نماتود مولد سیست چغندرقند در بیش از ۴۰ کشور جهان گزارش شده است. در ایران نیز درخراسان، فارس، اصفهان و آذربایجان غربی مهم می باشد. حداقل ۲۱۸ گونه گیاهی از ۹۵ جنس و ۲۳ تیره گیاهی به عنوان میزبان گزارش شده است.
علایم بیماری
بوته های بیمار به صورت پراکنده و یا لکه های گسترده در مزرعه دیده می شوند، چون نماتود به ریشه حمله می کند رشد بوته کاهش می یابد و اگر در مراحل اولیه به بوته های جوان حمله کند باعث مرگ گیاه می شود. بوته های آلوده در هنگام گرمای روز پژمرده شده و در شب مجددا قسمت های هوایی به حالت اولیه برمی گردند. ریشه نمی پوسد بلکه فقط قدرت جذب آن کم می شود. ریشه چند شاخه می شود و روی ریشه های فرعی دانه های شیری رنگ و سپس سیست های قهوه ای رنگ نماتود دیده می شود .
عامل بیماری
عامل بیماری نماتود Heterodera Schachtii است (شکل ۱-۲) که زمستان را به صورت سیست در خاک بسر می برد. جوان سن ۱ در درون تخم (داخل سیست) به سن ۲ تبدیل می شود و از تخم خارج می شود و وارد گیاه میزبان می شود(شکل ۱-۱). سیست ها در خاک مقاومت و دوام زیادی دارند. دما و رطوبت بالا می تواند نماتودها را از بین ببرد. برخی قارچ ها و نماتودها به عنوان آنتاگونیست ها نیز وجود دارند (مانند نماتود شکارچی Mononchus).در شرایط مرودشت فارس، این نماتود در نیمه اول خرداد ماه نسل اول را به پایان می رساند. در شرایط آب و هوایی منطقه مرودشت دارای چهار نسل می باشد که دوره زندگی نماتود به ترتیب ۴۵، ۴۵، ۵۰، ۸۷ روز به طول می کشد. معمولا نسل چهارم در اوائل دی ماه مصادف با برداشت چغندرقند در منطقه کامل نمی شود .
شکل ۱-۱ چرخه زندگی نماتود Heterodera schachtii
شکل۱-۲ A – تخم و لارو، B – لارو ماده سفید روی ریشه. C- ماده بالغ سفید و ماده قهوه ای مرده (سیست) Heterodera schachtii حاوی تخم .
مدیریت بیماری
بهترین روش کنترل اعمال یک تناوب طولانی سه تا هفت ساله باغلات است. تنظیم تاریخ کشت و زود کاشتن بهتر است تا در اثر دمای پایین تخم ها تفریخ نشوند و گیاه رشد کند و قوی تر شود. استفاده از ارقام مقاوم نیز مؤثر است. مهم ترین نکته در کنترل نماتود عدم انتقال نماتود از زمین های آلوده به سالم است. در مناطقی که چغندرقند را همراه گل و لای برداشت می کنند سیست نماتود از طریق آب و ماشین آلات کارخانجات قند وارد زمین های زراعی سالم می شود. خاک برگشتی از کارخانه به مزارع ۲٫۳۷ برابر بیشتر از خاک واقعی همان مزارع آلوده بوده است. به نظر می رسد این مسأله مهم ترین عامل انتشار نماتود و کوتاه شدن دوره تناوب ها مهم ترین عامل افزایش شدت آلودگی است .
برای به دست آوردن بیشینه محصول در مناطق آلوده به نماتود سیست چغندر قند توصیه شده است. در اولین فرصت ممکن قبل از اینکه دمای خاک به ۱۰°C برسد، کشت صورت گیرد تا بوته ها قبل از فعال شدن نماتود به اندازه کافی رشد کرده و بتوانند در برابر حمله نماتود بیشتر مقاومت نمایند.
در اثر دیر کاشتن و بالا بودن دمای خاک، ارقام متحمل نیز تحمل خود را در برابر نماتود از دست می دهند. شدت آسیب در حدی می باشد که عملا محصولی برداشت نمی شود .
استفاده از گیاهان تله
اخیرا از گیاهان تله مانند تربچه وحشی و خردل به منظور کنترل نماتود مولد سیست چغندرقند استفاده شده است. با افزایش تراکم جمعیت نماتود در خاک به موازات کاهش وزن گیاه، درصد قند ریشه نیز کاهش نشان داده است. در خراسان سیست های نماتود آلوده به Paecilomyces fimosoroseus جمع آوری شده اند.
قارچ فوق، تخم های جوان را مورد حمله قرار می دهد . محتویات داخل آنها توسط میسلیوم قارچ اشغال و مورد استفاده قرار می گیرد. ارقام چغندر قند پلی را، Lc3، PP22، DR1 ،T141R و Lc1 به نماتود سیست حساس می باشند.
از نماتودکش ها در صورت صرفه اقتصادی و رعایت مسائل زیست محیطی می توان استفاده کرد. نماتودکش تمیک به صورت گرانول ۵% به میزان ۵۰ کیلوگرم در هکتار توصیه شده است.
منبع: کتاب بیماری های گیاهان زراعی ایران
نویسنده: دکتر بهرام شریف نبی
دیدگاهتان را بنویسید