بافت های غیر مریستمی + انواع بافت پارانشیم و وظایف آن
در این مقاله به تشریح جامع بافت های غیر مریستمی، انواع بافت پارانشیم و وظایف آن، همچنین خاستگاه بافت پارانشیم و اشکال آن می پردازیم. بافت های غیر مریستمی که بافت‌های دایمی نیز خوانده می‌شوند، از مشتقات سلول‌های مریستمی هستند. سلول‌های حاصل از تقسیم بافت مریستم به تدریج تمایز یافته، هر دسته ساختار ویژه‌ای پیدا می‌کنند و کار معینی را انجام می‌دهند. بنابراین، بافت های غیر مریستمی، گروهی از سلول‌ها هستند که قدرت تقسیم خود را از دست داده اند.
این بافت ها، می‌توانند زنده یا مرده، دارای دیواره‌های سلولی نازک یا ضخیم باشند. بافت های غیر مریستمی زنده، دارای پتانسیل رشد هستند. اگرچه، رشد در این بافت‌ها معمولا در زمان نیاز انجام می‌شود. بافت های غیر مریستمی که از بافت مریستم اولیه تمایز می‌یابند، بافت های غیر مریستمی اولیه مانند پارانشیم و کلانشیم و بافت‌های غیر مریستمی حاصل از بافت‌های مریستم ثانویه، بافت های غیر مریستمی ثانویه مانند آوندهای چوبی و آبکش ثانویه نامیده می‌شوند.
بافت های غیر مریستمی را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد
۱- بافت‌های ساده: بافت‌های ساده بافت‌هایی هستند که از نظر ساختار و عملکرد از یک نوع سلول همسان و هم شکل تشکیل شده اند. بافت‌های ساده، شامل پارانشیم، کلانشیم و اسکلرانشیم است.
۲- بافت‌های مرکب
۳- بافت‌های ترشحی
بافت‌های غیر مریستمی + انواع بافت پارانشیم و وظایف آن
بافت پارانشیم (Parenchyma tissue)
از جنبه تکاملی، پارانشیم، اولین بافتی است که در گیاهان به وجود آمده و سایر بافت‌ها از تمایز این بافت ایجاد شده اند. سلول‌های پارانشیمی، فراوانترین و عمومی‌ترین نوع سلول‌های گیاهی بوده و تقریبا در همه اندام‌های گیاهان عالی یافت می‌شوند. به عنوان مثال، سلول‌های تشکیل دهنده پوست، مغز، اشعه مغزی، میان برگ، لایه ریشه زا، بخش های آبدار میوه‌های گوشتی، اندوسپرم دانه ها، ساقه‌ها و ریشه‌های غده ای، پارانشیمی هستند. برخی بافت‌های ویژه، همانند اسکلروئیدها، بافت‌های شیرابه ای، لوله‌های غربالی و بافت‌های غده‌ای طبیعت پارانشیمی دارند.
بافت های غیر مریستمی + انواع بافت پارانشیم و وظایف آن
-
خاستگاه بافت پارانشیم
خاستگاه بافت پارانشیم عمدتأ مریستم زمینه‌ای است. پارانشیم همراه آوندهای چوبی و آبکش اولیه و ثانویه به ترتیب از پروکامبیوم و کامبیوم آوندی منشأ می‌گیرند. پوست ثانویه که توسط کامبیوم چوب پنبه ایجاد می‌شود، نیز پارانشیمی است. سلول‌های پارانشیمی، می‌توانند به صورت یک توده مستقل بافتی عمل کرده و یا با سایر سلول‌های بافت‌های مرکب مشارکت کنند.
-
اشکال بافت پارانشیم
سلول‌های پارانشیمی، اشکال متنوعی دارند. این سلول‌ها در ابتدا واکوئل‌های کوچکی داشته، اما پس از بلوغ کامل، این واکوئل‌ها به هم متصل شده و تبدیل به یک یا دو واکوئل بزرگ می‌شوند. در این واکوئل‌ها مواد گوناگونی مانند نمک ها، اسیدهای آلی، بلورها، پروتئین ها، هیدرات کربن، آلکالوئیدها و رنگیزه‌ها یافت می‌شود. پارانشیم‌ها سلول‌های زنده با دیواره نازک هستند که جنس دیواره‌های سلولی، سلولز، همی سلولز و پکتین است. برخی از سلول‌های پارانشیمی تشکیل دهنده آندوسپرم در خرما، مارچوبه و قهوه، سلول‌های مغز کلماتیس و سلول‌های برگ کاج دارای یک دیواره ثانویه سلولزی هستند.
پارانشیم همراه آوند چوبی ثانویه، پارانشیم مغز در ریشه اکثر تک لپه‌ای‌ها و پارانشیم مغز و اشعه‌های مغزی در اکثر گیاهان درختی دارای دیواره‌های سلولی نسبتا ضخیم و چوبی شده هستند. پارانشیم مغز درختان را به دلیل اینکه فقط جدار این سلول‌ها چوبی شده و کمتر ضخیم می‌شوند، پارانشیم چوب می‌نامند.
سلول‌های پارانشیمی در ابتدای پیدایش و در جوانی کروی یا تخم مرغی شکل بوده و به طور سستی آرایش یافته اند. بنابراین دارای فضاهای بین سلولی هستند. اما این سلول ها، در هنگام بلوغ به هم فشرده شده و چند وجهی می‌شوند. تعداد وجوه این سلول ها، متغیر بوده و تا ۱۴ وجه نیز در اینها مشاهده شده است. این سلول‌های بالغ معمولا فضاهای بین سلولی آشکاری ندارند. اگرچه در پارانشیم ذخیره‌ای مانند پارانشیم میوه‌های گوشتی، فضاهای بین سلولی کوچکی یافت می‌شود.
انواع پارانشیم و وظایف آن
۱- پارانشیم همانندساز (کلرانشیم)
این سلول های پارانشیمی که مهم ترین نوع پارانشیم هستند، تعداد زیادی کلروپلاست دارند. به همین دلیل نقش اصلی را در فرایند فتوسنتز ایفا می کنند. کلرانشیم را می توان در برگ ها، کاسبرگ ها، شاخه ها و پوست ساقه های جوان و علفی مشاهده کرد. در ساقه های جوان و علفی، کلرانشیم بیشتر در قسمت خارجی ناحیه پوست تشکیل می شود. سبزی این اندام ها به دلیل حضور مقادیر فراوان کلروپلاست و کلروفیل در آنهاست.
۲- پارانشیم نرده ای
پارانشیم نرده ای نوعی کلرانشیم با سلول های طویل است، که معمولا بین سلول های آنها فضای بین سلولی بسیار کم وجود داشته یا فاقد فضاهای بین سلولی هستند. این پارانشیم با تعداد زیادی کلروپلاست عمدتا در برگ، به ویژه در سطح فوقانی برگ های افقی گیاهان دولپه وجود دارد.
۳- پارانشیم حفره ای
پارانشیم حفره ای نیز نوعی کلرانشیم با سلول‌های متنوع از نظر شکل و اندازه است. بنابراین در بین سلول‌های این پارانشیم فضاهای بین سلولی فراوانی یافت می‌شود. پارانشیم حفره‌ای نیز در برگ‌ها به ویژه در سطح تحتانی برگ گیاهان دولپه وجود دارد.
۴- پارانشیم هوادار
این پارانشیم نیز نوعی کلرانشیم با سلول‌های متنوع از نظر شکل و اندازه است. بنابراین در بین سلول‌های این پارانشیم فضاهای بین سلولی فراوانی یافت می‌شود. پارانشیم حفره‌ای نیز در برگ‌ها به ویژه در سطح تحتانی برگ گیاهاناین پارانشیم دارای فضاهای بین سلولی توسعه یافته، حاوی هواست که تشکیل یک سیستم پیوسته را در سراسر گیاه می‌دهد. شکل این پارانشیم ها، می‌تواند ستاره‌ای باشد. این نوع پارانشیم، ویژه گیاهان آبزی است که تمام یا بخشی از اندام‌های آنها در داخل آب قرار دارند. بنابراین آئرانشیم را می‌توان در گیاهانی مانند برنج، هیدریلا، نیلوفر آبی، دمبرگ زانتدشیا و برگ اختر مشاهده کرد. دولپه وجود دارد.
بافت های غیر مریستمی + انواع بافت پارانشیم و وظایف آن
۵- پارانشیم ذخیره ای
پارانشیم ذخیره ای در اندام‌های زیرزمینی، مانند ریشه و ساقه زیرزمینی (ریزوم) و همچنین در دانه‌ها وجود دارد. سلول‌های این پارانشیم در ساخت و ذخیره مواد مختلف نقش دارند. از مهم‌ترین این مواد می‌توان به هیدرات‌های کربن مانند گلوکز و فروکتوز در میوه ها، سوکروز در ساقه نیشکر و ریشه چغندرقند، اینولین در غده کوکب و غده سیب زمینی ترشی، نشاسته در غده سیب زمینی، دانه لوبیا، گندم و جو، چربی‌ها در دانه‌های روغنی کرچک، سویا و سایر بقولات و در میوه‌هایی مانند زیتون، پروتئین‌ها مانند دانه‌های آلورون در لایه آلورون دار اشاره کرد.
از آب نیز می‌توان به عنوان ماده ذخیره‌ای در برخی پارانشیم‌ها مانند پارانشیم‌های ساقه گیاهان گوشتی نظیر کاکتوس‌ها نام برد. شکل سلول‌های پارانشیم ذخیره، متفاوت است. به طوری که به اشکال چندوجهی، کروی، بیضوی و ستاره‌ای دیده می‌شود. به عنوان مثال در ساقه سازو یا بوریا، ستاره‌ای شکل هستند.
۶- پارانشیم ترشحی
پارانشیم ترشحی، حاوی سلول‌هایی است که به طور قابل توجهی در شکل و اندازه متفاوت هستند. سلول‌های این پارانشیم در ساخت و ترشح مواد مختلفی مانند موسیلاژها، تانن ها، روغن ها، بلورها و مواد معطر نقش دارند. این پارانشیم‌ها همچنین تولید کننده آنزیم‌های مختلف گوارشی در گیاهان گوشتخوار هستند. پارانشیم ذخیره‌ای و پارانشیم ترشحی را می‌توان در یک گروه نیز قرار داد.
وظایف پارانشیم ها
از وظایف مهم پارانشیم ها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- با توجه به اینکه پارانشیم ها، همواره دارای ویژگی‌های مریستمی هستند. بنابراین یک بافت بالقوه مریستمی در نظر گرفته می‌شود.
- سلول‌های پارانشیمی در طی آسیب، تشکیل ریشه‌های نابجا، تشکیل جوانه ها، پیوند زدن، قلمه زدن و… مریستمی می‌شوند.
- پارانشیم‌ها در التیام زخم‌ها نقش دارند.
- فتوسنتز، ذخیره، تراوش و همانندسازی، از مهم‌ترین فرایندهایی هستند که در سلول‌های پارانشیمی رخ می‌دهند.
- حضور آئرانشیم در گیاهان آبزی، به شناور ماندن آنها و تبادل گازهای حیاتی کمک می‌کند.
- در خشکی رست‌های گوشتی یا آبدار، پارانشیم ها، حاوی موسیلاژ هستند. حضور موسیلاژ در این سلول‌ها به ذخیره آب جذب شده کمک فراوانی می‌کند.
- سلول‌های پارانشیمی همراه آوندهای چوبی و آبکش در ذخیره مواد مختلف و همچنین در هدایت شیره خام یا پرورده نقش دارند.
- پارانشیم‌های کوتینی شده اپیدرم برگ، نقش حفاظتی در برابر آسیب‌های مکانیکی، گزش حشرات، آفات و تعرق زیاد دارند.
منبع: کتاب گیاهشناسی، تشریح و فیزیولوژی گیاهی، ویرایش سوم، نشر موسسه فرهنگی هنری دیباگران تهران، ۱۳۹۵.
دیدگاهتان را بنویسید