اهمیت تنوع زیستی و انواع آن
تنوع بیولوژیک یا تنوع زیستی Biodiversity در مفهوم جامع آن به معنای تنوع حیات در کره زمین است. همۀ تغییرات زیستی از سطح ژن تا اکوسیستم را در برمی گیرد. به تمام موجودات زنده و روابط متقابل میان آنها یا به بیانی دیگر به موجودات زنده و مجموعه های پیچیده ای از روابط میان آنها، تنوع زیستی اشاره دارد. پیچیدگی و دامنه گسترده ای از علوم مختلف از جمله اکولوژی، سیستماتیک، زیست شناسی، حفاظت، اقتصاد و بسیاری از علوم دیگر دیدگاه های متعدد گاه متضادی در مورد ارزش مدیریت و حفاظت تنوع زیستی پیش روی ما قرار داده است. با وجود این آنچه باید بدان توجه داشت، این است که در زمینهٔ تنوع زیستی زمان اهمیت بسیار با ارزشی دارد. به اهمیت تنوع زیستی و انواع آن میردازیم.
تعریفی از تنوع زیستی
به مجموعه گونه های مختلف گیاهان، جانوران و اشکال دیگر موجودات زنده که در یک منطقه به سر می برند اطلاق می شود در یک اکوسیستم، هرچه تنوع گونه ای بیشتر باشد. زنجیره های تغذیه ای طولانی تر و شبکه های حیاتی پیچیده تر است و در نتیجه محیط پایدارتر و از شرایط خود تنظیمی بیشتری برخوردار است. در نتیجه تنوع زیستی هر منطقه را باید کلید پایداری و سلامت محیط زیست طبیعی در آن به حساب آورد. تنوع زیستی، بخش حیاتی زیست محیطی سالم و معشیتی پایدار است و با از دست رفتن تنوع زیستی در یک منطقه یا یک اکوسیستم ما شاهد ناپایداری در آن خواهیم بود. تنوع زیستی جزء ملزومات ارائه خدمات در یک اکوسیستم است.
تعریفی از تنوع زیستی
کاربرد تنوع زیستی در زندگی انسان
سلامت بشر نیز در گرو خدماتی است که از اکوسیستم دریافت می کند. خدمات یک اکوسیستم سالم می تواند شامل تهیه غذا، آب، مسکن، دارو، علوفه منابع ژنتیکی، کنترل آفات و بیماری ها، تنظیم اقلیم منطقه، کنترل سیل جلوگیری از فرسایش و روان آب، فیلتراسیون و تصفیه آب، نگهداری از چرخه های شیمیایی و فواید زیباشناختی و حتی ایجاد فرهنگ و نقش آن در شکل گیری تمدن و تاریخ یک سرزمین باشد که تماماً وابستگی شدیدی با سطح تنوع زیستی موجود دارند.
انواع تنوع زیستی و اهمیت آن
تنوع زیستی به سه سطح ژن، گونه و اکوسیستم تقسیم می شود.
تنوع ژنتیکی
این تنوع نشان دهنده تفاوت ها و تنوع ژن ها در میان یک گونه است. این طبقه از تنوع، جمعیت های متمایزی از همانگونه را در برمی گیرد یا تفاوت های ژنتیکی یک جمعیت را نشان می دهد.
تنوع ژنتیکی
تنوع گونه ای
بیانگر تنوع گونه ای در یک منطقه است. برای اندازه گیری این تنوع شیوه های گوناگونی وجود دارد شمار گونه های یک منطقه معرف منابع غذایی آن منطقه است که معمولاً به مثابه معیاری برای شناخت تنوع گونه ای به کار می رود.
تنوع اکوسیستمی
به تنوع زیستگاه ها، جوامع حیاتی، اکوسیستم ها و فرایندهای اکولوژیکی درون آنها گفته می شود. برآورد تنوع اکوسیستمی نسبت به تنوع گونه ای و ژنتیکی مشکل تر است زیرا مرزهای میان اکوسیستم ها و اجتماعات گمراه کننده است. هر اکوسیستم شامل دو بخش زنده و غیر زنده است. فرایندهای موجود در هر اکوسیستم توسط تنوع جمعیت زنده موجود در آن اکوسیستم کنترل می شود.
هرگونه تغییر یا کاهش در فراوانی و تنوع زیستی موجود موجب تغییر ساختار اکوسیستم می شود. سطح خدمات اکوسیستم با افزایش تنوع زیستی ارتقا می یابد و این موضوع موجب افزایش پایداری و افزایش تولید در اکوسیستم می شود. موضوعی که مهم است رابطهٔ میان تنوع و کارکرد اکوسیستم است. این نظریه هست که علاوه بر تعداد گونه ها تنوع کارکردی و دامنهٔ صفات در گونه ها برای پویایی منابع اکوسیستمی در کوتاه مدت و ثبات اکوسیستم در درازمدت اهمیت دارد.
تنوع در بوم نظام های کشاورزی
در مورد تنوع زیستی کشاورزی که زیر مجموعه ای از تنوع زیستی است، می توان گفت تنوع زیستی کشاورزی نتیجه فعالیت آگاهانه کشاورزان، دامداران و ماهیگیران در طی میلیون ها سال است. به عبارت دیگر تنوع زیستی، کشاورزی گیاهان کشاورزی نژادهای دام های، اهلی گونه های مختلف آبزیان اهلی و وحشی، جنگل ها و مراتع، شامل حیوانات وحشی و اهلی، گیاهان وحشی و اهلی و گونه های غیر قابل برداشت که از اکوسیستم حمایت می کنند. مانند گرده افشانها، زنبورها، پروانه ها، کرمها و میکروارگانیسمهای خاک. تنوع زیستی کشاورزی نتیجه برهمکنش میان محیط زیست، منابع ژنتیکی و روش های مدیریتی است که توسط مردمی با فرهنگهای گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد.
تنوع در بوم نظام های کشاورزی
کشاورزی و تنوع زیستی
در کشاورزی تنوع زیستی شامل تنوع و تغییر پذیری حیوانات، گیاهان و میکروارگانیسم هاست و برای عملکرد پایدار اکوسیستم های زراعی مانند ساختار و فرایندهای آن و حمایت از تولید و امنیت غذایی لازم است. می توان گفت دانش و فرهنگ بومی از اجزای جدایی ناپذیر تنوع زیستی کشاورزی محسوب می شود. چون این فعالیت های کشاورزی انسان است که به این تنوع شکل داده و از آن حفاظت می کند.
تعریفی از تنوع زیستی کشاورزی در سال ۱۹۹۹ بیان شد که تنوع و تغییرپذیری حیوانات، گیاهان و میکروارگانیسمها که به طور مستقیم یا غیر مستقیم برای غذا و کشاورزی شامل تولید گیاهان، کشاورزی دامها، جنگلداری و ماهیگیری مورد استفاده قرار می گیرند. تنوع زیستی کشاورزی در بردارنده تنوع در منابع ژنی ارقام و نژادها و همچنین گونه ایی است که برای غذا، پوشاک و سوخت به کار می روند. به علاوه، تنوع زیستی کشاورزی، شامل تنوع گونه هایی که قابل برداشت نیستند و از تولید حمایت می کنند. میکروارگانیسمهای خاک، شکارگرها گرده افشان و آنهایی که در حیات وحش از اکوسیستم زراعی حمایت می کنند. کشاورزی گله داری جنگلداری و محیطهای آبی و همین طور تنوع در اکوسیستمهای کشاورزی نیز می شود.
اهمیت و نقش کارکردی تنوع زیستی
- اجزای تولیدکننده شامل گیاهان زراعی و دام های اهلی است که مسئولیت تولید غذا، الیاف و دیگر فراورده ها را برای مصرف کنندگان بر عهده دارند.
- اجزای مفید شامل موجوداتی است که نقش مثبتی در باروری نظامها دارند. این موجودات شامل گرده افشانها و موجودات خاکزی اند که کنترل چرخش مواد غذایی را بر عهده دارند.
اهمیت و نقش کارکردی تنوع زیستی
عوامل مخرب شامل علفهای هرز، آفات و عوامل بیماری زا هستند. این طبقه بندی می تواند مبنایی برای مدیریت باشد. کشاورزان و محققان علوم کشاورزی می توانند از طریق تقویت اجزای بهبود دهنده و تضعیف کردن اجزای تخریب کننده تولیدات دامی و گیاهی را افزایش دهند.
- گاهی در خارج از محدوده بوم نظامهای کشاورزی تنوع زیستی چشمگیری وجود دارد.
- در مکزیک سیب زمینی خودرو، در فرایند به نژادی مورد توجه قرار گرفته است.
- با وجود این هزاران کیلومتر دورتر در جنوب ارتفاعات اند.
- اهلی کردن سیب زمینی صورت گرفت.
- برنج وحشی منبعی با ارزش برای مقاومت در برابر ویروس کوتولگی است.
- خارج از محدوده مزارع، برنج به منزلهٔ علف هرز در زمین ها شناخته می شود.
منبع: کتاب باغکشت ها و تنوع زیستی و کشاورزی، ۱۳۹۴
دیدگاهتان را بنویسید