تاریخ :۱۰ فروردین ۱۴۰۳
مهمترین روش های تکثیر مرکبات

مهمترین روش های تکثیر مرکبات

  • مهمترین روش های تکثیر مرکبات

    از مهمترین روش های تکثیر مرکبات کوپیوند، بذر قلمه و خواباندن شاخه است.

    مهمترین روش های تکثیر مرکبات

    مهمترین روش های تکثیر مرکبات

    روش خواباندن شاخه

    یکی از از روش های تکثیر غیر جنسی گیاهان است. به دلیل اشغال فضای زیاد و عدم امکان تکثیر زیاد از یک گیاه مادری عملاً اقتصادی نیست، گرچه هنوز در آفریقای جنوبی انجام میشود.

    در این روش بخشی از شاخه یا ساقه درخت را در حالی که به گیاه مادری متصل است، با خاک می پوشانند. پس از مدتی روی آن قسمت ریشه های نابجایی ایجاد میشود. سپس ارتباط میان قسمت ریشه دار و بقیه گیاه را قطع می کنند و گیاه جدید به طور کامل جدا و در جای دیگری کشت میشود. به طور کلی این روش از دو راه انجام میگیرد:
    •  خوابانیدن زمینی

    در روش خوابانیدن زمینی، شاخه درخت را خم می کنند و در زیر خاک قرار می دهند. روش خواباندیدن زمینی اغلب برای درختانی مناسب است که شاخه های نرم و آویزان قابل انعطاف دارد. یعنی خم کردن شاخه موجب شکستن آنها نمیشود.

    روش خواباندن شاخه در تکثیر مرکبات

    روش خواباندن شاخه در تکثیر مرکبات

    مراحل روش خوابانیدن زمینی

    • این روش در اغلب نهال کاری های اطراف تهران مانند دماوند که یکی از مراکز تولید پایه های کوتاه کننده مالینگ است، انجام می شود.
    • شاخه بلند و نرمی از درخت را که نزدیک تر به زمین قرار گرفته است خم کرده، یک میخ یا دوشاخه U شکل را طوری از بالای آن در زمین نصب می کنند که شاخه را در تماس با خاک یا کمپوست در زمین نگهدارد.
    • هرگونه برگ موجود روی آن قسمت از شاخه را که در زیر خاک خواهد ماند، با قیچی یا ناخن و جز این از شاخه جدا می شود. برای اینکه شاخه در محل تماس با خاک زودتر و آسان تر ریشه دهد، در آن ناحیه از شاخه، خراشی بر روی پوست شاخه می زنند و یا بخش کوچکی از پوست را بر می دارند.
    • روی شاخه در محلی که با زمین تماس دارد، مقداری خاک ریخته شود.
    • خوابانیدن هوایی

    روش بسیار متدوالی است که برای تکثیر درختانی با شاخه های شکننده یا عمودی و راست کاربرد دارد. در روش هوایی قسمتی از شاخه تولید ریشه می کند و از درخت مادری جدا می شود، با خاک می پوشانند. مزیتی که روش خوابانیدن هوایی دارد این است که میتوان بخشی از عملیات شکل دهی را حتی قبل از جدا کردن گیاه جدید از پایه مادری اجرا کرد.

    مراحل انجام خوابانیدن هوایی

    1. در این روش با استفاده از یک چاقوی تیز، پوست شاخه را به فاصله ۲٫۵ سانتی متر بر می دارند تا در بالای محل برش تشکیل ریشه های نابجا انگیخته شود. از شاخه های ضخیم نباید برای انجام عمل خوابانیدن استفاده شود، چون به آسانی ریشه نمی دهند. قطر مناسب شاخه حدود ۵ سانتی متر است. گاهی قسمتی را که پوستش کنده شده به هورمون ریشه زا آغشته می کنند.
    2. روی محل زخم را باید با خزه مرطوب پوشاند.
    3. سپس روی خزه مرطوب را با نایلون پلی اتیلن که سوراخ ها کوچکی برای ورود هوا دارد، کاملا می پوشانند و سر و ته نایلون محکم باید بسته شود.
    4. پس از ریشه دار شدن ناحیه ای که بسته شده، نایلون و خزه را باز، آن قسمت از شاخه ریشه دار شده را به کمک قیچی تیز از بقیه گیاه مادری جدا می کنند. ریشه دار شدن شاخه حدود ۵-۳ ماه طول می کشد.
    5. گیاه جدید را باید در محل دیگری که با توجه به نوع گیاه خاک مناسبی دارد، بکارند. خوابانیدن هوایی را معمولا باید در اواسط بهار انجام داد.

    تکثیر مرکبات با بذر قلمه

    از قلمه نیز برای تکثیر مرکبات استفاده میشود. سن قلمه باید یک ساله بوده و کاملاً خشبی شده باشد تا دارای ذخیره کربوهیدرات کافی باشد. طول قلمه باید ۲۵-۱۵ سانتیمتر بوده و بالای یک جوانه قطع شده باشد. به عبارت دیگر، قسمت زیر و بالای قلمه دارای جوانه باشد. بهتر است برای حفظ رطوبت تعداد برگها کم شود. زمان ریشه زایی قلمه ها کاملاً بستگی به رقم دارد. برای مثال لیمو خارکی و لیمو آب شیراز در مدت ۱/۵ ماه (۶ هفته) ریشه میدهند، ولی این مدت برای نارنگی، ۴ ماه است و بقیه ژنوتیپ ها بین این محدوده قرار می گیرند.

    • به منظور ریشه دهی بهتر و سریعتر میتوان از پاگرما (۲۳-۳۲°C) استفاده نمود. همچنین IBA به غلظت ۸۰۰۰-۳۰۰۰ میلی گرم در لیتر مؤثر خواهد بود. بعد از آنکه دو یا سه ریشه از قلمه خارج شد، بهتر است قلمه ها را به گلدان منتقل کنیم. لازم به ذکر است قلمه های پرتقال به سختی میگیرد و موفقیت کمتری دارد.
    • بهترین خاک برای قلمه، ماسه شسته و یا مخلوط ماسه و تورب است.

    تکثیر مرکبات با روش کوپیوند

    روش کوپیوند نوعی از پیوند است که در آن پیوندک از نظر اندازه کوچک شده و تنها از یک جوانه تشکیل می‌­شود. به طور معمول لیموترش شیرازی و نارنج با بذر تکثیر میشوند. علاوه بر این دو مورد، استفاده از بذر به منظور تولید نهال های پایه که در مرحله بعد روی آنها کوپیوند زده میشود نیز اهمیت دارد. در نهایت مهمترین روش تکثیر مرکبات کوپیوند است.

    تکثیر مرکبات با روش کوپیوند

    تکثیر مرکبات با روش کوپیوند

    زمان انجام این پیوند، اواخر زمستان تا اوایل بهار هنگامی که شیره گیاهی در جریان بوده و گیاه به آسانی پوست بدهد، بوده و با پیوندکی که در زمان استراحت گیاه گرفته شده و در دمای صفر درجه سانتی­گراد نگهداری شده انجام می­شود.

    جشنواره پاییزه
    جشنواره فروش بذر های خاص و کمیاب با بیش از ۱۲۰۰ رقم تنوع
    همین الآن خرید کنید

    انواع پیوند جوانه (کوپیوند)

    ۱- کوپیوند شکمی یا سپری (T or Shield- budding)

    مرسوم­‌ترین نوع پیوند جوانه می­‌باشد. بیشترین کاربرد را داشته و پیوند T هم نامیده می‌­شود. ابتدا یک برش عمودی به طول ۲/۵ سانتی­متر در پایه زده شده و سپس در بالا و عمود بر برش اول، برشی افقی به طول یک سوم قطر ساقه در پوست ایجاد می­‌شود (به شکل T). برای تهیه پیوندک، برشی ۱/۵ سانتی­متری زیر یکی از جوانه‌­ها زده می‌شود و سپس برش شیب‌داری بالای آن ایجاد کرده تا جوانه همراه پوست (گاهی لایه نازکی از چوب) جدا می‌­شود. سپس جوانه برداشته شده را از بالا وارد شکاف ایجاد شده در پوست پایه کرده و به سمت پایین حرکت می­‌دهند تا جفت گردد. در نهایت محل پیوند را با نوار پلاستیکی می‌بندند به نحوی که روی جوانه بسته نشود.

    ۲- کوپیوند قاشی (Chip budding)

    این نوع پیوند در درختانی که پوست نمی­‌دهند (همانند انگور) کاربرد دارد. برای تهیه پیوندک، برشی با زاویه ۴۵ درجه زیر جوانه زده و سپس از ۲ تا ۲/۵ سانتیمتری بالای جوانه، برشی شیبدار به سمت پایین زده می‌­شود تا به برش اول رسیده و آن را قطع کند. در پایه نیز برشی کاملاً مشابه ایجاد می­‌کنند (به طوری که پیوندک در آن جفت شود). سپس آن‌ها را روی هم قرار داده و محل پیوند (بجز نوک جوانه) را با نوارهای لاستیکی ویژه بسته و اطراف آن را با چسب پیوند می­‌پوشانند.

    ۳- کوپیوند وصله‌­ای (Patch budding)

    این نوع پیوند در درختانی که پوست ضخیم دارند (همانند گردو) کاربرد دارد. زمان مناسب هنگامی است که درخت پوست بدهد و گیاه رشد سریعی داشته باشد. قسمتی از پوست پایه (بین ۲ گره) به صورت مربع یا مستطیل برداشته می­‌شود. پیوندک (جوانه‌­ای که در کنار یک برگ باشد) هم به همان اندازه و به همان صورت برداشته شده و در محل مناسب روی پایه قرار می­­‌گیرد.

    ویژگی بذور مرکبات

    1. بذرهای مرکبات خفتگی مختصری دارند اما اگر خشک شوند آسیب میبینند. آنها را میتوان بیدرنگ پس از استخراج از میوه های رسیده کاشت.
    2. بذر مرکبات از گروه کوتاه عمر است. بنابراین پس از تهیه بذر، فرصت اندکی تا کاشت آن وجود دارد و بعد از آن قوه نامیه بذر به سرعت از بین میرود.
    3. بهتر است این بذور در کیسه های پلاستیکی قرار گرفته و در دمای حدود ۴°C و همچنین در رطوبت نسبی ۹۰-۸۰ درصد انبار شوند. با این روش میتوان بذور مرکبات را دست کم تا چهار هفته نگهداری کرد. بر اساس قانون کلی در مورد بذرهای کوتاه عمر گفته میشود که بیش از یک سال نمیتوانند حفظ شوند.
    4. بهتر است پیش از انبار کردن بذرها به مدت ۱۰ دقیقه در دمای ۵۰°C خیسانده شوند تا به حذف عوامل بیماری زا کمک شود. تیمار بذرها با یک قارچ کش مانند تیرام نیز مفید است. استفاده از قارچ کشهای بنومیل یا کاپتان ۲۰ گرم در یک کیلو بذر یا دو در هزار هم معمول است.
    5. زمان کاشت بذر وقتی است که دمای خاک بیشتر از ۱۵°C شود. استفاده از پاگرما گرم کردن بستر خاک برای افزایش دما به اندازه ۲۷-۲۹°C میتواند جوانه زنی را تسریع کند.

    منبع: کتاب اصول کاربردی پرورش مرکبات، کامران قاسمی، جهاد دانشگاهی مشهد، ۱۳۹۲

    امتیاز شما به این مقاله چقدره؟

    میانگین امتیازات ۴ از ۵

    اشتراک‌گذاری

    دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *