سیاهک نیشکر از مهم ترین بیماری های نیشکر در دنیا می باشد و در سال ۱۳۵۰ از مزارع نیشکر هفت تپه خوزستان گزارش شده است . خسارت بیماری روی ارقام حساس نیشکر مانند رقم NCO310 بسیار شدید است. اخیرا قلمه های ارقام نیشکر از مزارع کارون و هفت تپه، در سطح نسبتا وسیعی در استان مازندران کشت شده است که سیاهک نیشکر در دشت ناز ساری نیز مشاهده گردیده است .
علایم و نشانه های بیماری
بیماری سیاهک نیشکر در تمام گیاه سیستمیک است و به قسمت های مختلف گیاه حمله می کند (برگ، جوانه و ریشه). علایم این بیماری نیز مانند سیاهک های برگی غلات روی برگ نیشکر به خوبی مشخص است. هاگدان ها در گل آذین تشکیل می شوند و ساقه گل را از بین می برند. ساقه آلوده در قسمت انتها اغلب شلاق مانند است. برگ های انتهایی کوچک، علایم سیاهک را به خوبی نشان می دهند و توده اسپورها توسط پوسته نقره ای رنگ نازک پوشیده می شود که باد آن را پاره می کند و برگ ها باریک شده و به صورت شلاقی در می آیند (شکل ۱-۲).
مقدار زیادی از بافت برگ از بین می رود و برگ مضمحل می شود. در اثر آلودگی معمولا رشد نی ها کند می شود و فاصله بین بندها کاهش می یابد و منجر به کوتاه ماندن طول عمومی نی می شود. گاهی ساقه های آلوده خشن، خشک و شکننده نیز می شوند. بندها قطر طبیعی خود را به دست می آورند ولی ساقه کمی باریک می ماند. بندهای بالایی اغلب عاری از جوانه می شوند و مجموعه فاصله بین بندهای انتهایی از حالت ساقه خارج شده و به شکل شلاق در می آیند، که معمولا پیچ خورده و رنگ سیاه به خود می گیرند.
شکل ۱-۲ A – علایم سیاهک روی نیشکر،a – B ، تلیوسپور، b، پیش میسلیوم وc ، اسپوریدیوم
عامل بیماری
عامل بیماری سیاهک نیشکر Ustilago Scitaminea است. تلیوسیورها کروی به رنگ قهوه ای کمرنگ و منقوط به قطر ۱۱-۶/۳ میکرومتر (متوسط ۷/۱ میکرومتر) هستند (شکل ۱-۲). ناسازگاری جنسی در این قارچ از نوع دو قطبی و چند آللی می باشد. حداقل شش آلل فرضی درگیر در ناسازگاری جنسی این قارچ شناسایی شده است . میسلیوم قارچ در همه قسمت های گیاه و حتی ریشه پراکنده است و در جوانه انتهایی فعال تر است.
ریسه ها بین سلولی هستند و به منظور باردهی در آخرین قسمت های بین گره ای متراکم شده و با تقسیمات طولی و عرضی خود توده ای از تلیوسپورها را به وجود می آورند. در این موقع قسمت انتهایی میزبان به شکل شلاق در می آید و کم کم به رنگ نقره ای تیره در می آید. این شلاق انتهایی اصولا بعد از شش ماه که از آلودگی می گذرد، ظاهر می گردد. شدت آلودگی با آبیاری به خصوص در مناطق گرم زیادتر می شود.
علاوه بر نیشکر، گرامینه های چند ساله دیگر را هم آلوده می کند. با مایه زنی مصنوعی این قارچ می تواند ذرت را نیز آلوده نماید. تلیوسپورها توسط باد در هوا پخش می شوند و روی گیاه قرار می گیرند. آلودگی ها غالبا از طریق قلمه های آلوده سال قبل انجام می شود . اگر گیاه را قطع کنیم، سیاهک دوباره در راتون بعدی در گیاه رشد می کند. تلیوسپورها پس از تشکیل بدون دوره خواب جوانه می زنند. تلیوسپورها در گیاه هستند و در خاک بیش از سه تا چهار ماه نمی توانند زنده بماند. وقتی که گیاه آلوده شد پس از یک دوره نهفتگی علایم ظاهر می شود.
مدیریت بیماری
اجرای قرنطینه داخلی به منظور جلوگیری از انتقال بیماری از جنوب به سایر مناطق ضروری می باشد .
خارج کردن گیاهان آلوده از خاک باعث می شود تا قارچ که به صورت سیستمیک است دوباره زنده نمانده و باز در فصل بعد سرایت نکند. در هفت تپه خوزستان لکه آلوده را با نفت می سوزانند تا تلیوسپورهای قارچ و گیاه بسوزند واین عمل را تا دو تا سه متر اطراف محل آلودگی انجام می دارند استفاده از قله سالم در مناطقی که سیاهی وجود ندارد مهم می باشد. ترموتراپی قلیه ها با آب گرم و جوانه زنی در ۵۲ به مدت ۲۰ دقیقه نیز مؤثر بوده است. ضد عفونی قلمه ها توسط قارچکش های سیستمیک نیز می تواند موثر باشد. تیمار قلمه های نیشکر با قارچ کش پروپیکونازول با نام تجارتی تیلت در کنترل سیاهک نیشکر مؤثر بوده است.
در هفت تپه خوزستان از میان ۱۵۰ رقم نیشکر سه رقم آلوده شده اند و آلودگی در مزارع مسن تر بیشتر است. دو رقم ۱۰۳-۴۸-CP و ۶۱۴-۵۷-CP به تمام بیماری های نیشکر در هفت تپه مقاومند ولی باروری کافی ندارند. (معمولا پس از پنج تا شش سال باردهی نیشکر کم می شود و گیاه دیگری به جای آن کشت می شود).
منبع: کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده: دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید