در این مطلب از دی مگ،۸ گونه از قارچ های سمی و کشنده ایران و  مسمومیت با قارچ های سمی معرفی میشود،با ما همراه باشید.انسان همواره در طول تاریخ به استفاده و بهره برداری از گونه های مختلفی  از قارچ ها به دلیل دارا بودن  خواص دارویی و غذایی علافه مند بوده است.در طب سنتی شرق مخصوصا در کشورهایی نظیر چین گونه های ارزشمندی از قارچ ها نظیر شیتاکه(Lentinula edodes)،گانودرما(Ganoderma lucidum) و  کوردیسپس(Cordyceps militaris) مورد توجه بوده است.اما همیشه جمع آوری گونه های قارچ با مشکل بسیار مهمی  از گذشته تا به امروز روبه رو است.

 تعدادی از قارچ های سمی و غیر سمی  از نظر ظاهر و شکل شباهت بسیار زیادی دارند.به صورتی که تشخیص بعضی از گونه ها با چشم غیر مسلح به دشواری امکان پذیر است بنابراین خطر ناشی از مسمویت غذایی  توسط قارچ های سمی همواره  وجود دارد.

مزه و طعم قارچ های سمی

 برخلاف تصور عموم هیچ کلید شناسایی مشخصی برای تشخیص قارچ های سمی و غیر سمی از قبیل درخت زی و غیر درخت زی بودن گونه قارچ ، طعم و شکل وجود ندارد.حتی  تعدادی از گونه های سمی قارچ نظیر Omphalotus olearius از طعم و بوی بسیار مطلوبی برخوردار هستند.ممکن است در یک جنس  گونه های مشهور خوراکی و همچنین گونه های سمی و خطرناک وجود داشته باشد.به همین خاطر تشخیص دقیق  گونه ی قارچ ضروری است. لازم به ذکر است در علم رده بندی ،قارچ ها با گیاهان متفاوت هستند و در شاخه متفاوتی از گیاهان قرار دارند. برخلاف گیاهان که تولید کننده( اتوتروف) هستند قارچ ها  مصرف کننده انرژی (هتروتروف ) می باشند.

قارچ سمی Omphalotus olearius از نظر ظاهر بسیار به گونه خوراکی زرد کیجا شباهت دارد.

انواع قارچ های سمی  در ایران

کشور ایران به دلیل برخورداریی از جغرافیا و اقلیم متنوع و وجود زیستگاه هایی نظیر حوزه رویشی هیرکانی و حوزه رویشی زاگرس از تنوع گونه ای بالایی از قارچ ها  برخودار است. تاکنون از  ۱۴۰۰۰ قارچ کلاهک دار شناسایی شده در جهان در حدود ۱۳۰۰ گونه از آن­ها در ایران گزارش شده است. ازاین تعداد در حدود بیش از ۴۰ گونه از آنها سمی هستند. به همین خاطر  آگاهی و آشنایی  با گونه های خطرناک و سمی قارچ های ایران به منظور کاهش آمار مسمومیت ها و تلفات ناشی از قارچ ها در کشور ضرورت دارد.

عکس قارچ های سمی ایران

در دی مگ  ۸ گونه از  قارچ­های سمی و کشنده  ایران و همچنین گونه هایی از قارچ های خوراکی که ممکن است با آنان اشتباه گرفته شوند معرفی شده است.

۱_فرشته مرگ (Amanita phalloides)

این قارچ به عنوان سمی ترین قارچ در میان تمام قارچهای موجود در دنیا شناخته شده است.بیشتر مرگ ومیر ناشی از مسمویت قارچی بیشتر به این گونه نسبت داده میشود.سم این قارچ جزو گروه فالویدز طبقه بندی میشود .این گروه سم می تواند آسیب های بسیار جبران ناپذیری به کبد وارد کند.معمولا دوره کمون این گروه از توکسین ها بیشتر از ۶ ساعت است.این توکسین فاقد علائم ظاهری مشخص در این مدت زمانی است. یکی از موثرترین دارو ها برای درمان مسمومیت های فالویدز گیاه خار مریم (Silymarin marianum) است،مخصوصا در دوره کمون مسمومیت قارچ اثر گذار است.

 این قارچ به جنس Amanita  تعلق دارد.تعداد زیادی از  قارچ های بسیار سمی و خطرناک  متعلق به این جنس هستند.البته لازم به ذکر است، تعدادی از گونه های خوراکی محبوبی نظیر قارچ سزار (Amanita caesarea) نیز به این جنس تعلق دارند.یکی از بارزترین ویژگی های ظاهری در این جنس می توان به وجود  اندام  فنجانی مانند(Volva) در قسمت انتهایی پایه اشاره کرد.همچنین قابل توجه است، هیچ یک از فرایند هایی نظیر  فریز کردن،حرارت دادن  و حتی خشک  کردن در کاهش سمیت این قارچ خطرناک اثر گذار نخواهد بود.رنگ این قارچ  معمولا به رنگ زیتونی تا سبز  مایل به زرد دیده میشود.

• پراکنش در ایران: در استان های مازندران و گیلان .
• زمان رویش :بهار و پاییز.
• گونه های مشابه: ممکن است با  گونه خوراکی دیگری از این جنس نظیر Amanita casarea   اشتباه گرفته شود.

ساختار فنجانی مانند جنس Amanita به خوبی در انتهای پایه این قارچ سمی دیده می شود.

قارچ خوراکی سزار(Amanita caesarea)

۲_فرشته سفید مرگ (Amanita verna)

 کلاهک این گونه معمولا به رنگ سفید تا سفید کرمی است.کلاهک آنها به صورت صاف  تا محدب دیده میشود .فنجان در انتهای پایه و به رنگ سفید رنگ رویت میشود.از آنجایی که این قارچ نیز به گروه فالویدز تعلق دارد،مصرف گیاه خار مریم در دوره کمون به  منظور درمان مسمومیت  اثر گذار  است.

• پراکنش در ایران: در استان های مازندران و گیلان و در مناطقی از کرمانشاه.
• زمان رویش:بهار
• گونه های مشابه:این قارچ ممکن است با تعدادی از قارچ های خوراکی از جنس Agaricus اشتباه گرفته شود. اما وجود ساختار فنجانی مانند کلید شناسایی خوبی برای این جنس است.

قارچ فرشته سفید مرگ

قارچ چمن (Agaricus campestris) گونه ای خوراکی از جنس Agaricus

      ۳_فرشته نابودگر ( Amanita virosa)

این قارچ سمی  نیز از نظر ظاهر  به قارچ سفید مرگ شباهت دارد.از نظر گروه توکسین نیز به گروه فالویدز تعلق دارد. رنگ کلاهک  این قارچ به رنگ کاملا سفید و به شکل تخم مرغی تا محدب مخروطی دیده میشود.همانند سایر گونه های جنس Amanita  در  پایه ساختار فنجانی مانند رویت میشود.

• پراکنش در ایران: به صورت مشکوک در استان گیلان گزارش شده است.
• زمان رویش : پاییز
• گونه های مشابه: امکان اشتباه این گونه قارچ با گونه های جنس Agaricus  بسیار محتمل است.

فرشته نابودگر

۴_گالرینا ماگریناتا (Galerina marginata)

این قارچ بسیار خطرناک گونه ای درخت زی است.برخلاف تصور غالب  عموم  که معتقد هستند قارچ های درختی  به هیچ عنوان سمی نیستند.معمولا کلاهک این قارچ به رنگ زرد و تا زرد قهوه ای دیده میشود. امکان اشتباه این گونه با خوراکی قارچ عسلی(Armillaria mellea) بسیار محتمل است. اگرچه در قارچ  عسلی نیز در مواردی مسمومیت هایی گزارش شده است.

• پراکنش در ایران: در استان های گلستان ، مازندران و  گیلان 
• زمان رویش در ایران: بهار، تابستان و پاییز.
• گونه های مشابه: این گونه شباهت بسیار زیادی به Armillaria mellea  دارد.حتی ممکن است این گونه در مجاورت با این گونه رشد داشته باشد.

قارچ Galerina marginata

قارچ عسلی

۵_Hypholoma fasciculare

از  قارچ های مهلک ایران محسوب میشود که از دوره کمون بالایی برخودار است.گزارش های معتددی از مسمومیت توسط این گونه وجود دارد.کلاهک این قارچ به رنگ های  زرد آجری تا قهوای دیده میشود تیغه های آنها  به رنگ زرد گوگردی قابل مشاهده است .

• پراکنش در ایران: در استان های گیلان ، مازندران و آذربایجان شرقی.
• زمان رویش در سال: تمام ماه های سال.
• گونه های مشابه : این گونه شباهت بسیار زیادی به  Hypholoma capnoides   که گونه ای خوراکی است دارد. اما تیغک های این  گونه  سمی به رنگ زرد آجری است و از گونه مشابه خود که دارای تیغک های سفید هستند متفاوت است. شناسایی دقیق این دو گونه از اهمیت بالایی برخوردار است.

قارچ سمی Hypholoma fasciculare، تیغه ی گوگردی رنگ قارچ به خوبی مشخص است.

قارچ خوراکی Hypholoma caponides، تیغه های سفید رنگ قارچ در تصویربه صورت واضح مشاهده می شود.

۶_قارچ پانتریا (Amanita pantherina)

این گونه به جنس Amanita  تعلق دارد. کلاهک قارچ به رنگ قهوه ای با پولک های سفید مشاهده میشود و حاشیه کلاهک قارچ به صورت مخطط است. کلید شناسایی مهمی برای این گونه با گونه های خوراکی مشابه خود هستند، تعداد قابل توجه ای از مسمومیت ها  مربوط به این گونه است.

جشنواره پاییزه

جشنواره فروش بذر های خاص و کمیاب با بیش از ۱۲۰۰ رقم تنوع

همین الآن خرید کنید

• پراکنش در ایران:  استان های گلستان، گیلان ، مازندران  و آذربایجان شرقی گزارش شده است.
• زمان رویش در سال: در اوخر بهار، تابستان و پاییز
• گونه های مشابه:  این گونه خطرناک  به دو گونه Amanita rubescens و Amanita spissa  که از قارچ های خوراکی هستند شباهت بسیار زیادی دارد.به دلیل وجود شیار های معتدد بر روی قارچ پانتریا بالغ  می تواند  با قارچ های قابل شناسایی باشد اما  بهتر است به دلیل شناسایی سخت این گونه  از تغذیه  تمامی گونه های مشابه صرف نظر گردد.

قارچ پانتریا همانطور که مشاهده می کنید شیار ها و خطوط کمرنگ که در حاشیه کلاهک قارچ قابل مشاهده است.

Amanita rubescens

Amanita spissa

۷_لپیوتای کشنده (Lepiota brunneoincarnata)

کلاهک این قارچ  ار فلس های قهوه ای پوشیده شده است و قطر کلاهک آن  ۵ سانتی متر و با ارتفاع پایه کمتر از پنج سانتی متر است  که یکی از قارچ های بسیار خطرناک ایران محسوب میشود.

• پراکنش در ایران:در استان های کرمانشاه، کردستان، آذربایجان شرقی و غربی.
• زمان رویش در سال: پاییز
• گونه های مشابه: ممکن است با گونه  خوراکی پارازول (Macrolepiota procera) اشتباه گرفته شود،اما قابل توجه است گونه مشابه از اندازه کلاهک بسیار بزرگ تر  و  با  قطر ۴۵ سانتی  دیده میشوند.

لپیوتای کشنده

قارچ پارازول

۸_پاگزیلوس(Paxillus involutus)

یکی  از مهم ترین  علائم این گونه بعد از مسمومیت  کاهش شدید هموگلبین  و  ایجاد نوعی کم خونی است. کلاهک قارچ معمولا صاف و در مرکز دارای فرو رفتگی است و از رنگ آجری تا رنگ خاکستری متغیر می باشند.

• پراکنش در ایران: استان های مازندران، گیلان و گلستان
• زمان رویش در سال: در بهار و پاییز
• گونه های مشابه: _

پاگزیلوس( Paxillus involutus)

علائم مسمومیت با قارچ های سمی

 علائم مسمومیت با قارچ های سمی با توجه به نوع  و ساختار توکسین متغیر است، به عنوان مثال در قارچ هایی با سندروم اختلالات گوارشی علائمی نظیر تهوع، استفراغ، اسهال ، شکم درد، احساس سرما و لرز بروز می کنند که بیش ترین نوع مسمومیت با قارچ هاس سمی از  نوع سندروم اختلالات گوارشی است .درحالی که در سندروم موسکارین  علائمی نظیر اختلال در بینایی و تنفس، ترشح غدد اشکی و بزاقی، اسهال،استفراغ پدیدار میشود.اما به طور معمول قارچ هایی که از دوره کمون بالاتری  دارند مانند سندروم فالویدز،علائم مسمومیت آنها بعد از ۶ تا ۲۴ ساعت پدیدار میشود  و صدمات جبران ناپذیر بیشتری به ارگان های اساسی بدن مانند کبد وارد می کنند.در تعدادی از قارچ ها نظیر  گونه هایی از جنس Cortinarius    حتی ممکن است علائم مسمومیت  بعد از ۱ الی ۱۵ روز پدیدار گردد.

منابع:

1. کتاب قارچ های سمی ایران، انتشارات ایرانشناسی،محمد رضا آصف شایان،چاپ اول،۱۳۸۸.
2. کتاب قارچ های  دارویی ایران، انتشارات ایرانشناسی،محمد رضا آصف شایان،چاپ اول،۱۳۹۴.
3. Del Conte, A., & Laessoe, T. (2008). The Edible Mushroom Book: A Gourmet’s Guide to Foraging and Cooking. Penguin.

مهندس فریدالدین ابراهیمی منش