در حال حاضر حدود ۳۰ هزار هکتار از زمین های کشاورزی زیر کشت درختان مرکبات است. طبق آمار منتشره، در ایران حدود ۱۲/۵ میلیون درخت مرکبات وجود دارد. مناطق عمده کشت و کار مرکبات در دامنه شمالی جبال البرز و سواحل دریای خزر در فاصله بین بندرانزلی تا بهشهر و در مناطق جنوبی کشور عمدتا در استان کرمان (بم، شهداد، جیرفت)، استان ساحلی (میناب، چابهار)، استان فارس (کازرون، برازجان، جهرم، فسا، داراب) و استان خوزستان (دزفول، رامهرمز، اهواز) می باشد. تولید سالیانه انواع مرکبات حدود ۱۱۵ هزار تن برآورد شده است که کمی کمتر از ۴ تن در هکتار می باشد.
ارقام زیر متوسط مقدار برداشت مرکبات را در واحد سطح در بعضی از نقاط مرکبات خیز جهان نشان می دهد:
- فرانسه (۳۶ تن در هکتار)
- مصر (۱۷ تن در هکتار)
- الجزایر (۵/۱۲ تن در هکتار)
- قبرس(۲۰ تن در هکتار)
- اسرائیل (۳۱ تن در هکتار)
مسائل باغبانی
کمبود میزان محصول در واحد سطح در ایران قسمتی مربوط به انتخاب مناطق نامناسب برای کشت و کار مرکبات در شمال و در جنوب کشور می باشد. بسیاری از باغهای مرکبات بخصوص در سالهای اخیر از نظر شرایط منطقه ای و آب و هوائی و شرایط خاک و سطح آبهای زیرزمینی در محل مناسب احداث نگردیده اند. و اگرچه نام باغ مرکبات بر روی خود دارند ولی عملا نمی توان آنها را باغ مرکبات به حساب آورد.
باغ هائی که در کناره دریای مازندران بر روی ماسه های ساحلی احداث گردیده اند و یا در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالاست و یا در دره ها و دشت های سرماگیر قرار گرفته اند، در اثر سرمای زمستانه نه تنها بعضی سال ها محصول آنها بکلی از بین می رود، بلکه بدلیل خشک شدن سرشاخه ها و حتی تنه درختان، از بین می روند از آن جمله اند. در مناطق جنوبی کشور نیز مشکلاتی از نظر سرمازدگی و نامناسب بودن شرایط خاک و نوع آن و مقدار آب وجود دارد.
خاک مناسب برای کاشت انواع مرکبات
بطور کلی بیشتر انواع مرکبات طالب خاک های سبک و تا حدودی سنگلاخ اند که در آن زهکشی طبیعی بخوبی انجام گرفته و در عین حال تهویه نیز در خاک بخوبی صورت بگیرد. در عین حال درختان مرکبات به رطوبت و آب کافی احتیاج دارند و اگر توزیع بارندگی در طول سال یکنواخت و کافی نباشد، احتیاج به آبیاری دارند.
دمای مناسب جهت باغبانی درختان مرکبات
از نظر درجه حرارت اپتیمم برای رشد و نمو و محصول دهی درختان مرکبات حدود ۱۶ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است. حرارت کمتر از ۵ درجه بمدت طولانی برای کشت و کار مرکبات مطلوب نیست. درجه حرارت زیر صفر ولو به مدت چند روز برای باغات مرکبات زیان آور است. آفتاب فراوان و طول مدت روشنائی در میزان باروری و کیفیت میوه اهمیت بسیار دارد.
بدیهی است هوای خشک و درجه حرارت های بالاتر از ۳۵ تا ۴۰ درجه و نور شدید نیز برای رشد طبیعی این درختان چندان مطلوب نمی باشد. در مناطق جنوبی کشور در بعضی حالات عوامل ذکر شده باعث زحمت باغداران مرکبات می شود. کشت و کار توأم نخل و مرکبات در این نواحی توانسته است تا حدودی در تعدیل میزان نور شدید و درجه حرارت مفید واقع شود.
در حال حاضر در مناطق وسیعی از جهان بین دو عرض جغرافیائی ۴۰ درجه شمالی و جنوبی هر جا که شرایط آب و هوائی و وضعیت خاک مساعد باشد، کشت و کار مرکبات متداول می باشد. در بسیاری از این مناطق بشر با بکار گرفتن علوم و تکنولوژی تا حد زیادی عوامل منفی و محدود کننده را در این راه از بین برده و یا تعدیل کرده است.
ما نیز باید بتوانیم با بکار بردن تمهیدات بیشتر چه در نواحی شمالی و چه در نواحی جنوبی کشور مناطق مناسب کشت و کار مرکبات را مشخص نموده و مناطقی را نیز که بکمک وسایل و امکانات مصنوعی می توان با سرمازدگی و کمبود آب مبارزه کرده و به زیر کشت برد را معین کنیم.
وضعیت آب و هوای مناطق مرکبات خیز ایران :
الف – سواحل دریای خزر
در این مناطق که از آستارا شروع و تا آشوراده گرگان ادامه دارد، جمعا حدود هیجده هزار هکتار باغ مرکبات وجود دارد که حدود ۹۰۰ هکتار آن در گیلان و بقیه در مازندران قرار دارد. علت اینکه در گیلان کشت و کار مرکبات توسعه چندانی ندارد وجود گیاه رقیب، چای می باشد ولی مهمتر از آن عامل سرماست که شدید کشت مرکبات را محدود می سازد. در نواحی ساحلی دریای خزر معدل درجه حرارت سالیانه بین ۱۴/۸ در آستارا تا ۱۷/۷ درجه سانتیگراد در شبه جزیره آشوراده تغییر می کند.
از نظر میزان رطوبت، سواحل دریای خزر جزء مناطق مرطوب بوده و معدل سالیانه رطوبت نسبی آن بطور تقریب در بندرانزلی ۸۸ درصد، در لاهیجان ۸۰ درصد، در رامسر ۷۸/۶ درصد و در گرگان ۶۸/۴ درصد می باشد که ممکن است از سالی به سال دیگر تغییراتی داشته باشد.
متأسفانه توزیع بارندگی سالیانه در اکثر این مناطق یکنواخت نیست و عمدتا در پائیز و زمستان صورت می گیرد. لذا در خیلی از نواحی، باغات مرکبات در تابستان احتیاج به آبیاری دارد. باران پائیزه برای مرکبات بهیچ وجه مطلوب نبوده و گاهی باعث ترک خوردگی و فساد میوه های رسیده می شود.
با توجه به شرایط رطوبت و حرارت نواحی مختلف سواحل دریای خزر، اراضی غربی مازندران و شرق گیلان (فاصله بین لنگرود تا ساری) بخصوص در دامنه هائی که دارای خاک سبک هوموس دار باشد کشت و کار مرکبات مفید است مشروط بر اینکه سطح آب زیرزمینی بالا نباشد و باغات در مسیر جریان های سرد زمستانه قرار نگرفته باشند.
ب- مناطق جنوبی کشور
در جنوب ایران جمعا حدود ۱۲ هزار هکتار باغ مرکبات وجود دارد که از برخی نواحی گرمسیر کرمانشاه تا اراضی مناسب خوزستان، کهکیلویه، فارس، سواحل خلیج فارس و دریای عمان، سیستان و کرمان گسترده است. از نظر سطح زیر کشت کرمان در درجه اول حدود ۶۵۰۰ هکتار در بم، شهداد و جیرفت) و فارس (۴۰۰۰ هکتار در جهرم، فسا، داراب و کازرون)، سواحل خلیج فارس و دریای عمان و خوزستان به ترتیب در درجات بعدی قرار دارند.
بدین ترتیب ملاحظه می شود که مناطق جنوبی نیز از نظر حداقل درجه حرارت وضع کاملا مطلوبی نداشته و سابقه سرمازدگی در بعضی از سالها شاهد این مدعاست. بعلاوه کمبود نزولات آسمانی آبیاری باغات مرکبات را الزامی می سازد. در این مناطق مسائل شوری خاک، کمبود مواد غذائی بخصوص عناصر کمیاب، حرارت و نور شدید در تابستان از عوامل محدود کننده تولید است که در بسیاری از موارد، با کمک گرفتن از علوم و تکنولوژی تا حد زیادی قابل اصلاح می باشد.
منبع: کتاب آفات درختان میوه و مدیریت کنترل آنها، انتشارات مرکز نشر سپهر، ۱۳۹۳
دیدگاهتان را بنویسید