این بیماری باعث اپیدمی و فاجعه سال ۱۹۴۳ بنگال شده که بین ۴۰-۹۰٪ به برنج خسارت زد. در سال ۱۳۳۵ بیماری مزبور از مزارع برنج سواحل خزر گزارش شد. سپس از مناطق برنج کاری اصفهان و شهر کرد نیز گزارش گردید. اخیرا روی ارقام اصلاح شده در خزانه و در مزرعه گسترش یافته است.
علایم بیماری
علایم بیماری روی برگ ها در ابتدا نقاط قهوه ای کوچکی دیده می شود. کم کم گسترش پیدا کرده و لکه ها تخم مرغی، قهوه ای تا سیاه می شوند. قارچ ممکن است گلوم ها را نیز آلوده کند و باعث کاهش تعداد دانه ها در هر خوشه و وزن دانه ها شود. بذور آلوده سیاه رنگ و کپک زده شده و به خوبی جوانه نمی زنند. لکه ها سطح برگی گیاهچه ها را کاهش می دهنا، و باعث ضعیف شدن آن ها می شوند. دانه ها نیز چروکیده شده و در نتیجه بذور ارزش چندانی ندارند و درموقع کو بیان خرد می شوند (شکل ۱-۱).
شکل ۱-۱ A – لکه های ناشی از Bipolaris oryzae روی برگ برنج، B- کنیدیوم و کنیدیو فور , Bipolaris
عامل بیماری
Bipolaris orayzae به عنوان عامل بیماری گزارش شده است. در استان های فارس، کهگیلویه و بویر احمد.B . tetramera B . oryzaeو Exerohilum rostratum به عنوان عامل بیماری گزارش شده است. قارچ هایB . victoriae B , oryzaeو B. Sorghicola از گیلان به عنوان عامل بیماری گزارش شده اند . علایم ایجاد شده توسط این سه گونه متفاوت هستند. از لکه های بافت مرده تا خشک شدن برگ را شامل می شود.
فرم جنسی Cochliobolus armiyabeanus , B.orayzae است که نوعی توکسین غیر اختصاصی بنام Ophiobolin ترشح می کند. عامل بیماری در شرایط مزرعه قادر به زمستانگذرانی در گیاه الوده می باشد .
از بوته های برنج رقم طارم محلی با علائم پوسیدگی ناحیه طوقه و لکه های بزرگ قهوه ای روی غلاف و ساقه در مازندران، قارچ Bipolaris sorokiniana جدا سازی گردید. این قارچ پراکنش جهانی دارد . میزبان های مختلف به خصوص غلات دانه ریز به ویژه گندم و جوو چندین علف هرز را آلوده می کند. این قارچ عامل ایجاد پوسیدگی ریشه، لکه برگی، بلایت گیاهچه، بلایت سنبله و سیاه شدن دانه Black point در گندم و جو می باشد . باعث کاهش شدید عملکرد محصول می شود. رطوبت نسبی و درجه حرارت بالا باعث شیوع بیماری به ویژه در مناطق جنوبی آسیا که در آنجا سیستم متراکم ابی گندم – جو وجود دارد، می شود. فرم جنسی آن Cochliobolus sativus است که به ندرت در طبیعت تشکیل می شود .
در مناطق معتدل، منبع اولیه مایه بیماری بذور آلوده سطحی و عمقی هستند ولی قارچ در بقایای گیاهی نیز زمستان گذرانی می کند. در مناطق گرمسیری مایه بذرزاد ممکن است اهمیت کمتری داشته باشد. بهینه دمایی C°۲۰ – ۳۰ است. برای آلودگی بذر در °۲۲C ۱۰ساعت رطوبت بالا مورد نیاز است. بیماری لکه قهوه ای برنج، یک بیماری بذرزاد است . در کلیه مراحل رشد گیاه از خزانه تا مزرعه دیده می شود. بیماری باعث سوختگی نشاهایی می گردد که از بذرهای بسیار آلوده به دست آمده اند.
لکه قهوه ای بیشتر در خاک هایی که کمبود پتاسیم، منیزیم، منگنز، سیلیکا، آهن و کلسیم دارند شایع تر است. علایم کمبود برخی از این عناصر به ویژه پتاسیم تا حدودی مشابه لکه قهوه ای است، به طوری که تشخیص این کمبودها از بیماری، در برخی موارد بسیار مشکل است. در بنگال عواملی مانند بارندگی زیاد، رطوبت بالا، مدت طولانی هوای ابری، هوای گرم تر از متوسط دما در طی مرحله گلدهی و پر شدن دانه ها باعث فاجعه شد.
مدیریت بیماری
حاصل خیزی خاک و جلوگیری از تنش آبی، استفاده از ارقام مقاوم، ضد عفونی بذر با مخلوط ۵ در هزار بنومیل وتیرام، معدوم کردن بقایای آلوده و علف های هرز برای کنترل این بیماری توصیه می شود. در بررسی واکنش ارقام برنج نسبت به عامل بیماری تمامی ارقام مورد آزمایش در مرحله برگ تفاوت معنی داری نداشتند ولی در مرحله خوشه ارقام خزر، ندا، سپیدرود و بی نام کمترین میزان آلودگی را نشان داده اند . قارچ کش های مورد استفاده در کنترل بیماری های قارچی برنج جدول ۱-۱ نشان داده شده است.در خزانه های برنج استان مازندران اخیرا قارچ Talaromyces stipitatus به عنوان عامل سوختگی و مرگ گیاهچه برنج معرفی شده است.
جدول ۱-۱ قارچ کش های مورد استفاده در کنترل بیماری های قارچی برنج
منبع: کتاب بیماری های مهم گیاهان زراعی ایران
نویسنده: دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید