قابل نفوذ ساخته شده باشد، بهتر است که از گاوآهن های زیرکن یا سابسویلر برای شکستن لایه سخت زیرین استفاده شود.
- فصل انجام شخم خیلی عمیق در پائیز میباشد تا کلوخه های بزرگ و سختی که در این راستا بوجود می آیند در اثر یخبندان های زمستانه بپوکند و خرد شوند.
۲- شخم عمیق
انجام شخم عمیق باعث تشدید فعالیت میکروب های مفید خاک و انجام سریع تر تحولات شیمیایی آن می شود. بدین ترتیب آزادسازی عناصر غذایی خاک و جذب آنها توسط ریشه های گیاهان با سهولت بیشتری انجام می پذیرد. اجرای شخم عمیق موجب کنترل علف های هرز چندساله می شود. این شخم در زراعت هایی نظیر جو، گندم و توتون که ریشه های آنها در اثر پوک شدن و نشست کردن قشر روئی زمین آسیب می بینند فقط هر چندگاه ضرورت دارد. شخم عمیق را معمولاً مدتی قبل از کاشت مزارع انجام می دهند.
۳- شخم متوسط
۴- شخم سطحی
می شود. شخم سطحی را همواره بلافاصله قبل از کاشت محصولات زراعی اجرا می کنند از شخم سطحی میتوان برای زیر خاک کردن کودهای آلی و همچنین بقایای پس از برداشت محصولات زراعی سود جست.
انجام شخم سطحی پس از برداشت محصول بویژه در مناطق معتدل می تواند بقایای محصول را برای پوسیدن به زیر خاک بفرستد.انجام شخم سطحی پس از برداشت محصول باعث بالا آمدن لاروهای حشرات، میسیلیوم های قارچ های بیماریزا و ریشه های علفهای هرز بر روی زمین و قرار دادن آنها در مواجهه با نور خورشید جهت از بین رفتن می گردد. بذور علف های هرزی که در اثر شخم سطحی به روی زمین آورده شده اند، در مواجهه با نور و رطوبت جوانه می زنند و با دیسک زدن از بین می روند.
زمان اجرای شخم زمین زراعی
-
اراضی شنی:
-
اراضی رسی:
-
اراضی هوموسی:
سخن پایانی
شخم زدن زمین زراعی یکی از مراحل اساسی در آماده‌سازی خاک برای کشت محصولات زراعی است. این فرآیند به معنای شکستن و نرم کردن خاک به منظور بهبود تهویه، نفوذپذیری آب و فراهم آوردن شرایط مناسب برای رشد ریشه ها می باشد. شخم زدن به کمک ابزارهای مختلفی مانند بیل، کلتیواتور یا دستگاه‌های شخم‌زنی مکانیزه انجام می شود و نوع ابزار انتخابی بستگی به نوع خاک و شرایط محیطی دارد. این عمل نه تنها به افزایش حاصلخیزی خاک کمک می‌کند، بلکه علفهای هرز و بقایای گیاهی قبلی را نیز از بین می‌برد. انتخاب نوع شخم بستگی به نیازهای زراعی خاص و شرایط محلی دارد و می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر عملکرد نهایی محصول داشته باشد.
با ایجاد لایه‌های نرم و متخلخل، ریشه‌های گیاهان به راحتی می توانند در خاک نفوذ کنند و مواد مغذی را جذب نمایند. همچنین، این فرآیند با اختلاط مواد آلی و معدنی موجود در خاک، شرایط بهتری را برای رشد گیاهان فراهم می آورد. در نهایت، شخم زدن نه تنها به افزایش بازدهی محصولات کمک می کند، بلکه موجب بهبود ساختار خاک و حفظ سلامت اکوسیستم کشاورزی نیز می شود.
دیدگاهتان را بنویسید