معرفی مهمترین پایه های مرکبات
در این مقاله از دی مگ به معرفی مهمترین پایه های مرکبات و خصوصیات گیاهشناسی و شرایط آب و هوایی آنها برای کشت و مقاومت آنها به شرایط محیطی و بیماریها می پردازیم. با ما همراه باشید.
۱- نارنج (مناسب برای تمام مناطق مرکبات خیز کشور)
- نام علمی: Bitter orange
نارنج معروفترین، قدیمیترین و یکی از مهمترین پایه های مرکبات در دنیاست. اگرچه نارنج به دلیل حساسیت به تریستزا در سالهای اخیر محبوبیت خود را تا حدی از دست داده است، ولی برخی ویژگیهای مثبت این پایه نظیر سازگاری به خاکهای قلیایی تحمل در برابر بیماری گموز، مقاومت به زایلوپروسیس و اگزوکورتیس، تحمل نسبتاً مناسب به سرما و کیفیت بالای میوه هنوز هم در بسیاری از کشورها انتخاب نخست است.
این پایه مقاومت نسبتاً خوبی به کم آبی دارد، زیرا ریشه های آن به اعماق خاک نفوذ میکند. نارنج با بسیاری از انواع مرکبات سازگار است و محصول آنها روی این پایه از کیفیت مناسبی برخوردار است. میوه گیاهان پیوند شده روی نارنج کمی دیررس میشود. برای مثال پرتقال های محلی شمال ایران درصورت پیوند روی پایه نارنج حدود یک ماه دیرتر میرسند. نارنج مقاومت قابل توجهی به پوسیدگی فیتوفترایی طوقه مرکبات دارد و یکی از اصلی ترین دلایل مقبولیت این پایه در دنیا همین ویژگی است. با این وجود نقطه ضعف اساسی آن حساسیت زیاد به بیماری ویروسی تریستزا است.
نارنج از مهم ترین پایه مرکبات
البته این پایه به تنهایی نسبت به بیماری ویروسی تریستزا هیچگونه حساسیتی ندارد، ولی با پیوندکهای آلوده تطابق ندارد. زیرا مواد قندی و پروتئینی و سایر مواد پرورده تهیه شده در شاخه های آلوده به ویروس را نمیپذیرد و تا زمانی که مواد غذایی ذخیره شده در خود پایه تمام نشده از آن تغذیه میکند. سپس بر اثر گرسنگی از بین رفته و پیوندک را نیز از بین میبرد. علاوه بر تریستزا این پایه به نماتد مرکبات و نماند حفار نیز حساسیت دارد.
۲- پونسیروس یا نارنج سه برگ (مناسب برای شمال کشور)
- نام علمی: Poncirus trifoliata Raf
پونسیروس به عنوان یک درخت مستقل گیاهی با تیغهای محکم و با ماده سمی است که در فصل زمستان خزان میکند. به عقیده برخی محققین نارنج سه برگ در حالت بی برگ تا حدود ۲۶-۲۰ را تحمل مینماید که در حد مقاومت درختان معتدله است. این مقاومت تا حدودی هم به پیوندک منتقل میشود.
پونسیروس یا نارنج سه برگ
این پایه از مهمترین پایه های مرکبات است و چند خصوصیت منحصر به فرد و مهم دارد که باعث توجه زیاد به آن شده است. مقاومت به ویروس تریستزا پاکوتاهی و مقاومت به سرما، مقاومت به گموز و تحمل خاکهای سنگین، از مهمترین این خصوصیات است. این پایه با توجه به کیفیت خوب میوه یک پایه مناسب برای شمال کشور محسوب میشود. ولی دو عامل محدود کننده در استفاده از این پایه وجود دارد:
۱- حساسیت به pH بالا
۲- حساسیت به بیماری اگزوکورتیس
بنابراین پایه پونسیروس باید در مناطقی با pH اسیدی (۶/۵-۵/۵) استفاده شود. بیشتر مناطق غربی کرانه دریای خزر pH اسیدی دارند. از طرفی باید برای جلوگیری از بیماری اگزوکورتیس از پیوندکهای سالم استفاده گردد.
نکته پایانی این که اندازه میوه روی این پایه اندکی کوچک خواهد شد، ولی میزان باردهی و کیفیت خوب است. این پایه برای لیموها و پرتقال بیاسید توصیه نمیشود. یکی از مشهورترین رقم های نارنج سه برگ فلایینگ دراگون است. این گیاه درختچه ای پاکوتاه با شاخساره هایی مواج و درهم پیچیده و تیغدار است. این گیاه مشهورترین و بهترین پایه مرکبات برای ایجاد باغهای متراکم مرکبات است.
۳- سیترنج (مناسب برای شمال کشور) از مهمترین پایه های مرکبات
چندین نوع سیترنج به نامهای کاریزو (Carrizo)، ترویر (Troyer)، راسک (Rusk) و ساویج (Savage) توسط محققین مختلف معرفی شده اند که در ایران بیشتر ترویرسیترنج موجود است. پایه ترویرسیترنج شرایط بد خاک مانند شوری را بهتر از کاریزو سیترنج تحمل میکند. در حالی که کاریزو سیترنج از لحاظ تحمل بیماریها بهتر است. سیترنج دورگه ای بین پرتقال و پونسیروس است. این پایه مانند پونسیروس مقاوم به بیماری تریستزا ولی حساس به اگزوکورتیس است. ولی از آن جهت که به pH قلیایی متحمل تر است و میوه های درشت تری میدهد، در شرق کرانه دریای خزر که خاک pH بالاتری دارد به شدت مورد توجه است.
از نکات مثبت دیگر این پایه مقاومت به گموز است که در دیگر پایه های سه برگچه ای نیز دیده میشود. کیفیت و عملکرد میوه روی پایه سیترنج معمولاً مناسب است ولی اندازه میوه روی این پایه خیلی درشت نمی شود.
۴- سیتروملو (مناسب برای شمال کشور)
این پایه دورگه بین گریپ فروت و پونسیروس است. این پایه نیز مانند پونسیروس و سیترنج دارای سه برگچه است. سیتروملو مانند سیترنج دارای چند جنینی نیز هستند و اکثر نهالهای حاصل از بذر آن غیرجنسی و نوسلار هستند. این پایه از نظر خصوصیات خزانه ای شرایط خوبی دارد. بذر سیتروملو به راحتی و به سرعت در خزانه رشد میکند و درصورت مناسب بودن خاک خزانه در مدت ۶ ماه قابلیت پیوند می یابد.
همچنین در مقابل بیماری گیاهچه میری در خزانه مقاومتی نسبی دارد نهال های بذری آن رشد ارتفاعی داشته و تک شاخه رشد میکنند و به ندرت شاخه های جانبی از آن ظاهر میشود؛ بنابراین پیوند کردن دانهال های این گیاه به راحتی امکان پذیر است.
مهمترین خصوصیات مثبت این پایه مقاومت در برابر تریستزا و گموز است. این پایه در مقابل سرمازدگی نیز تا اندازه ای متحمل است و از این جهت در حد نارنج است. ولی مقاومت پونسیروس را ندارد این پایه برعکس پونسیروس و سیترنج دارای حساسیت کمتری نسبت به اگزوکورتیس است. همان طورکه بیان شد سیتروملو پایه ای پررشد محسوب میشود. مهمترین محدودیت در استفاده از سیتروملو آن است که این پایه به خاکهای شور pH بالا و خشکی نسبتاً حساس است. بنابراین در شرق حاشیه خزر با توجه به شرایط و با دقت بیشتری باید استفاده شود.
۵- نارنگی کلئوپاترا (مناسب برای شمال و جنوب کشور)
- نام علمی: Citrus reshni Hort. Ex
معرفی مهمترین پایه های مرکبات
پایه ای است مخصوص انواع رقمهای نارنگی که به دلیل مقاومت به تریستزا و مقاومت نسبی آن به شوری مورد توجه قرار گرفته است. برگهای این پایه بدون گوشواره و کشیده است. این پایه همچنین به سرما مقاومت خوبی دارد. علاوه بر این، رشد نارنگی کلئوپاترا خیلی کند است و دیربارده بوده و میوه های ریز تولید میکند. بنابراین پایه ای تنبل است. این پایه برای اراضی شنی و سنگلاخی مناسب نیست؛ لذا برای خاکهای سنگین جنوب ایران توصیه میشود.
۶- یوزو (مناسب برای شمال کشور) به عنوان مهمترین پایه های مرکبات
- نام علمی: Citrus junos
یوزو (Yuzu) نیز مانند نارنگی کلئوپاترا پایه ای مناسب برای نارنگی است. در ژاپن صدها سال است که از یوزو به عنوان پایه برای نارنگی ساتسوما استفاده میشود. به نظر برخی محققین یوزو یک دورگ طبیعی بین لیمو و نارنگی است که با کلیه ارقام مرکبات در شمال ایران تطابق دارد. ولی بهترین رقم برای آن نارنگی به خصوص ساتسوما است.
یوزو (Yuzu)
برگ در این پایه دارای گوشواره کوچک است این پایه به دو دلیل مقاومت به تریستزا و مقاومت به سرما مورد توجه قرار گرفته است، ولی باید توجه داشت که به شوری حساس است و در خزانه نیز به گیاهچه میری دچار میشود.
به دلیل رشد اولیه کند، پایه یوزو باید حداقل یک سال بیشتر از سایر پایه ها مانند پونسیروس در خزانه بماند تا قابل پیوند شود. نهال های پیوندی یوزو دیرتر از پونسیروس بار خواهند داد. میوه های حاصله روی این پایه در سالهای اول درشت پوست کلفت و ترش مزه است. اما به تدریج با افزایش سن درخت کیفیت میوه نیز بهتر میشود و پوست آن نازکتر شده و مقدار اسیدیته آن کاهش می یابد. این پایه در مقایسه با پونسیروس دارای ریشه های با نفوذپذیری بیشتر در خاک است. لذا طول عمر درخت نیز بالاتر میرود.
۷- رافلمون (مناسب برای جنوب کشور)
مقاومت به شوری، خشکی، حساسیت به سرما و رشد زیاد از خصوصیت مهم پایه های جنوب است. رافلمون یکی از معدود پایه هایی است که در خاکهای سبک و غیر حاصلخیز محصول خوبی میدهد و از مهمترین پایه های مرکبات به حساب می آید. این پایه در اراضی شنی و قابل نفوذ به سرعت رشد میکند و در کوتاه ترین زمان درختان قوی و تنومندی ایجاد میکند.
از آنجایی که رافلمون به سرما حساس است مناسب شمال کشور نیست، ولی در اراضی سبک با حداقل یک متر عمق در جنوب کشور توصیه میشود. رافلمون دارای باردهی زیاد ولی با کیفیت پایین است. این پایه یکی از پایه های مناسب برای بسیاری از لیموهاست و برای خاکهای سبک آهکی و کمی شور قابل توصیه است.
تحمل به خشکی به دلیل سیستم ریشه ای گسترده تحمل pH بالا و سازگاری با خاکهای شنی از عمده ترین دلایل انتخاب این پایه در جنوب کشور است از نقاط ضعف این پایه نیز میتوان به حساسیت به گموز بلایت تریستزا نماتد و همچنین کیفیت ضعیف میوه ها اشاره نمود.
معرفی مهمترین پایه های مرکبات
۸- رانگپور لایم (مناسب برای جنوب کشور)
- نام علمی: C. limonia
رانگپور لایم- معرفی مهمترین پایه های مرکبات
این پایه نجات دهنده مرکبات آمریکای لاتین از بیماری تریستزا بوده است. به طوری که هم اکنون بیش از ۹۵ باغهای مرکبات آمریکای لاتین روی این پایه پیوند گردیده است. رانگپورلایم تقریباً با تمام ارقام مرکبات سازگاری دارد. علاوه بر مقاومت به تریستزا، تحمل به خشکی و شوری و همچنین عملکرد بالا از مزایای این پایه محسوب میشود. سرعت رشد این پایه بسیار زیاد است و از سال چهارم به محصول اقتصادی میرسد. این پایه به گموز اگزوکورتیس و نماتدها حساس است، لذا باید ملاحظات لازم در رابطه با این بیماریها در نظر گرفته شود.
۹- آلمو / ماکروفیلا (مناسب برای جنوب کشور)
ماکروفیلا (Macrophylla) یا آلمو تنها پایه ای در مرکبات است که در pH حدود ۸ نیز مقاومت قابل توجهی از خود نشان میدهد. این پایه از نظر جذب مواد غذایی بر سایر پایه ها برتری دارد، به طوری که به ندرت میتوان کمبود عناصرمیکرو را روی این پایه مشاهده کرد.
این خصوصیات منحصر به فرد در ماکروفیلا باعث شده است که به عنوان یک پایه استثنایی در مناطق کمتر مستعد به خصوص خاکهای سبک آهکی و حتی کمی شور استفاده شود. گیاه پیوند شده روی این پایه محصول زیادی تولید میکند و این پایه رشد زیادی را به پیوندک القاء مینماید کیفیت میوه روی این پایه با وجود درشتی آن نسبتاً پایین است.
این پایه به گموز، خشکی و شوری مقاوم است، ولی متأسفانه به تریستزا حساس است. با این حال گفته میشود که پیوند رقم لیموترش بر روی آن هیچ حساسیتی را به تریستزا نشان نمیدهد. به طور کلی این پایه برای لیموها به خصوص لیمو ترش در جنوب کشور قابل توصیه است.
۱۰- پایه لیمو عمانی
نام علمی: Citrus aurantifolia
لیمو عمانی
از این پایه در جنوب ایران به عنوان پایه مرکبات استفاده میشود. این پایه رشد زیادی را به قسمت هوایی القاء میکند. کیفیت و کمیت انواع لیموها روی این پایه بالاست. این پایه به خاکهای آهکی و تا حدودی شور مقاوم است و تحمل مناسبی نسبت به کم آبی دارد. لیمو عمانی پایه ای کاملاً حساس به سرماست و در دماهای نزدیک به صفر درجه سانتی گراد به شدت آسیب میبیند.
این پایه به اکثر بیماریهای مرکبات حساس است. قدرت جذب عنصر غذایی توسط این پایه نسبتاً کم است. بنابراین گیاهان پیوندشده روی این پایه معمولاً علائم کمبود عناصر غذایی را نشان میدهند.
۱۱- بکرایی (مناسب جنوب کشور)
بکرایی (Backraii) یک دو رگه طبیعی جنوب ایران محسوب میشود. رشد سریعی دارد و زود به باردهی میرسد، ولی کیفیت میوه چندان بالا نیست. این پایه به تریستزا مقاوم است، ولی به گموز و سرما مقاومتی ندارد. لذا برای تمام کشور توصیه نمیشود، ولی در جنوب کشور قابل توصیه است.
منبع: کتاب اصول کاربردی پرورش مرکبات، کامران قاسمی، جهاد دانشگاهی مشهد، ۱۳۹۲
بیشتر بدانید:
دیدگاهتان را بنویسید