غلات (Cereals) از کلمه Cerealia munera به معنی “هدیه الهه Ceres ” منشأ گرفته است و شامل گیاهانی نظیر گندم، جو، برنج، چاودار، یولاف، ذرت، سورگوم و انواع ارزن ها می باشد.
از نظر وسعت تولید، غلات به چهار گروه تقسیم می شوند . گندم، برنج و ذرت گروههای اول تا سوم و در گروه چهارم جو، یولاف، چاودار، سورگوم و ارزنها قرار می گیرند. هر یک از غلات مخصوص آب و هوای خاصی هستند، به طوری که گندم و جو غالبا در مناطق معتدل، چاودار و یولاف بیشتر در مناطق سردسیر و برنج، ذرت، سورگوم و ارزنها در نواحی گرم دنیا کشت می شوند .
یکی از مهم ترین بیماریهای غلات، خصوصا گندم، زنگ می باشد .هر ساله خسارت قابل توجهی به محصول غله دنیا وارد می کند. ارسطو (.Aristotle , 384 – ۳۲۲ B . C)از زنگ و خسارت آن در سال های اپیدمی نوشته و عامل آن را بخارات کرم معرفی کرده است. تئوفراس خسارت زنگ ها را روی غلات شدیدتر از حبوبات ذکر کرده است.
سنگ نوشته های ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد از اردوسپورهای زنگ سیاه حکایت دارد. اولین گزارش کامل و با جزئیات در مورد زنگ سیاه گندم در سال ۱۷۶۷ به طور مستقل توسط فونتانا (Fontana) و توزتتی (Tozetti) منتشر شد . سپس در سال ۱۷۹۷ پرسون (Persoon) عامل آن را Puccinia graminis معرفی کرد.
در اولین گزارش ها، زنگ قهوه ای از زنگ سیاه تفکیک نشده است. هر چند که دوکاندول (de Candolle) در سال ۱۸۱۵ عامل زنگ قهوه ای گندم را قارچ دیگری به نام Uredo rubigo – vera نامید. گاد (Gadd) در سال ۱۷۷۷ زنگ نواری گندم را توصیف کرد. اریکسون و هینینگ ( Eriksson & Henning ) در سال ۱۸۹۶ نشان دادند که زنگ نواری گندم توسط عامل دیگری ایجاد می شود و آن را.glumarum Pنامیدند. سپس در سال ۱۹۵۳ هایلندر و همکاران (.Hylander et al) آن را striiformis p. معرفی کردند مشخصات زنگ های مهم گندم در ایران در جدول ۱-۱ آورده شده است.
جدول ۱-۱ زنگ های گندم، میزبان های واسط و علایم ناشی از آن ها .
۱-۱ زنگ سیاه یا زنگ ساقه Stem Rust
زنگ سیاه یا زنگ ساقه گندم از مهم ترین زنگ های غلات در اغلب کشورهای جهان می باشد. میزان خسارت زنگ سیاه گندم در ایران کمتر از زنگ زرد است . در برخی سالها زنگ سیاه گندم به صورت اپیدمی در آمده و مناطق وسیعی را آلوده می کند. (علت گسترش بیماری مربوط به باران های بهاره و مساعد بودن شرایط آب و هوایی در فروردین و اردیبهشت ماه می باشد) . به طوری که خسارت در برخی مناطق منجر به عقیم شدن خوشه ها و پوک شدن دانه و یا ندرتا تشکیل دانه های بسیار ریز و غیر قابل استفاده می گردد. آلودگی به زنگ سیاه گندم در مزارع خوزستان نسبتا قابل ملاحظه می باشد ولی به علت کوتاه بودن دوره رشد و نمو گندم خسارت قابل توجه نیست. میزان دقیق خسارت ناشی از این زنگ در ایران دقیقا مشخص نیست .
۲-۱ زنگ قهوه ای یا زنگ برگ Leaf Rust/ Brown Rust
خسارت ناشی از زنگ قهوه ای گندم در ایران کمتر از زنگ زرد است و تقریبا می توان گفت که میزان خسارت آن معادل خسارت ناشی از زنگ سیاه است و در مناطقی که گندم بهاره می کارند، شیوع بیشتری دارد. زنگ قهوه ای در استان های مازندران، گلستان، اردبیل، خوزستان و سیستان و بلوچستان وجود دارد.
۳-۱ زنگ زرد یا زنگ نواری Stripe Rust/ Yellow Rust / Glum Rust
زنگ زرد از مهم ترین و شایع ترین زنگ های غلات است. این زنگ همه ساله در نواحی مختلف ایران با شدت های متفاوت بروز می کند و خسارت می زند. در دامنه کوهستان های البرز و زاگرس در سالهایی که شرایط برای بروز بیماری فراهم است، اپیدمی بیماری واقع می شود. رنگ زرد بیشترین خسارت را تقریبا در میان سایر زنگ های غلات در ایران دارد.
منبع : کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده : دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید