به عنوان بیانیه ارزشی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه نسبت به تکنولوژی مطرح می باشد. هرچند منشور ملی تکنولوژی و سیاست ملی علم و تکنولوژی هم خانواده اند اما مترادف نیستند. منشور ملی تکنولوژی همچون شالوده و پشتوانه ارزشی اصولی سیاست مذکور است. و هرچند باید تغییرپذیر باشد اما نرخ تغییرات آن به اندازه سیاست ملی علم و تکنولوژی نخواهد بود. منشور ملی تکنولوژی می تواند به عنوان زیربنای استراتژی ملی تکنولوژی نیز تلقی گردد.
اهم معیارهای منشور ملی تکنولوژی عبارتند از: مفهوم گرایی، ارزش گرایی، آینده گرایی، دورنما آفرینی، تبیین شفاهی از تعامل فرهنگ و تکنولوژی، پارادایم گرایی، رهبری گرایی و جامعیت گرایی.
۱- مفهوم گرایی
یعنی پرورش و تعریف مفاهیم پایه ای در زمینه مدیریت علم و تکنولوژی؛ تا جایی که این تعریف ها در کشور استاندارد شده و در تمامی اسناد ملی مرتبط با علم و تکنولوژی به آن ها استناد شود. ضمن اینکه گویایی تعریف ها بر بار آموزشی آن ها بیافزاید. تعریف واژه هایی همچون علم، تکنولوژی، دانشمند، مدیریت استراتژیک تکنولوژی، نوآوری تکنولوژیک، تحقیق و توسعه، انتقال تکنولوژی، سواد تکنولوژیک، نظام ملی نوآوری، سیاست ملی علم و تکنولوژی، زایش صنعتی، تکنولوژی های حیاتی، و تکنولوژی های دو منظوره از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
۲- ارزش گرایی
به معنای برخورداری منشور از یک بنیان ارزشی استوار و شفاف است که با واژگانی خوش ساخت، پیراسته، برانگیزاننده و هشداردهنده نوشته شده باشد. یعنی استوار بودن منشور بر درکی عمیق و گسترده از آینده جهان و کشور. به ویژه نقش فعال تکنولوژی در تغییر شیوه زیست ملی و نیازهای امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. دستیابی به این درک، اصولاً مستلزم گرم شدن فعالیت ها یا آینده پژوهی در محیط های سیاست گذاری کشور است. که خود ایجاب می کند تا شبکه ای ازکانون های تفکر در درون و یا در جوار کلیه نهادهایی که در تعامل با تکنولوژی به سر می برند و در بالا ذکر شدند به وجود آید. باید باور کنیم که جامعه اسلامی برای تبیین آینده علمی و تکنولوژیکی خود نمی تواند بر اندیشه های تافلر و امثال وی تکیه کند.
۴- دورنما آفرینی
که جنبه مهمی از منشور تکنولوژی است و هنر ما در تصویرسازی از آینده را نشان می دهد. منشور ملی تکنولوژی باید بگوید که جایگاه تکنولوژیکی ایران اسلامی در آینده جهان کجاست و جامعه ما باید کوشش های تکنولوژیکی خود را بر چه حوزه هایی پراولویتی متمرکز کند. در اینجا باید هوشیار باشیم که راه افراط نپیماییم و به بهانه تاکید بر تکنولوژی های نو، از ارزش حیاتی تکنولوژی های سنتی خود غافل نشویم! .چرا که نابودی این تکنولوژی ها یعنی فنای بسیاری از کسب و کارها و مشاغل سنتی، که پر کردن جای خالی آن ها آسان نخواهد بود.
صراط مستقیم این است که با استفاده از شگردهای ادغام تکنولوژی، که ژاپنی ها در آن استادند، به نوسازی تکنولوژی های سنتی خود بپردازیم. به هر حال این نکته را باید متذکر شویم که ما شیعه ایم و تصویر منحصر به فردی از آینده داریم که باید در تمامی تصویرهای ما از آینده، بازتاب روشنی داشته باشد.
۵- تبیین شفافی از تعامل فرهنگ و تکنولوژی
اگر این تعامل مورد غفلت قرار گیرد، می تواند دو ضایعه جبران ناپذیر به همراه داشته باشد. یکی ضایعه فرهنگی است که از نادیده گرفتن تاثیرات ویرانگر تکنولوژی بر فرهنگ جامعه و خصوصاً شیوه زیست ما ناشی می شود. آینده پژوهان اخیراً هشدار داده اند که تکنولوژی تا دو دهه دیگر مذهب منفور خود، “مذهب تکنولوژی” را در جهان گسترش خواهد داد!. و مگر مذهب تکنولوژی چیزی جز سکولاریسم سنگر گرفته در ماهیت تکنولوژی معاصر است؟ دیگری، ضایعه تکنولوژیکی است که از عدم اقبال فرهنگی جامعه نسبت به ایجاد و اشاعه جدی “تکنولوژی های مناسب” ناشی می شود. بماند که مفهوم تکنولوژی مناسب جای تامل بسیار دارد.
۶- پارادایم گرایی
پارادایم یعنی فرضیات، عادات تفکری و قوانین نانوشته ای که محدوده اقدامات ما را تعیین می کنند. در تعریفی دیگر، که مناسب تکنولوژی است، پارادایم یعنی الگوی حل مسائل که از طرز تفکر و چارچوب ذهنی ویژه ای ناشی می شود. پژوهشگران نشان داده اند که مسائل تکنولوژی سنتی با الگوهایی حل می شده است که تفاوت های زیادی با الگوهای حل مساله در عصر تکنولوژی علمی دارد. سخن این است که پارادیم های نوین تکنولوژی، قواعد بازی تکنولوژی و صنعت را در سطوح ملی و جهانی به کلی تغییر داده است و اگر از آن ها غافل بمانیم، آینده صنعتی کشور قطعاً به مخاطره می افتد.
این را هم باید بدانیم که وقتی پارادایم های تکنولوژی جابجا می شوند، سیاست های تکنولوژی و صنعت نیز متحول می شوند. چنانکه در بسیاری از کشورها شاهد یک انقلاب همه جانبه در این سیاست ها هستیم. بنابراین، انتظار می رود که منشور ملی تکنولوژی، با زبانی گویا و شفاف به تبیین پارادایم های نوین تکنولوژی بپردازد.
۷- رهبری گرایی
منشور ملی باید چنان ساخته و پرداخته شود که روح پیشتازی در آن موج بزند و جامعه ما را به کسب رهبری جهانی(یا حداقل منطقه ای) در بعضی از حوزه های استراتژیک تکنولوژی برانگیزد. واقعیت این است که اگر چنین اتفاق مبارکی روی ندهد، نه تنها احساس سربلندی نسل های فردای ما آسیب خواهد دید، بلکه کشور نیز همواره در حاشیه بازی جهانی تکنولوژی باقی خواهد ماند. برای رسیدن به این سطح تکنولوژی، اقدامات زیربنایی فراوانی لازم است که یکی از آن ها تعیین کانون رهبری تکنولوژی در سطح کشور است. به زبان دیگر، تعدد مراکز تصمیم گیری و هدایت فعالیت های کلان تکنولوژی در کشور ما به گونه ای است که در حال حاضر نمی توان هیچ نهاد خاصی را مسئول وضعیت تکنولوژیکی کشور قلمداد کرد. منشور ملی تکنولوژی باید این نهاد را به صراحت مشخص نماید.
۸- جامعیت گرایی
در ایران اسلامی، مثل بسیاری از کشورها، فعالیت های عمده تکنولوژی بین دو بخش دفاعی و تجاری تقسیم شده است. این تقسیم کار اجتناب ناپذیر است؛ ولی فعالیت های این دو بخش، وقتی از حداکثر هم افزایی برخوردار می شوند که تحت یک سیاست واحد ملی به اجرا درآیند. از این رو، منشور ملی تکنولوژی باید حاوی اصول و رهنمودهایی باشد که تعامل و هماهنگی فعالیت های تکنولوژیکی این دو بخش را افزایش داده است ؛ به هر یک از آن ها اجازه دهد که به نحو موثری از شایستگی های طرف دیگر استفاده کند. هر چند منشور ملی تکنولوژی و سیاست ملی علم و تکنولوژی هم خانواده اند، اما مترادف نیستند. منشور ملی تکنولوژی همچون شالوده و پشتوانه ارزشی-اصولی سیاست مذکور است و هر چند باید تغییرپذیر باشد. اما نرخ تغییرات آن به اندازه سیاست ملی علم و تکنولوژی نخواهد بود.
دیدگاهتان را بنویسید