رابطه رطوبت خاک و رشد گیاه
مطالبی که در زمینه کشاورزی، باغبانی و جنگلداری منتشر شده است مملو از مقالاتی می باشند که اثرات خشکی را بر رشد و محصول انواع گیاهان به زبان های مختلف بیان می دارند. بطور کلی با کاهش رطوبت خاک، مقدار رشد نیز کاهش پیدا می کند، ولی استثناهائی نیز مشاهده شده است. اگر شرایط محیطی بر حسب تعداد روزهایی که در آن تنش آب شدید بوده و رشد گیاه محدود می گردد طبقه بندی شود، ملاحظه خواهد شد که هرچه تعداد روزها افزایش یابد، کاهش وزن محصول یا کاهش رشد گیاه بیشتر خواهد شد.
برای مثال کاهش وزن محصول و رشد ذرت با تعداد روزهایی که مقدار رطوبت خاک کمتر از نقطه پژمردگی است رابطه خطی دارد. به همین دلیل طبقه بندی اراضی بر حسب احتمال خشکی و کمبود رطوبت خاک به حدی که بتواند موجب کاهش رشد بشود، امروزه بعنوان یکی از روش های تقسیم بندی مناطق مختلف می باشد.
تنش آب خاک و رشد گیاه
گرچه بین تنش آب خاک و رشد گیاه رابطه خوبی برقرار است، ولی متاسفانه در تعیین نقطه ای از رطوبت خاک که رشد گیاه را محدود می سازد اختلاف نظرهایی وجود دارد. وی مایر و هندریکسون (Veihmeyer and Hendrickson) اظهار داشته اند که قابلیت دسترسی به آب از ظرفیت زراعی تا پژمردگی دائم یکسان است. حال آنکه دیگران که نظریاتشان توسط ریچاردز و وادلایت (Richardls and wadleigh) ابراز شده است، عقیده دارند که کاهش قابلیت دسترسی به آب خاک قبل از حد پژمردگی باعث کم شدن رشد می شود.
هاگن (Hagan) سعی نموده است که این دو نظریه را با یکدیگر تلفیق نموده و نظریات مخالف را بهم پیوند دهد. امروزه مورد قبول واقع شده است که با کاهش رطوبت خاک قابلیت دسترسی به آب نیز کاهش می یابد ولی نمی توان نقطه مشخصی را تعیین نمود که در آن نقطه آب برای گیاه غیر قابل استفاده باشد. باید در اینجا روشن ساخت که نمی توان همیشه این انتظار داشت که بین تنش آب خاک و میزان محصول رابطه خوبی برقرار باشد، زیرا اگرچه رشد گیاه مستقیما با تنش آب گیاه کنترل می شود، ولی رابطه آن با تنش آب خاک غیر مستقیم است.
کنترل رطوبت خاک
سطح کافی رطوبت خاک شرایط مهمی برای تشکیل مناسب گیاه و عملکرد زیاد محصول است. برای گیاه ، آب نه تنها به عنوان عامل بازگرداندن رطوبت بلکه به عنوان تنظیم کننده دما نیز عمل می کند. در فرآیند تنظیم مجدد دما، گیاه تا ۹۹٪ از کل آب بدست آمده تبخیر می شود، و فقط ۰٫۲٪ تا ۰٫۵٪ برای تشکیل توده رویشی استفاده می کند. بنابراین می توان به راحتی درک کرد که گیاه بسته به شرایط آب و هوایی و مراحل رشد نیازهای مختلفی به رطوبت دارد.
مقدار مشخصی از آب به صورت بخار آب متراکم در آمده و به آب و هوا، توپوگرافی، نوع پوشش گیاهی و همچنین شرایط هیدروژئولوژیکی بستگی دارد. لایه آب بر حسب میلی متر اندازه گیری می شود: ۱ میلی متر باران در هر هکتار (هکتار) مربوط به ۱۰ تن آب است. در نتیجه وظیفه اصلی یک کشاورز حداکثر رساندن انباشت، ذخیره سازی و استفاده کارآمد از رطوبت است. البته، هنوز هم چالش برانگیز است و بنابراین به تلاش و زحمت بیشتری نیاز دارد.
اهمیت رطوبت خاک برای کشاورزی کارآمد
هیچ یک از فرآیندهای فیزیکی موجود در جو و محیط، بدون وجود آب در اینجا در سیاره زمین اتفاق نمی افتد. رطوبت خاک به میزان بارندگی، شدت مصرف آب توسط گیاهان، دمای هوا و سایر عوامل بستگی دارد. سطح رطوبت کافی از اهمیت بالایی برای عملکرد برخوردار است، بنابراین گیاهان با رطوبت ناکافی خاک رشد و نمو نمی کنند.
-
آب اهداف دیگری نیز دارد که به شرح زیر است:
- سطح رطوبت خاک بر میزان هوا ، شوری و وجود مواد سمی تأثیر می گذارد
- ساختار ، شکل پذیری و تراکم خاک را تنظیم می کند
- بر دما و ظرفیت گرما خاک تأثیر می گذارد
- از هوازدگی خاک جلوگیری می کند
- آمادگی زمینه های کار را تعیین می کند
منابع :
۱- کتاب رابطه آب و خاک و گیاه، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
۲- سایت اخبار علوم زمین و فضای (eos) آمریکا
دیدگاهتان را بنویسید