پی اچ خاک و اصلاح خاک ها در کشاورزی
پی اچ (PH) چیست
PH غلظت یون هیدروژن در محلول خاک را مشخص می‌کند و این غلظت در محلول خاک بسیار کم بوده و معمولاً به صورت اعداد اعشاری و مقیاس لگاریتمی بیان می‌شود. لگاریتم منفی غلظت یون هیدروژن در محلول خاک را اصطلاحاً PH می‌گویند. دامنه‌ای بین صفر و چهارده در محلول‌ها دارد که معمولاً PH ۷ را PH خنثی می‌گویند و PH کوچکتر از ۷ را PH اسیدی و بزرگتر از ۷ را، PH قلیایی می‌گویند. دامنه PH معمولاً در خاک بین ۳ تا ۱۰ متغیر است. در این مطلب از دی مگ که در ارتباط با پی اچ خاک و اصلاح خاک ها در کشاورزی است به بررسی مواردی از جمله مشکلات خاک ایران و روش اصلاح آن در کشاورزی می پردازیم.
عامل پی اچ pH خاک
خاک باید دارای PH مناسب باشد. هر گیاهی یک محدوده PH خاص و مناسبی را تحمل می‌کند اگر PH کم یا زیاد باشد رشد و تولید گیاه دچار مشکل می‌شود. گل‌ها و گیاهان زینتی نسبت به PH خاک حساس‌تر هستند. PH خاک به طور مستقیم یا غیر مستقیم رشد گیاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مهمترین نقش PH خاک کنترل حلالیت عناصر غذایی در خاک است. به عبارت دیگر قابلیت جذب عناصر غذایی وابستگی زیادی به PH خاک دارد.
عناصر غذایی در PHهای مختلف حلالیت‌های متفاوتی دارند معمولاً با افزایش PH حلالیت عناصر غذایی به جزء مولیبدن کاهش پیدا می‌کند. pH خاک اندازه‌گیری غلظت یون هیدروژن در محلول خاک است.
pH طبیعی
بستگی به سنگی دارد که خاک از آن تشکیل شده است (ماده اصلی) و فرآیند‌های هوازدگی که بر روی آن عمل می‌کند. این فرآیند‌ها به مرور زمان باعث کاهش pH (افزایش اسیدیته) می‌شوند.
- آب و هوا
- پوشش گیاهی
- توپوگرافی
- زمان
مشکلات خاک ایران
یکی از مشکلاتی که در خاک های ایران وجود دارد PH قلیایی( PH بالاتر از ۷) است. کمبود بارندگی در ایران و دارا بودن اقلیمی خشک باعث تجمع بازهای تبادلی در خاک و در نتیجه پیشرفت به سوی خاک قلیایی می شود. مشکل دیگر، آهکی بودن خاک است که باعث افزایش PH خاک می شود.
مشکلات ناشی از خاک با PH قلیایی
PH قلیایی باعث می‌شود که حلالیت عناصر غذایی ضروری برای گیاه کاهش پیدا بکند. کمبود عناصر غذایی مثل فسفر Pb، آهن Fe، روی Zn، منگنز Mn در گیاه مشاهده شود. عامل عمده در بروز این کمبود‌ها آهک زیاد است و در بسیاری از منابع کمبود آهن را نیز زردی ناشی از آهک می نامند. لذا عامل بروز زردی، آهک زیاد در خاک است. خاک‌های قلیایی در مناطق خشک و نیمه خشک یافت می‌شوند، زیرا شستشوی کم و تبخیر زیاد باعث می‌شود یون‌ها در خاک متمرکز شوند.
در خاک‌هایی با ۷PH تا ۸/۲ بی‌کربنات‌ها و کربنات‌های کلسیم و منیزیم غالب هستند. در مقابل خاک‌های آهکی، خاک‌های اسیدی وجود دارند که PH کمتر از ۷ دارند. هنگامی که PH خاک بیش از ۹ باشد، خاک‌های بسیار قلیایی در نظر گرفته می‌شوند و اغلب دارای مقادیر سمی بی‌کربنات، کربنات، آلومینیوم و آهن هستند. کمبود عناصر غذایی یک مشکل بزرگ است و میزان بالای سدیم قابل تعویض در این خاک‌ها حاصلخیزی فیزیکی خاک را کاهش می‌دهد.
خاک های اسیدی و عامل pH
- خاک های اسیدی خفیف
- خاک های اسیدی خیلی شدید
در خاک‌هایی که خیلی اسیدی باشند یعنی PH آن‌ها کمتر از ۴/ ۵ تا ۵ باشد، حلالیت عناصر غذایی مثل آهن Fe، آلومینیوم Al و منگنز Mn به قدری افزایش پیدا می‌کند که برای گیاه ایجاد مسمومیت می‌کند. پس حلالیت عناصر غذایی وابستگی بسیار زیادی به PH خاک دارد. آهن از عناصر غذایی است که در تغذیه گیاه، نقش بسیار مهمی دارد و وابستگی آن هم به PH خاک بسیار زیاد است.
- اگر PH خاک یک واحد کاهش پیدا کند حلالیت آهن هزار مرتبه افزایش می یابد.
- اگر PH خاک را یک مرتبه تغییر بدهیم، حلالیت منگنز Mn و روی Zn که از عناصر ضروری در تغذیه گیاه هستند صد مرتبه دچار تغییر می شوند.
پی اچ خاک اسیدی
راهکار اصلاح خاک های آهکی و یا اسیدی
اصولاً اصلاح PH خاک کار مشکلی است معمولاً PH خاک را به عنوان یک خصوصیت ثابت در نظر می‌گیرند و خیلی تغییر نمی‌دهند. زیرا خاک دارای خاصیت تامپونی یا واحدی است و در مقابل تغییرات PH از خودش مقاومت نشان می‌دهد. لذا توصیه می‌شود با توجه به PH خاک، گیاه انتخاب و کشت شود.
برای تغییر PH خاک به خاک‌های اسیدی آهک اضافه می‌کنند و در نتیجه PH خاک افزایش پیدا می‌کند، کاری که در کشور‌های اروپایی و اقلیم مرطوب صورت می‌گیرد و مشکل خاک‌های آن‌ها، اسیدی بودن است که باید از طریق مصرف آهک، PH را افزایش دهند.
آهکی کردن خاک‌های اسیدی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری معمولاً منجر به افزایش ظرفیت آن‌ها برای نگهداری مواد مغذی می‌شود. کشت مکرر حبوبات می‌تواند pH را در خاک‌های غیر آهکی کاهش دهد.
اصلاح کننده PH خاک های ایران
مشکل خاک ایران، بالا بودن PH خاک و قلیایی بودن آن است. برای کاهش PH خاک باید از یکسری مواد اصلاح‌کننده یا کاهش دهنده PH استفاده بکنیم. یعنی اینکه در بعضی جا‌ها از طریق آبیاری اسید سولفوریک و اسید کلریدریک به خاک اضافه کنیم. ولی مصرف اسید کاری مشکل و همراه با خطرات جانبی بوده و توصیه می‌شود برای کاهش PH خاک، از گوگرد استفاده بشود.
اصلاح پی اچ خاک
عنصر گوگرد اضافه شده به خاک به وسیله‌ی باکتری تیوباسیلوس که در خاک موجود است اکسید شده و اسید سولفوریک تولید می‌کند و PH خاک را تغییر می‌دهد، اما کاهش PH خاک زیاد نیست بلکه فقط در حد یک واحد PH تغییر داده می‌شود.
در روش دیگر، PH خاک را موضعی کاهش می‌دهند تا اثرات منفی آن را از بین ببرند. مثلاً مقدار کمی از خاک گلدان را انتخاب کرده حدود ۰/۲ کل خاک گلدان و PH آن را کاهش می‌دهند، وقتی ریشه گیاه به آن قسمت خاک رسید در محیط مناسب عناصر خود را دریافت می‌کند.
روش دیگر، مصرف کودهای اسیدزا است. مصرف کود سولفات آمونیوم به طور جزیی می‌تواند PH خاک را کاهش بدهد.
منبع :
- کتاب خاک شناسی عمومی پیام نور، نویسنده دکتر مریم واروی پور
- ۲۰۰۹,The soils of southern South Australia, Department of Water, Land and Biodiversity Conservation, Adelaide
دیدگاهتان را بنویسید