اصول تامین تغذیه در گیاهان گلخانه‌ای

گیاهان نیز مانند انسان ها برای رشد و نمو به مواد غذایی نیاز دارند. فتوسنتز تامین کننده هیدرات کربن است و بعلاوه لازم است عناصر معدنی خاصی از محیط ریشه جذب گیاه شود. جذب عناصر توسط ریشه اختصاصی نیست، به این معنی که وجود عناصر خاصی در گیاه دلیل بر ضروری بودن آن برای رشد و نمو نیست. گیاه قادر به تشخیص مواد جذب شده از خاک نیست، چون اگر چنین بود، علف کش ها را جذب نمی‌کرد. شرایط ضروری بودن عنصر این است که فقدان عنصر، رشد رویشی و زایشی را با مشکل مواجه ‌کند.

با بکار بردن عنصر، علایم کمبود برطرف شود و عنصر مستقیما در تغذیه گیاه نه در فعالیت های شیمیایی یا میکروبیولوژیکی خاک یا محیط کشت موثر باشد. سلنیم و سیلیکون توسط گیاه جذب می شوند و گاهی جذب این عناصر آن قدر شدید است که خوکهایی که از این گیاهان تغذیه می کنند، در اثر مسمومیت می میرند. برخی حشره کش ها که به خاک اضافه می شوند از طریق سیستم آوندی به تمام قسمت های گیاه منتقل و در اثر تغذیه حشره از شیره گیاه منجر به مرگ آن می شود.

۹۰ درصد وزن گیاه را آب و ۹۰ درصد وزن ماده خشک را کربن، هیدروژن و اکسیژن تشکیل می‌دهد و ۱۰ درصد باقیمانده را ۱۴ عنصر ضروری تشکیل می‌دهد. ۱۲ عنصر شامل عناصر پر مصرف و کم مصرف و کلر و سدیم می باشند.

۱- عناصر پرمصرف:

• نیتروژن

نیتروژن به صورت اوره، نیترات و آمونیوم مصرف می شود. نیتروژن در خاک کاملا متحرک است، بنابراین علایم کمبود آن در برگ‌های پیر مشاهده می شود. گیاهان جوان آمونیوم را بهتر از نیترات جذب می کنند. مواد آلی در اثر تجزیه توسط میکروب ها و واکنش های شیمیایی باعث آزاد شدن نیتروژن می‌شوند. همچنین نیتروژن آمونیومی توسط باکتری‌های نیتریفیکاسیون (نیتروزوموناس) تبدیل به نیتریت شده (نیتریت برای گیاه سمی است) و توسط باکتری نیتروباکتر تبدیل به نیترات می شود. نیتروژن جذب شده توسط گیاه به صورت آمید در می آید و آمید با اسید ترکیب شده و تولید اسید آمینه می کند.

تمام ۱۲ عنصر (به جز نیتروژن و پتاسیم) را در یک مرحله به بستر اضافه می کنند، ولی این دو عنصر به مدت طولانی در محیط رشد باقی نمی مانند که بتوان استفاده از آن را در یک مرحله توصیه کرد، مگر این که کودهای دیر حل شونده که به آرامی تجزیه می شوند، مصرف شوند. در غیر این صورت به طور ممتد و به صورت محلول در طول دوره رشد و نمو در اختیار گیاه گذاشته می‌شود.

• فسفر

به صورت ارتوفسفات اولیه، ارتوفسفات ثانویه و فسفر آلى جذب گیاه می‌شود. اکثر فسفر به صورت ارتوفسفات اولیه جذب گیاه می‌شود. فسفر در گیاه نسبتا متحرک است. کمبود فسفر باعث ارغوانی شدن برگ می شود. فسفر و آهن به صورت آنتاگونیست عمل می کنند به این ترتیب که افزایش فسفر باعث کمبود آهن و زیادی آهن باعث کمبود فسفر می شود.

• پتاسیم

اکثر خاک‌ها دارای مقدار زیادی پتاسیم هستند، اما تنها مقدار کمی از آنها به راحتی جذب گیاه می شود. در بیشتر مواقع کود پتاسیم در حد مصرف لوکس است. سدیم و لیتیم تا حدی جایگزین پتاسیم می شوند. پتاسیم در گیاه متحرک است، بنابراین مقدار آن در بافت جوان فعال بیشتر از بافت پیر است. مقدار پتاسیم در گیاه بیشتر از همه عناصر یک ظرفیتی است.

• کلسیم

کلسیم به صورت پکتات کلسیم در لایه میانی دیواره سلولی برگ وجود دارد. سفتی گیاه به خاطر وجود کلسیم است. گیاه زینتی دیفن باخیا دارای کریستال کلسیم است. اگر برگ این گیاه جویده شود اکسالات وارد بافت زبان و گلو شده و باعث تورم همیشگی و احتمالا خفگی می شود.

کلسیم در گیاه غیر متحرک است و علایم کمبود در برگ‌های جوان دیده می شود. کمبود کلسیم باعث نمو جوانه جانبی و در نتیجه توقف نمو جوانه انتهایی می شود. برگ میخک در اثر کمبود کلسیم به صورت زاویه ۹۰ درجه در می آید .(Dieback) اگر مقدار کلسیم کمتر از ۱ درصد باشد، رشد طبیعی گیاه کاهش می یابد.

• منیزیم

منیزیم از عناصر متحرک در گیاه است و کمبود آن باعث کلروز بین رگبرگی در برگ های پیر می شود و در صورت کمبود شدید، کل برگ زرد کم رنگ شده و در نهایت قهوه ای و از بین می رود. در گل داوودی افزایش پتاسیم باعث کمبود منیزیم می شود، بنابراین پتاسیم از جذب منیزیم جلوگیری می کند. در این صورت فقط با کاهش پتاسیم کمبود منیزیم رفع می شود نه با افزودن سولفات منیزیم.

• گوگرد

گوگرد به صورت سولفات از خاک و دی اکسید گوگرد از هوا جذب می شود. علایم کمبود آن شبیه کمبود نیتروژن است.

۲- عناصر کم مصرف

عناصر کم مصرف به صورت محلول در آب آبیاری و یا محلول پاشی و یا مخلوط با عناصر پر مصرف به صورت سرک پس از کاشت و سبز شدن گیاه در طول دوره رشد مصرف می شود. عناصر کم مصرف در بستر بدون خاک بیشتر از بستر خاکی مورد نیاز است و معمولا کمبود آن ها بیشتر مشاهده می شود. سدیم و کلر در بستر کاشت و در محیط ریشه و یا از طریق مصرف کودهای دیگر تامین و یا هنگام آبیاری همراه آب وارد محیط ریشه می شود. تنها گل میخک به مصرف مستقیم و خیلی کم سدیم نیاز دارد.

فروش ویژه به مدت محدود

فروش ویژه بیش از ۳۰۰۰ رقم محصولات کشاورزی، انواع بذر با بسته بندی اورجینال و خانگی، انواع کودهای وارداتی اصل، ادوات و ابزارآلات با ضمانت اصالت کالا

همین الآن خرید کنید

• آهن

شکل فعال آهن در گیاه به صورت آهن دو ظرفیتی است. آهن سه ظرفیتی در بافت های گیاه نگهداری و برای گیاه قابل استفاده نیست. حتی در صورت فراهم بودن آهن سه ظرفیتی علایم کمبود آهن مشاهده می شود. آهن در گیاه غیر متحرک است و علایم کمبود آن به صورت کلروز بین رگبرگی در برگهای جوان دیده می شود. افزایش آهک و کلسیم باعث کمبود آهن می شود. چون آهن در خاک های اسیدی در دسترس گیاه قرار می گیرد افزودن موادی با بنیان اسیدی باعث رفع کمبود آهن می شود. آهن به صورت کلات آهن (مانند سکوسترن) مصرف می گردد. کلات ها معمولا تثیبت نمی شوند و اهمیت آن‌ها به خاطر دیر آزادشدن و تدریجی بودن روند تجزیه و جذب آب است. کلات ها به دو روش جذب می شوند:

1.  کلات توسط گیاه جذب شده و در داخل گیاه عناصر کم مصرف آزاد می شوند.
2. عناصر کم مصرف از کلات آزاد شده و جذب گیاه می شود (سرعت کمتر از حالت اول است).

• بر

در گیاه غیر متحرک است و علایم کمبود به صورت عدم رشد مریستم انتهایی شاخه و ریشه و تشکیل تعداد زیادی شاخه جانبی در قسمت بالایی ساقه (Witches Broom) در گل رز، داودی و گل میمون ظاهر می شود. افزایش پتاسیم در گل میخک باعث کمبود بر می شود. غلظت بیش از ۱۰۰ پی‌پی‌ام باعث سوختگی لبه برگ می شود. علایم مسمومیت ابتدا در برگ های پیر و سپس به ساقه سرایت می کند. 

• منگنز

منگنز به صورت یون دو ظرفیتی جذب گیاه می شود. در گیاه غیر متحرک است و علایم کمبود آن که شبیه کمبود آهن است در برگ‌های جوان دیده می شود. منگنز مستقیما از طریق برگ جذب گیاه می شود. بارندگی زیاد باعث کاهش اکسیژن و تبدیل منگنز ذخیره شده در خاک به شکل قابل استفاده و سوختگی ناشی از مسمومیت منگنز می شود. راه حل آن زهکشی بستر و تهویه مطلوب است.

• مس

مس به صورت یون دو ظرفیتی جذب می شود. علایم کمبود آن شبیه کمبود بر است. خاک‌های هوموسی و پیتی دارای کمبود مس هستند.

• روی

روی به صورت یون دو ظرفیتی جذب می شود. قارچ کش ها دارای عنصر روی هستند. کمبود آن باعث توقف رشد و عدم تشکیل بذر می شود. کمبود آن باعث نوعی کلروز خاص به نام Mottle Leaf در هلو و مرکبات می شود.

• مولیبدن

مولیبدن در گیاه متحرک است. اولین علایم کمبود آن شبیه کمبود نیتروژن است و برگ های پایینی گیاه رنگ سبز خود را از دست می دهند. در گیاهی با کمبود مولیبدن نیترات به خوبی جذب نمی شود، حتی اگر مقدار زیادی از آن در خاک وجود داشته باشد. pH بزرگ تر یا مساوی ۶ مناسب جذب مولیبدن  از خاک است. در pH کمتر از ۶ مولیبدن توسط کلویید خاک تثبیت می‌شود و برای گیاه قابل استفاده نیست.

• کلر

به صورت یون کلرید جذب گیاه می شود. علایم کمبود آن سوختگی نوک یا کنار برگ (Scorching)، پژمردگی، کلروز و برنزه شدن برگ های پیر و زردی زودتر از بلوغ و ریزش برگ است و باعث کاهش اندازه برگ و کندشدن رشد می شود. یون کلرید باعث آلودگی آب نهرها می شود. نمک طعام و کلرید پتاسیم مورد استفاده برای ذوب برف خیابان ها باعث آلودگی آب های زیرزمینی می شوند.

منابع:

۱- کتاب مدیریت گلخانه (جلد اول)، انتشارت سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تهران.

۲- کتاب مدیریت گلخانه، تکنولوژی تولید محصولات گلخانه ای، انتشارات سلسبیل.

رسول رحیم پور