آشنایی با نیشکر و خصوصیات گیاهشناسی آن

معرفی نیشکر

• نام علمی Saccharum officinarum

• نام انگلیسی Sugar cane

نیشکر از قدیمی ترین گیاهان زراعی است که اهلی کردن آن برای اولین بار در جزایر اقیانوس آرام و کشور گنیه نو رخ داده سپس از آنجا به چین و هند برده شده است. این محصول تا ابتدای قرن هیجدم تنها محصولی بوده که به صورت تجاری از آن شکر تولید می شد. نیشکر از دو رگ گیری دو گیاه S.robustum و
S.spontaneum پدید آمده است. (آشنایی با نیشکر و خصوصیات گیاهشناسی آن)

سطح زیر کاشت نیشکر در جهان در سال ۲۰۰۶ برابر ۲۰/۴ میلیون هکتار و میانگین تولید آن ۶۸٫۳ تن در هکتار بوده که بیشترین آن مربوط به قاره آسیا بوده است. در بین کشورهای جهان، برزیل، هندوستان و چین بیشترین سطح زیر کشت را در دنیا دارند همچنین سطح زیر کشت این گیاه در سال ۲۰۰۵ در ایران حدود
۶۳/۴ هزار هکتار با میانگین تولید ۸۷/۲ تن در هکتار بوده است.

در کل عملکرد قندی نیشکر از ۵ تا ۱۰ تن و عملکرد ساقه از ۱۰۰-۵۰ تن در هکتار متغیر است.
تولید این گیاه بیشتر در مناطق حاره و نیمه حاره ای انجام می شود. سابقه تولید نیشکر در ایران به سال ۶۰۰ میلادی می رسد. تولید نیشکر در خوزستان اهمیت داشته، و کلمه خوز به معنی نیشکر است.

گیاه شناسی:

نیشکر گیاهی است یک ساله که مصرف آن بیشتر تولید قند و از بعضی انواع و گونه های آن به منظور تولید علوفه استفاده می گردد. نیشکر متعلق به قبیله Andropogoneae و تیره Gramineae می باشد.
اندام های مختلف این گیاه عبارت اند از:

۱- ریشه:

این گیاه توسط قلمه تکثیر می گردد و پس از قرارگرفتن قلمه در شرایط مساعد خاک دو نوع ریشه از آن ظاهر می شود که عبارت اند از:

الف) ریشه قلمه:

پس از قرار گرفتن قلمه در شرایط مساعد خاک ابتدا ریشه های بسیار نازک و سطحی که تا اندازه ای منشعب هستند از آن ظاهر می گردند. اینها در ابتدا سفید رنگ بوده و عمل آنها جذب آب و مواد غذایی برای گیاه جوان یا قلمه تازه کشت شده می باشد. این ریشه ها پس از پیدایش ریشه های ساقه، از بین می روند.

ب) ریشه ساقه

پس از ریشه های قلمه به وجود می آیند و در ابتدا سفید رنگ هستند و پس از مدتی قهوه ای می شوند این ریشه ها خیلی ضخیم و محکم هستند و دارای انشعاب کمتر می باشند. عمل آنها جذب آب و تثبیت گیاه در خاک است.

۲- ساقه:

نیشکر تولید چندین ساقه به ارتفاع ۲ تا حداکثر ۶ متر و به قطر ۲ الی ۶ سانتی متر می نماید. در هر ساله ۱۵-۱۰ گره وجود دارد که فاصله آنها از هم بین ۲۵ – ۵ سانتی متر دارد. پایین ترین گره ها از هم فاصله کمی دارند. فاصله میان گره ها به تدریج افزایش یافته تا در اواسط ساقه به حد ماکزیمم رسیده و مجددا فاصله میان گرهها به طرف رأس ساقه کم می شود.
در هر گره حداقل یک جوانه مولد ساقه و حلقه ای از جوانه های ریشه نابه جا قرار دارد که در خواب می باشند. اما گره های نزدیک به سطح خاک (زیرو روی خاک) دارای تعداد زیادی جوانه ساقه است. بنابر این توانایی تولید پنجه های زیاد به تعداد ۵-۵۰
عدد در هر بوته وجود دارد.

جشنواره پاییزه

جشنواره فروش بذر های خاص و کمیاب با بیش از ۱۲۰۰ رقم تنوع

همین الآن خرید کنید

ساقه نیشکر توپر است و قند در آن ذخیره می شود. ذخیره ساکارز بیشتر در قسمت های مرکزی و پائین ساقه انجام می شود. قسمت فوقانی ساقه از نظر فروکتوز به خصوص گلوکز و نیز عناصر معدنی غنی است که بر کریستاله شدن قند اثر نامطلوبی دارد. وزن هر ساقه پس از رشد کامل حدود ۶ کیلوگرم می شود.
طول ساقه بین ۴-۱/۵ و گاه ۶ متر هم می رسد. مقدار قند ذخیره شده در ساقه نیشکر در انواع مختلف حدود ۱۶-۱۴ درصد و گاه به ۱۸ درصد هم می رسد.

۳- برگ:

برگ های نیشکر بزرگ و باریک هستند و هر پنجه حدود ۱۰ برگ دارد. غلاف های برگ، ساقه را می پوشانند و قسمت خارجی آن سبز و کرکدار است ولی قسمت داخلی آن صاف و سفید رنگ می باشد. طول برگ کامل به یک متر هم می رسد.
پهنک به رنگ سبز مایل به ارغوانی است. نیشکرهای دارای برگ های بزرگ و ساقه قوی دارای درصد قند بیشتری هستند.

۴- گل آذین:

گل آذین نیشکر به صورت خوشه مرکب و پر انشعاب به طول ۶۰-۳۰ سانتی متر است که در انتهای انشعابات جانبی آن دو جفت سنبلچه دیده می شود یک سنبلچه بدون پایه و دیگری دارای پایه می باشد. هر سنبلچه دارای دو گل است. گل پایین عقیم بوده و دارای یک پوشینه ظریف است اما گل بالایی از نظر اندام جنسی کامل ولی فاقد پوشینه می باشد.

بسیاری از ارقام آن نر عقیم بوده و تولید دانه نمی کنند. البته در ارقام بارور هم گل آذین تعداد کمی دانه به وجود می آورد. دانه نیشکر شباهت زیادی به بذر گندم دارد. دانه ها قدرت حیاتی کمی داشته و طی مدت کوتاهی بعد از رسیدن قدرت حیاتی خود را از دست می دهند.

مبارزه شیمیایی علیه علف های هرز نیشکر:

رشد ساقه ای که گل داده است متوقف شده و مقدار قند آن شدید کم می شود. در این حال رشد ساقه های جانبی تحریک می گردد. اما این ساقه هم دارای فیبر زیاد و قند کمی هستند.
استفاده به موقع از علف کش پاراکوات می تواند از نقصان قند در هنگام توسعه گل ها جلوگیری کند.

سمپاشی باید زمانی صورت گیرد که گیاه در وضعیت فرایند تحریک گل دهی است. این علف کش برگ های جوان را خشک کرده و مریستم نهایی را از دریافت تحریکات نوری لازم برای گلدهی محروم می کند یا از انتقال این مواد از برگ ها به مریستم انتهایی جلوگیری می کند.
علاوه بر استفاده از سموم می توان از استرس آبی هم در هنگام گل دهی جهت جلوگیری از آن استفاده کرد.
نیشکرهای دارای ساقه باریک معمولا بیش از انواع ضخیم تولید ساقه (Tillering) می کنند. نیشکر زبانک(لیگول) کاغذی مشخصی دارد که اغلب قاعده آن رنگی است. همچنین گوشوارک (استیپول)، کمتر در این گیاه دیده می شود که اغلب هم کرکدار است.

(آشنایی با نیشکر و خصوصیات گیاهشناسی آن)

منبع: کتاب زراعت گیاهان صنعتی وعلوفه ای، انتشارات دانشگاه پیام نور.

دکتر فاطمه سکه چی