بافت‌های اپیدرمی ویژه در گیاهان
۱- لیتوسیت‌ها (lithocysts)
بافت های اپیدرمی ویژه در گیاهان: برخی از سلول های اپیدرمی در گیاهان خانواده گزنه، کدو، توت و پای خرس حاوی مقادیر زیادی بلورهای کربنات کلسیم هستند که به صورت خوشه انگور آرایش یافته اند. این بلورها را سیستولیت Cystolith و سلول‌های حاوی سیستولیت‌ها را لیتوسیت می‌نامند. لیتوسیت‌ها عموما از سایر سلول‌های اپیدرمی بزرگتر هستند.
۲- سلول‌های میروزین، از بافت های اپیدرمی ویژه گیاهان
برخی از اعضای خانواده شب بو، در بافت اپیدرم خود حاوی سلول‌های پراکنده شبه کیسه‌ای هستند که از یک ماده آنزیمی به نام میروزین پر شده اند. برای همین سلول‌های میروزین نامیده می‌شوند. این سلول‌ها همانند سلول‌های ترشحی شیرابه دار عمل می‌کنند.
۳- سلول‌های اسکلروتیک sclerotic cells
اپیدرم پوسته دانه نخود و لوبیا و فلس‌های پیاز حاوی سلول‌های اسکلروتیک هستند. این سلول‌ها ممکن است نقش استحکامی داشته باشند.
سلول‌های اسکلروتیک در گیاهان
۴- سلول‌های حبابی شکل، از بافت های اپیدرمی ویژه در گیاهان
در برگ برخی از تک لپه‌ای‌ها به ویژه تک لپه‌ای‌های علفی مانند ذرت و نیشکر، بعضی از سلول‌های اپیدرمی بزرگتر از سایر سلول‌های اپیدرمی بوده و دارای واکوئل‌های بسیار بزرگ و دیواره سلولی نازک هستند. این سلول‌ها که در مقطع عرضی بادبزنی شکل هستند، سلول‌های حبابی شکل نامیده می‌شوند. حجم عمده‌ای از این سلول‌ها را آب پر کرده است و مقدار مواد جامد در آن‌ها ناچیز است. بنابراین، این سلول ها، نقش ذخیره آب را نیز بر عهده دارند. این سلول‌های حبابی در حرکات برگی به ویژه باز شدن پهنک‌ها در اثر تغییرات آبی نقش دارند.
بافت های اپیدرمی ویژه در گیاهان
۵- روزنه‌ها
روزنه‌ها منافذ باریکی هستند که در اپیدرم بخش هوایی و سبز گیاهان به ویژه برگ‌ها وجود دارند. این منافذ از در کنار هم قرار گرفتن دو سلول ویژه بنام سلول‌های محافظ روزنه به وجود می‌آیند. منفذ بین سلول‌های محافظ، استیول نامیده می‌شود. به مجموع سلول‌های محافظ روزنه و منفذی که بین آن‌ها ایجاد می‌شود، روزنه و مجموع روزنه‌ها را استوماتا می‌گویند. سلول‌های محافظ روزنه در دولپه‌ای ها، لوبیایی یا کلیوی شکل و در تک لپه‌ای‌ها به ویژه در اعضای خانوده غلات و جگن دمبلی شکل است.
سلول‌های محافظ روزنه از سایر سلول‌های اپیدرمی کوچک ترند. نقش سلول‌های محافظ روزنه باز و بسته کردن منافذ است. باز و بسته شدن منافذ به ترتیب توسط فرایندهای تورژسانس و پلاسمولیز انجام می‌شود. سلول‌های اپیدرمی احاطه کننده سلول‌های محافظ روزنه را سلول‌های فرعی یا سلول‌های کمکی یا سلول‌های همراه می‌گویند. که در حرکات سلول‌های محافظ روزنه و حمایت از آن‌ها نقش دارند.
بافت های اپیدرمی در گیاهان
در زیر روزنه ها، فضایی به نام فضای زیر روزنه وجود دارد که با سلول‌های مزوفیل احاطه شده است. در محل تماس دو سلول محافظ روزنه ارتباط سیتوپلاسمی برقرار است. این ارتباط به طور عمده با کمک پلاسمودسماتا انجام می‌گیرد. برعکس میان سلول های محافظ و سلول‌های مجاور علیرغم حضور دیواره‌های نازک، پلاسمودسم وجود ندارد و ارتباطات سیتوپلاسمی به طور ضعیف انجام می‌شود.
بافت های اپیدرمی ویژه در گیاهان
۶- کرک ها
سطوح خارجی اپیدرم در اندام‌های هوایی اغلب گیاهان، پوشیده از کرک است. کرک‌ها هم در سطح اندام‌های رویشی و هم در سطح اندام‌های زایشی وجود دارند. کرک‌ها از سلول‌های اپیدرمی نشأت گرفته و به دو گروه کرک‌های پوششی یا حفاظتی (غیر غده ای) و ترشحی (غده ای) تقسیم می‌شوند. به مجموع این ضمایم تریکوم (کرک) می‌گویند. هر دوی کرک‌های پوششی و ترشحی تک سلولی یا چند سلولی هستند.
- کرک‌های چند سلولی از تقسیم یک سلول اپیدرمی حاصل می‌شوند.
- کرک‌های تک سلولی و چند سلولی می‌توانند ساده یا منشعب باشند.
- کرک‌های پوششی تک سلولی از نظر اندازه کوتاه یا بلند هستند.
- کرک‌های کوتاه را پرز یا پاپی نیز می‌نامند. مانند کرک‌های موجود در سطح کلاله زعفران، گلبرگ گل سرخ و پروانش و ساقه گل صابونی
-
ساختار کرک ها
تراکم کرک‌ها در سطح اندام‌های جوان به ویژه در برگ گیاهان مناطق خشک و کویری بسیار زیاد است. به تدریج با افزایش سن اندام و در اثر ریزش از تراکم کرک‌ها کاسته می‌شود. کرک‌ها می‌توانند زنده یا مرده، پایدار یا ناپایدار و قابل تغییر در ساختار، شکل و عملکرد باشند. از نظر شکل کرک‌ها به اشکال مختلف سوزنی، چنگالی، دانه تسبیحی، ستاره ای، سپری و بشقابی دیده می‌شوند. دیواره سلولی، سلول‌های کرکی اغلب نازک و سلولزی است. اما گاهی به کوتین یا چوب نیز آغشته شده و ترمی خود را از دست می‌دهند، مانند کرک‌های گل سرخ که در اثر چوبی شدن به خار تبدیل می‌شوند.
ساختار کرک در گیاهان
-
نقش و عملکرد کرک ها در گیاهان
کرک‌های برگی در تنظیم تبادلات رطوبتی با اتمسفر، به عنوان عایق حرارتی بافت پارانشیم مزوفیل، در دفاع گیاه در برابر حشرات بیماری‌زا و سایر جانواران علف خوار نقش دارند. در سطح برگ گیاهان شوررست مانند نوعی اسفناج، گزنه و اوی سینیا کرک‌هایی وجود دارد که از طریق آن‌ها نمک‌های اضافی به خارج ترشح می‌شود و بدین طریق از مسمومیت گیاه جلوگیری به عمل می‌آید.
گیاه گزنه دارای غدد ترشحی حاوی سم (هیستامین و استیل کولین) است که هنگام تماس با پوست بدن همانند یک لوله موئینه عمل کرده و باعث خارش پوست می‌شود. در گیاهان گوشتخوار مانند دروزرا و دیونه کرک‌های ترشحی در جذب و هضم حشرات نقش دارند. کرک‌های گیاه کتان که بیش از ۶ سانتی متر طول دارند و منبع مهم فیبر هستند، از اپیدرم دانه‌های کتان به وجود می‌آیند. محتویات کرک‌های برخی گیاهان مورد استفاده انسان قرار می‌گیرد. برای مثال روغن فرار منتول که از کرک‌های نعناع و تتراهیدروکانابینول‌ها با اثرات شبیه به ماری جوانا که از کرک‌های شاهدانه به دست می‌آید.
۷- تارهای ریشه root hair
تارهای ریشه یا تارهای کشنده، سلول‌های بسیار طویلی هستند که از سلول‌های اپیدرمی نشأت می‌گیرند. این تارها در گیاهان آبزی وجود ندارد. اما در ریشه‌های رشد یافته در خاک مرطوب فراوانند. بسیاری از گیاهان در هر سانتی مترمربع بیش از ۴۰ هزار تار کشنده دارند. نقش اصلی جذب آب و مواد محلول در آن به عهده تارهای ریشه است.
تارهای ریشه یا کشنده در گیاهان
منبع: کتاب گیاهشناسی، تشریح و فیزیولوژی گیاهی، ویرایش سوم، نشر موسسه فرهنگی هنری دیباگران تهران، ۱۳۹۵.
دیدگاهتان را بنویسید