گیاه کتان و خواص دارویی آن
گیاه شناسی کتان
کتان (Flax) از خانواده Linaceae و بیش از ۲۰۰ گونه دارد که فقط گونه Linum usitatissimum دارای اهمیت اقتصادی می باشد. در این متن گیاه دارویی کتان و خواص دارویی آن را مطالعه می کنیم.
- کتان یکی از قدیمی ترین گیاهان قابل کشت است که به حالت وحشی نمی روید.
- گیاهی یک ساله به ارتفاع ۸۰-۲۰ سانتی متر است. برگ ها متناوب، باریک، نیزه ای، به طول ۲/۵ سانتی متر است.
- شکوفه ها معمولا به رنگ آبی و به ندرت سفید یا قرمز و دارای پنج گلبرگ هستند.
- میوه اش پوشینه و کروی شکل است که در واریته های زراعی ناشکوفاست.
- طول دانه کتان ۶-۴ میلی متر، بیضی، براق و به رنگ زرد مایل به قهوه ای است.
گیاه شناسی کتان
خواص فراوان گیاه دارویی کتان
کتان طبیعتی گرم و خشک دارد. کشت کتان از ۶۰۰۰ – ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح متداول بوده است. اهمیت کتان روغنی به علت دارا بودن درصد بالای مواد لزجی بوده که در درمان زخم معده، روده و کمک به هضم غذا مؤثر است. از دانه های کتان می توان به عنوان یک خلط آور، آرام کننده، مسهل و به شکل گسترده ای در مرهم ها استفاده کرد. در مورد التهاب معده و گلو درد هم اثر مسکن دارد. روغن کتان یک منبع مهم اسیدهای چرب ضروری است که می تواند از تجمع چربی در بافت ها جلوگیری کند. تخم کتان سبب کاهش کلسترول، تثبیت قند خون، جلوگیری از پوکی استخوان، کمک به کاهش وزن، افزایش سلامت سیستم ایمنی بدن می شود. روغن کتان در ماهیچه درمانی مفید است.
ترکیبات گیاه دارویی کتان
کتان دارای سه ترکیب مهم است که قادرند برخی سرطان ها را کاهش دهند. این ترکیبات عبارت اند از آلفالینولنیک اسید، اسید چرب امگا ۳، لیگنان سکوئیز و لاری دی گلیکوسید و فیبرهای غذایی، روغن کتان از رشد و توسعه تومورهای سینه جلوگیری می کند. گل کتان مسکن اعصاب و بر طرف کننده وسواس می باشد.
از دیگر نقش های مهم کتان نقش قابل تحسین آن در پیشگیری از سرطان روده بزرگ می باشد. نقش مهم دیگر کتان پیشگیری از سرطان پروستات است. مصرف دانه های کتان روغنی کلسترول خون را کاهش داده و خطر سکته قلبی و مغزی را کاهش می دهد. مواد خشبی موجود در دانه های کتان روغنی عملیات هضم و دفع را آسان می کنند. مواد لزج همراه با روغن کتان لایه محافظی را در معده و روده ایجاد می کند و این امر سبب بهبود زخم های معده و روده می شود.
دانه های کتان محتوی هورمون زنانگی هستند و مصرف روزانه آنها برای خانم ها مفید است اپیدرم دانه کتان حاوی مقادیر زیادی موسیلاژ است. دانه آن ۴۰-۳۰ درصد روغن ثابت و ماده دیگری دارد که تحت اثر آب پروسیک اسید تولید می کند. به خاطر عمل موسیلاژ آن در روده، خاصیت مسهلی دارد. همچنین این موسیلاژ به خاطر متورم شدن روده را نرم می کند. روغن ثابت آن نیز چنین نقشی دارد.
از طریق استعمال خارجی مخلوط دانه خرد شده کتان با آب گرم به شکل ضماد برای التهابات، زخم های چرکی و انواع کوفتگی ها به کار می رود و درد رماتیسم را تسکین می دهد. همچنین کنجاله کتان روغنی را اغلب به عنوان دارو به دام هایی که دارای ناراحتی معده و روده هستند می دهند.
ترکیبات کتان
زیستگاه
در بسیاری از نقاط دنیا کتان روغنی به منظور استفاده از الیاف و روغن دانه آن کشت می شود کانادا، آرژانتین، هندوستان، چین، انگلستان، هلند و مراکش از کشورهای مهم تولید کننده کتان هستند. کتان به علت مصارف مهمی که در صنعت دارد غالبا پرورش می یابد. به حالت خودرو نیز در نواحی مختلف کشور می روید. کشت این گیاه در ایران به عنوان زراعت متداول بوده است. کتان روغنی گیاهی است که در مناطق خشک و گرم تا معتدل رشد و نمو می کند.
بیماری های مهم گیاه دارویی کتان
۱.زنگ
عامل بیماری Melampsora lini می باشد. برای مبارزه با این بیماری استفاده از ارقام مقاوم، از بین بردن بقایای گیاهی، استفاده از بذر سالم و اجرای تناوب صحیح توصیه می شود.
زنگ کتان
۲.پژمردگی گیاهچه
عامل بیماری قارچ Fusarium oxysporum f. sp. lini می باشد.
۳.سوختگی گیاهچه
عامل بیماری قارچ Pythium aphanidermatum می باشد.
۴. پوسیدگی ریشه
عامل بیماری قارچ رایزوکتونیا می باشد. برای مبارزه عملیات صحیح کشاورزی، استفاده از ارقام مناسب، ضد عفونی بذرها با قارچ کش، تناوب با گیاهان غیر میزبان و تهیه بستر مناسب برای بذر توصیه می شود.
۵. بوته میری
عامل قارچ Fusarium lini است. مبارزه استفاده از بذر های ضد عفونی شده، سمپاشی بوته ها با مانکوزب، دیتان یا کاپتان، آبیاری مناسب، زمان کاشت مناسب در کنترل بیماری نقش عمده ای دارد.
از دیگر بیماری ها به سفیدک پودری عامل Oidium lini، لکه برگی عامل Septoria linicola و Colletotricum lini می توان اشاره کرد.
منبع :
کتاب بیماری های مهم گیاهان دارویی، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، ۱۳۸۹
دیدگاهتان را بنویسید