سلول گیاهی و اجزای آن + تفاوت سلول گیاهی و جانوری

سلول گیاهی و اجزای آن + تفاوت سلول گیاهی و جانوری

ویژگی های گیاهان

سلول گیاهی و اجزای آن + تفاوت سلول گیاهی و جانوری: گیاهان، مجموعه‌ای از سلول‌های جوان تازه تقسیم شده، سلول‌های در حال بلوغ و سلول‌های بالغ هستند که تمام این سلول ها، از مریستم‌ها مشتق می‌شوند. اغلب گیاهان خود تغذیه (اتوتروف) هستند، به طوری که با استفاده از مواد ساده‌ای مانند آب و نمک های معدنی همراه با جذب انرژی نورانی می‌توانند، هیدرات‌های کربن، پروتئین ها، ویتامین ها، اسیدهای آمینه و سایر ترکیبات آلی مورد نیاز خود را تولید کنند.

موجودات دگر تغذیه (هتروتروف) قادر به تولید غذا نبوده و به خود تغذیه‌ها وابستگی غذایی دارند. گیاهان، به کمک فرایند فتوسنتز انرژی نورانی را به انرژی شیمیایی تبدیل می‌کنند. این موجودات با کمک رنگیزه‌های ویژه‌ای به نام کلروفیل قادر به جذب نور مرئی هستند. گیاهان رشد باز دارند یعنی محدودیت رشدی ندارند. به عبارت دیگر بسیاری از اندام‌ها مانند ریشه، ساقه و برگ را در سراسر دوره زندگی تولید می‌کنند، در حالی که اغلب جانوران رشد بسته داشته و بعد از بلوغ، رشدونمو نمی‌کنند. گیاهان علاوه بر تولید مثل جنسی و غیر جنسی قابلیت تولید مثل رویشی نیز دارند.

سلول گیاهی

سلول، واحد بنیادی حیات است. پیکر همه موجودات زنده از سلول ساخته شده است، به طوری که زندگی در واحدهای کوچک‌تر از سلول انجام نمی‌شود. هر سلول، از تقسیم سلول‌های دیگر به وجود می‌آید. مجموع موارد فوق به عنوان نظریه سلولی شناخته می‌شود. یک سلول گیاهی یوکاریوت، از دو بخش دیواره سلولی و پروتوپلاست تشکیل شده است.

اجزای-سلول-گیاهی

دیواره سلولی گیاه

دیواره سلولی گیاه خود شامل چند بخش است که عبارتنداز:

۱- دیواره اولیه: با ضخامت ۱ تا ۳ میکرومتر (ضخامتی برابر با یک باکتری) که عمدتا از سلولز تشکیل شده است.

۲- دیواره ثانویه: با ضخامت ۴ تا ۱۰ میکرومتر یا بیشتر که به طور عمده از سلولز و چوب ایجاد می‌شود.

۳- تیغه میانی: که تشکیل دهنده لایه سیمانی بین سلول‌ها بوده و اساسا از پکتین به وجود می‌آید.

۴- پلاسمودسماتا: که حدود ۳۰ تا ۱۰۰ نانومتر قطر داشته، حاوی رشته‌های سیتوپلاسمی بوده که در دیواره نفوذ می‌کنند.

جشنواره پاییزه

جشنواره فروش بذر های خاص و کمیاب با بیش از ۱۲۰۰ رقم تنوع

همین الآن خرید کنید

۵- لان: که به دو صورت لان ساده و لان هاله‌ای با حاشیه دار در دیواره تشکیل می‌شود.

پروتوپلاست chloroplasts

پروتوپلاست با قطر ۱۰ تا ۱۰۰ میکرومتر توسط دیواره سلولی احاطه شده است. پروتوپلاست از پروتوپلاسم و واکوئل تشکیل شده است. سیتوپلاسم اصلی یا هیالوپلاسم شامل سیستم درون غشایی، اسکلت سلولی، ریبوزوم ها، میتوکندری ها، پلاست‌ها و… است.

• پروتوپلاسم Protoplasm

پروتوپلاسم شامل سیتوپلاسم، غشای پلاسمایی یا پلاسمالما و هسته است. به این سه بخش می‌توان مواد غیرزنده حاصل از فعالیت‌های پروتوپلاستی و اندام‌های متحرک، یعنی تاژک و مژه را نیز افزود. اغلب سلول‌های یوکاریوتی در هنگام جوانی دارای یک هسته هستند. اگرچه برخی از سلول‌ها مانند عناصر غربالی در هنگام بلوغ، هسته خود را از دست می‌دهند. با توجه به اینکه اغلب واکنش‌های بیوشیمیایی در پروتوپلاسم انجام می‌گیرد، می‌توان پروتوپلاسم را به عنوان بخش زنده یک سلول در نظر گرفت. اگرچه تغییرات شیمیایی در دیواره سلول و واکوئل نیز اتفاق می‌افتد.

۱- سیتوپلاسم Cytoplasm

سیتوپلاسم یک ماده زمینه‌ای پیچیده و آلی، حاوی تعداد زیادی از مولکول‌ها و اندامک‌های غشادار است. به طور کلی اصطلاح سیتوپلاسم، برای نشان دادن مواد زمینه‌ای احاطه کننده هسته به کار می‌رود. از اصطلاح سیتوزول برای نشان دادن مواد زمینه‌ای که اندامک‌های سیتوپلاسمی در آن معلق هستند، استفاده می‌شود.

۲- غشای پلاسمایی (پلاسمالما)

غشای پلاسمایی با ضخامت ۱۰ نانومتر، خارجی‌ترین بخش پروتوپلاست است که سیتوپلاسم را احاطه می‌کند. سیستم درون غشایی شامل شبکه آندوپلاسمی، دستگاه گلژی، پوشش هسته ای، غشای واکوئلی و ریز پیکره‌ها است. میکروبادی‌ها خود شامل پراکسیزوم ها، گلی اکسیزوم ها، اسفروزوم‌ها و اجسام پروتئینی است. اسکلت سلولی، شامل ریز لوله‌ها (میکروتوبول ها)، ریز رشته‌ها (میکروفلمنت ها) و سایر مواد پروتئینی است.

• انواع پلاستیدها عبارتند از:

۱- پیش پلاست‌ها (پروپلاست ها) یا پلاستیدهای نابالغ که فاقد غشای داخلی یا دارای غشای داخلی ناچیز است. همچنین فاقد کلروفیل بوده و نیز مجموعه ناقص از آنزیم‌های ضروری برای انجام فتوسنتز است.

۲- لوکوپلاست‌ها یا پلاستیدهای بی‌رنگ که خود شامل:

•  آمیلوپلاست‌ها (حاوی دانه‌های نشاسته)،
• پروتئینوپلاست‌ها یا آلروپلاست‌ها (حاوی ذرات پروتئینی)،
• الأیوپلاست‌ها یا لیپوپلاست‌ها (حاوی چربی)،
• اتیوپلاست‌ها (پلاستیدهای رنگی) که با قرار گرفتن گیاه در تاریکی رنگ خود را از دست می‌دهند و سایر پلاستیدهای ذخیره کننده مواد غذایی، هستند.

۳- کلروپلاست ها: پلاستیدهای حاوی رنگیزه های فتوسنتزی به ویژه کلروفیل هستند.

۴- کروموپلاست ها: پلاستیدهای حاوی رنگ های قرمز، نارنجی و زرد هستند.

۳- هسته سلول گیاهی

هسته سلول گیاهی با قطر ۵ تا ۱۵ میکرومتر که حاوی شیره هسته یا نوکلئوپلاسم، کروماتین و هستک ها است. واکوئل ها تا ۹۰ درصد از حجم یک سلول گیاهی را اشغال می کنند. حضور یک واکوئل بزرگ، مختص سلول های گیاهی و قارچ ها است. درون واکوئل ها آب و مواد محلول در آب وجود دارد. سلول ها به صورت بافت ها و بافت ها به صورت اندام ها سازمان می یابند، به گونه ای که سلول ها در یک موجود پرسلولی دارای ساختار و عملکرد متفاوتی هستند.

تفاوت سلول گیاهی و جانوری

سه ویژگی مهم، سلول های گیاهی را از سلول های جانوری متمایز می کند:

• حضور دیواره سلولی سلولزی،
• حضور واکوئل‌های بزرگ
• حضور پلاستیدها به ویژه کلروپلاست در سلول‌های گیاهی

تفاوت سلول گیاهی و جانوری

سلول‌های جانوری هرگز دیواره ندارند و دیواره پروکاریوت‌ها و قارچ‌ها نیز به صورت‌های مختلف از دیواره سلول‌های گیاهی متمایز هستند:

• واکوئل در تمام پنج سلسله موجودات زنده یافت می‌شود، اما واکوئل‌های بزرگ و مرکزی، ویژه سلول‌های گیاهی است. اگرچه می‌توان واکوئل‌های نسبتا بزرگ را در قارچ‌ها و برخی از پروتیستاها نیز مشاهده کرد.
• کلروپلاست فقط در گیاهان و برخی پروتیستاها وجود دارد. جلبک‌های سبز آبی، ساختارهای قابل مقایسه با کلروپلاست دارند. به همین علت احتمال دارد کلروپلاست یوکاریوت‌ها از همزیستی یک پروکاریوت فتوسنتزی با آن‌ها به وجود آمده باشد.
• جانوران و قارچ‌ها هرگز کلروپلاست ندارند.

علی رغم تفاوت‌های ذکر شده، سلول‌های گیاهی و سلول‌های جانوری ویژگی‌های مشابهی نیز دارند:

• اغلب اجزای سیستم درون غشایی و غشای پلاسمایی در هر دو سلول گیاهی و جانوری وجود دارد. میتوکندری، میکروتوبول، میکروفیلمنت،
• ریبوزوم و به ویژه هسته در تمام چهار سلسله یوکاریوتی موجود است.

منبع: کتاب گیاهشناسی، تشریح و فیزیولوژی گیاهی، ویرایش سوم، نشر موسسه فرهنگی هنری دیباگران تهران، ۱۳۹۵.

دکتر فاطمه سکه چی