بیماری سپتوریوز در مناطق مختلف تولید گندم در دنیا خسارت می زند. در ایران در مناطق جنوبی کشور دیده می شود. کاربرد وسیع کودهای شیمیایی و گندم های پاکوتاه و مقاوم به زنگ که شاخ و برگ زیاد تولید می کند، باعث گسترش بیشتر این بیماری شده است. حدود۲٪ کل گندم دنیا در اثر سپتوریوز از بین می رود. این بیماری در استان های فارس، خوزستان، مازندران و گلستان شیوع دارد.
علایم و نشانه های بیماری
علایم بیماری در طول فصل رشد روی تمام قسمت های گیاه ظاهر می شود. اولین علایم عموما روی برگ های پایینی خصوصا برگهایی که در تماس با خاک هستند، دیده می شود. در سطح برگ ها، لکه های کوچک که ممکن است بیضوی یا نواری باشند، دیده می شود. سطح لکه ها سبز روشن تا خاکستری است. گاهی لکه ها تمام سطح برگ را می گیرند و برگها به رنگ زرد روشن تا خرمائی در می آیند و به اندازه۱۵-۴×۵-۱ میلی متر می رسند. روی لکه ها، پیکنیدیوم های سیاه رنگ قارچ عامل بیماری ظاهر می شود.
بیمارگر در داخل بافت های مرده پیشروی می کند اما بافت مردگی یا نکروز ماوراء سلول های کلنیزه شده نیز ادامه می یابد که به علت ترشح توکسین های قابل انتشار می باشد. پیکنیدیوم ها خاکستری – قهوه ای تیره، کروی و به قطر ۱۰۰-۲۰۰ میکرومتر هستند. در صورت وجود رطوبت توده اسپورها به صورت قطرات ژلاتینی و یا ستونی از دهانه پیکنیدیوم ها خارج می شود. گاهی گره های آلوده روی ساقه فرو رفته و تیره می شوند و یا در اثر وجود پیکنیدیوم ها، خال خال می شوند. بیشترین خسارت وقتی است که اپیدمی بیماری قبل از خوشه دهی گندم باشد گیاهان دیگر مانند جو، چاودار، گونه هایی از Agrostis و Poa نسبت به بیماری حساس هستند ولی روی سایر غلات چندان مسئله ساز نیستند. سپتوریوز باردهی ثانویه ندارد. لکه ها در گونه های مختلف قارچ عامل بیماری اشکال متفاوتی به خود می گیرند. (شکل ۱-۱).
شکل ۱-۱ چرخه زندگی سپتوریوز غلات Mycosphaerella graminicola و Septoria spp.
عامل بیماری
عامل بیماری سپتوریوز گندم گونه zymoseptoria tritic ، parastagonospora nodorum ، و paraseptoria f.sp.tritici می باشد.p.nodurum عامل سپتویوزخوشه و z.tritici و p.avenae عامل سپتوریوزبرگ گندم است .لکه ها در Z.tritici معمولا نواری یعنی دوطرف لکه به طور موازی است. دوگونه دیگر لکه ها عدسی شکل می باشند . P.nodorum به گلوم و خوشه حمله می کند و باعث چروکیدگی شدید دانه می شود. در شرایط مناسب در اواخر پاییز و اوایل بهار برگ های آلوده ریزش می کنند و قارچ به طوقه گیاه حمله می کند و گیاه ضعیف شده و می میرد .
Z , tritici و P. , avenae بیشتر به برگ حمله می کنند و علایم روی ساقه و گره های روی ساقه و براکته های گل به صورت لکه های کوچک و خطی یا کشیده و قهوه ای دیده می شود.
P . nodorum دارای پیکنیدیوسپورهای روشن به اندازه ۳۲-۱۵ ×۴-۲میکرومتر با یک تا دو و یا سه دیواره عرضی با دو انتهای گرد هستند. قطرات ژلاتینی خارج شده از دهانه اسپرموگونی ها، صورتی رنگ هستند. میسلیوم قارچ در بذر هم دیده می شود و رشد بهینه قارچ در ۲۰ – ۲۴°C صورت می گیرد. رشد آن در کمتر از۴°C و بیشتر از ۳۲°C متوقف می شود. فرم جنسی این گونه قارچ Phaeosphaeria nodorum می باشد که معمولا از نظر بیماری زایی اهمیتی ندارند. این گونه مقاومت کمتری به سرمای سخت زمستان دارد.
Z . tritici در آب و هوای خنک تر فعال است و گیاهچه ها به اندازه گیاهان بالغ به بیماری حساس هستند. این گونه به ندرت بذرزاد می شود. پیکنیدیوسپورها روشن، نخی شکل،۸۶ – ۳۹ ×۳/۴ – ۱/۷ میکرومتر دارای سه تا هفت دیواره نامشخص هستند. قطرات ژلاتینی خارج شده از دهانه پیکنیدیوم ها، شیری رنگ بوده و این گونه قادر است اسپورها را خارج از پیکنیدیوم تولید نماید. (شکل ۱-۲) بهینه دمای رشد قارچ ۲۲- ۲۶°C است. رشد آن در کمتر از ۳C و بیشتر از ۳۲°C متوقف می شود. فرم جنسی این گونه Mycosphaeria graminicola می باشد.
شکل ۱-۲ A- علایم مشخص Zymoseptoria tritici روی برگ گندم. B- خروج قطرات ژلاتینی سفید تا نخودی رنگ از پیکنیدیوم ها. C – پیکنیدیوم و اسپورهای S. tritici
P . avenae f . sp . tritici دارای پیکنیدیوسپورهای روشن، ۴۵-۲۱ × ۵/۴-۵/۲ میکرومتر که اندازه آنها گاهی با P . nodorum اشتباه گرفته می شود ولی آنها بیشتر مستقیم با دو انتهای گرد و دارای سه یا چهار دیواره هستند. فرم جنسی Phaeosphaeria nodorum روی کاه گندم تشکیل می شود .(شکل ۱-۳). تفاوت های مورفولوژیکی گونه ها در جدول ۱-۱ آورده شده است. P. nodorum وP . avenae f . sp . triticiروی برگ و خوشه های آلوده گندم رقم چمران از کهگیلویه و بویر احمد گزارش شده است .
شکل ۱-۳ Aعلایم مشخص Parastag onospora nodorum روی خوشه Parastagonospora avenae – Bروی برگ گندم C- سودوتسیوم، اسکوسپور Parastagonospora nodoru
جدول ۱-۱تفاوت های اصلی Parastagonospora و Zymoseptoria عوامل سپتوریوز گندم.
کاه و کلش، بذر و گندم های خودرو و زمستان گذران منابع مایه اولیه بیماری سپتوریوز هستند. در کاه های پخش نشده، پیکنیدیوسپورها تا سه سال هم تشکیل می شوند. بذر بیشتر حامل P . nodorum است. آسکوسپورها و میسلیوم ها نیز قادر به تولید بیماری هستند. کیندیوم ها قوه نامیه خود را برای ماه ها در دمای ۲- ۱۰°C حفظ می کنند. پیکنیدیوسپورهای z . tritici در دمای ۲۰- ۲۵°c بیشترین جوانه زنی را دارند. اگر دمای دو شب پی در پی کمتر از ۷°C باشد آلودگی به تأخیر می افتد. بهینه رطوبت نسبی ۸۵تا ۱۰۰٪می باشد.
مدیریت بیماری
استفاده از ارقام متحمل بهترین راه مدیریت بیماری است. ارقام گندم متحمل به برخی از گونه ها وجود دارد ولی هیچ کدام مقاومت بالایی ندارند. ارقام زود رس حساس تر هستند. رقم داراب ۲ و امید به ترتیب حساس ترین و مقاوم ترین ارقام نسبت به بیماری در شرایط استقرار اپیدمی بیماری ارزیابی شده اند . اما مقاومت کامل نسبت به بیماری وجود ندارد. استفاده از بذور سالم و عاری از بیماری و از بین بردن کاه و کلش های آلوده و گندم های خودرو نیز مؤثر است . تناوب سه ساله با گیاهان غیر میزبان می تواند باعث حذف مایه تلقیح اولیه شود.
کوددهی و کشت خطی مناسب که باعث کاهش تراکم برگی و رطوبت که برای بیماری مناسب است، نیز می تواند مؤثر باشد. تنظیم تاریخ کاشت نیز تا حدودی مؤثر است. ضد عفونی بذر و استفاده از قارچکش های وسیع الطیف نیز توصیه می شود. قارچکش پروپیکونازول و کلروتالونیل (Bravo500) با آن باعث جلوگیری از جوانه زنی پیکنیدیوسپورهای عامل بیماری می شوند. سپس روی گیاه پس از بارندگی به مقدار زیادی نیز حفاظت را ادامه می دهد.
قارچ کش Alert (فلوزیلازول۱۲۵ گرم در لیتر + کاربندازیم ۲۵۰ گرم در لیتر) به میزان ۱۲۵۰ میلی لیتر در منطقه زرقان فارس و قارچ کش آرتئا (سیپروکونازول ۸۰گرم در لیتر + پروپیکونازول ۲۵۰ گرم در لیتر) به میزان ۰/۴ لیتر در هکتار در کاهش بیماری افزایش محصول مؤثر بوده اند. قارچکش فلوتریال + کاربندازیم با مقادیر مصرف۱/۵ و ۱/۲۵لیتر در هکتار در مرحله رشدی تورم سنبله گندم برای کنترل سپتوریایی برگ گندم در استان های فارسی گلستان، مازندران، خوزستان و ایلام مناسب بوده است.
منبع : کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده : دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید