معرفی گیاه کلزا، انواع و سطح زیرکشت آن در جهان

کلزا

• نام علمی: Brassica napus

• نام انگلیسی: RaPeseed

کلزا گیاهی است که از قدیم الایام در آسیا و نواحی مدیترانه ای از روغن آن برای روشن کردن چراغ استفاده می کردند. از سال ۱۹۰۰ میلادی روغن این گیاه وارد صنعت گردید و به مصارفی همچون تهیه گریس و مواد اولیه ساخت ترکیبات شوینده گردید. در طی صد سال گذشته کاشت کلزا در اروپا افزایش چشمگیری یافته و تأثیرات بارزی را بر تغذیه، اقتصاد و سیاست از خود بر جای گذاشته است.

• روغن کلزا

کلزا گیاهی است که توانایی رشد و جوانه زنی در دماهای پایینی را داشته و به همین دلیل یکی از محدود گیاهان روغنی ویژه کاشت در مناطق معتدله، نقاط مرتع و تحت شرایط نسبتا خنک به صورت گیاهی زمستانه معرفی گردیده است.

روغن کلزا از منابع مهم تهیه روغن گیاهی است که جهت ساخت مارگارین کاربرد فراوانی دارد. اخیرا از روغن این گیاه جهت ماده محرکه موتور هم استفاده می گردد. سطح زیر کاشت جهانی کلزا در سال ۲۰۰۶ حدود ۲۷/۸۰ میلیون هکتار با میانگین تولید دانه ۱۷۶۱/۸۸ کیلوگرم در هکتار گزارش گردیده است.

روغن کلزا از لحاظ کیفیت به آفتابگردان مشابهت دارد. روغن این گیاه در بازارهای جهانی حدود ۵ میلیون تن تولید داشته و به مصارف تولید روغن و چربی می رسد. بذر کوچک و کروی شکل کلزا دارای بیش از ۴۰ درصد روغن می باشند.

• کنجاله کلزا

از کنجاله کلزا در گونه هایی که دارای مقادیر کم گلوکزینولات هستند به عنوان یکی از بهترین مواد علوفه ای برای دام ها استفاده می گردد. این کنجاله حاوی پروتئین زیاد و نسبت مطلوب لیزین به سیستئین می باشد. کنجاله کلزا دارای ۳۶ تا ۴۴ درصد پروتئین و حدود ۳/۵ درصد روغن بوده که برای تغذیه دام بسیار مناسب می باشد.

• دانه کلزا

از لحاظ تولید دانه کلزا، کشور چین بالاترین میزان تولید و در بین کشورهای اروپایی، فرانسه، آلمان و انگلستان بیشترین تولید این گیاه را دارا می باشند. هم اکنون کلزا مقام سوم را در بین دانه های روغنی از نظر تولید جهانی به خود اختصاص داده است.

کلزای معمولی گیاهی است که در اروپای جنوبی و از تلاقی شلغم روغنی(Brassica rapa) با کلم (B.oleracea kale) منشأیافته و ظاهرا در قرن هیجدهم به آسیا و سایر نقاط جهان گسترش پیدا کرده است. شواهد نشان می دهد که شلغم روغنی هم در اروپا منشأ پیدا کرده، اگرچه بعضی از متخصصان آسیای مرکزی، افغانستان و هند را هم به عنوان منشأ این گیاه معرفی نموده اند.

براساس یک تقسیم بندی کلی انواع کلزا را به دو گروه تقسیم می نمایند:

۱- کلزای صنعتی:

چون دارای مقدار زیادی گلیکوزینولیت است به آن به صورت مخفف HEAR یا کلزای دارای اسید اورسیک زیاد High erucic acid rapeseed می گویند.
این کلزا بیشتر در صنایع رنگ سازی، لاستیک سازی و صنایع شیمیایی استفاده می شود.
این نوع کلزا دارای ۲۲ تا ۶۰ درصد اسیداورسیک در روغن خود می باشد بنابر این مناسب تغذیه انسان نمی باشد. علاوه بر این کنجاله این نوع کلزا هم به دلیل داشتن درصد بالای گلیکوزنیت قابلیت استفاده برای دام را ندارد.

جشنواره پاییزه

جشنواره فروش بذر های خاص و کمیاب با بیش از ۱۲۰۰ رقم تنوع

همین الآن خرید کنید

۲- کلزای خوراکی:

که به صورت مخفف به آن LEAR یا کلزای دارای اسیداورسیک کم Low erucic acid repeseed می گویند. این نوع کلزا مناسب برای تغذیه انسان بوده و به گروه های زیر تقسیم می شود:

• ارقام کلزای یک صفر:

این ارقام دارای مقادیر نسبتا بیشتر اسید اورسیک (حدود ۵ درصد روغن) نسبت به سایر ارقام کلزا می باشند این ارقام را به نام Oro می شناسند.

• ارقام کلزای دوصفر:

در صداسید اورسیک در این ارقام کمتر از انواع یک صفر بوده (حدود ۲ درصد روغن) و آنها را به نام Canola می شناسند.

•  ارقام کلزای سه صفر:

این ارقام دارای کمترین مقدار اسید اورسیک در روغن خود هستند و در واقع از اصلاح ارقام B.compestris (شلغم روغنی) به دست آمده اند. این ارقام Candle می نامند.

منبع: کتاب زراعت گیاهان صنعتی وعلوفه ای، انتشارات دانشگاه پیام نور.

دکتر فاطمه سکه چی