بیماری سیاهک معمولی ذرت، که به سیاهک جوشان یا سیاهک تاول نیز معروف است، یکی از گسترده ترین و شایع ترین بیماری های ذرت است. عموما در نواحی گرم و نسیت خشک خسارت زیادی می زند . میزان آلودگی سالیانه در منطقه گرگان حدود ۱درصد و میزان کاهش محصول مزرعه کمتر از ۲ درصد گزارش شده است. در ایران بیماری از گرگان، ورامین کرج، اصفهان، سمنان، کرمانشاه، فارس و خراسان گزارش شده است. بیماری فقط به درت و علوفه ای به نام Teosinteحمله می کند.
علایم بیماری
گال هایی به اشکال و اندازه های مختلف روی ساقه، برگ ها و گل های نر یا تاجی و ماده یا بلال ذرت به وجود می آید. در ابتدا گال دارای پوسته سفید براق است. پس از رسیدن کامل، پوسته ترکیده و توده اسپورهای قارچ ازاد می شود. کال های ساقه ممکن است سبب کاهش محصول و اغلب خمیدگی ساقه شوند . گال های روی برگ ها باعث پیچیدگی برگ ها می شوند. در آلودگی خوشه وسنبله، بافت های دانه و گل نر به وسیله گال جایگزین می شوند. آلودگی گیاهچه هر چند به ندرت صورت می گیرد ولی اغلب باعث کوتولگی و مرگ گیاه می شود.
وقتی بلال و یا ساقه آلوده می شود، منطقه آلوده تحت نفوذ میسلیوم قارچ قرار می گیرد. این میسلیوم ها سلول های میزبان را به هیپرپلازی و هیپرتروفی تحریک می کند و گال ها شکل می گیرند (شکل ۱- ۱)
شکل ۱-۱ علایم سیاهک معمولی ذرت
عامل بیماری
عامل بیماریU . zeae ) Ustilago mucydis=) ازUstilaginaceae است. پس از جوانه زنی تلیوسپورها ایجاد یک پرومیسلیوم با تعدادی اسپوریدیوم می کند. تلیوسپورها قهوه ای روشن و کم و بیش کروی تا بیضوی و به ابعاد ۱۱/۹-۶/۸ × ۱۳/۶-۶/۸ میکرومتر هستند (شکل ۱-۲). اسپوریدیوم ها بی رنگ و کشیده و به ابعاد ۲۸/۹-۱۳/۴ میکرومتر هستند. تلوسپورها پس از آزاد شدن به وسیله باد گسترش می یابند و با خاک آلوده یا کود نیز پخش می شوند . به تعداد کم نیز به وسیله بذر انتقال پیدا می کنند. عامل بیماری به صورت تلیوسپور در خاک و روی بقایای گیاه از فصلی تا فصل دیگر باقی می ماند. دوام آنها پنج تا هفت سال گزارش شده است.
بهینه دمایی جوانه زنی اسپورها C°۲۶ – ۳۲ است.عامل بیماری مستقیما از طریق بافت مریستم جوان یا از راه زخم در بافت بالغ یا مسن نفوذ می کند. از خصوصیات بارز قارچ عامل بیماری، زاداوری زیاد و دوام نسبتا طولانی تلیوسپورهای آن، تغییر پذیری زیاد در نحوه زندگی و علائم خاصی که در گیاه ایجاد می کند، است. تعداد اسپورهای موجود در یک سانتی متر مکعب گال را ۲۵-۶ میلیارد اسپور تخمین زده اند.
شکل ۱-۲ A-گال های ناشی از آلودگی به سیاهک معمولی روی بلال . B- مقطع عرضی از یک گال. C- مقطع گال با نمایی بزرگتر .
پس از جوانه زنی بازیدیو سپورها یک ریسه باریک هاپلوئید تولید می شود که به طور پوده زیست زندگی می کند. نیاز به آمیزش با ریسه از نوع جنس سازگار دیگر دارد تا بتواند در گیاه عفونت ایجاد نماید. پس از آلوده ساختن میزبان ، عمل دو هسته ای شدن در بافت میزبان به طریق رویشی انجام می گیرد. این قارچ از لحاظ جنسی جهار قطبی است. ریسه دو هسته ای در چرخه زندگی قارچ نقش اساسی دارد. ریسه تک هسته ای به نظر می رسد عمر کمتری داشته و به ندرت رشد زیادی می کند. میسیلیوم سیاهک هاکه به فراوانی در میزبان توسعه پیدا نمی کنند ولی در بعضی مراحل به مقدارقابل ملاحظه ای در میزبان پخش می شوند.
بیشتر گزارش ها حاکی از این حقیقت است که هیف قارچ در بیشتر موارد بین سلولی است و اغلب هیچ علائمی قبل از اسپورزایی در میزبان دیده نمی شود. این قارج می تواند هر بافت مریستمی در گیاه میزبان را آلوده کند. عامل بیماری دو شکلی بوده و در خارج از میزبان، مخمر مانند بوده و با جوانه زنی رشد می کند . در داخل میزبان به فرم میسیلومی تغییر شکل می دهد و برای این تغییر شکل به موادی مانند کیتین نیاز دارد (شکل ۱-۳ ). شیوه رخنه و ایجاد آلودگی توسط این قارچ با برخی از سیاهک ها متفاوت است و آلودگی سیستمیک نیست و آلودگی موفق زمانی اتفاق می افتد که اسپوریدیوم پس از جوانه زنی و رخنه به میزبان، بتواند در آن توسعه یابد .
مدیریت بیماری
در مدیریت بیماری استفاده از ارقام مقاوم اجتناب از ایجاد زخم در گیاه در طول مراحل کلتیواتور زدن یا سم پاشی، حفظ تعادل غذایی خاک، در صورت امکان حذف گال ها از روی گیاه قبل از پاره شدن پوسته آن ها، تناوب زراعی و رعایت بهداشت در کاهش بیماری مؤثر است .
شکل ۱-۳ چرخه زندگی Ustilago mydis عامل سیاهک معمولی ذرت .
ذرت دانه ای رقم هیبرید سینگل کر اس ۷۰۴ به شدت حساس به بیماری است و هیبرید ۴۰۰KSC به عنوان تنها رقم مقاوم نسبت به این بیماری گزارش شده است.
منبع: کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده: دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید