مهمترین گونه های آفت جوربالان پسته در ایران

جوربالان Homoptera

بعضی از مهمترین آفات پسته در ایران در این گروه قرار گرفته اند. در این مجموعه به ذکر مهمترین آنها اکتفا می شود:

 الف) شته ها Aphididae

شته ها از دو نظر در باغ های پسته شایان اهمیت هستند یکی در رابطه با تغذیه از شیره نباتی، ترشح عسلک و خسارتی که از این طریق در روی پسته ایجاد می کنند، و ایجاد گال های مختلف و تغییر شکل Deformation هایی است که در روی برگ های جوان ایجاد می کنند. در موارد اول به نظر می رسد که خسارت حاصله مهم نیست و به هیچ وجه جنبه اقتصادی ندارد. برگ های پسته اصولا بافت سطحی مقاوم تری دارند و بنظر می رسد که شیره نباتی در آنها در مقایسه با یونجه، باقلا و حتی سیب و زردآلو برای شته ها چندان مناسب نباشد. در همین رابطه دشمنان طبیعی را نباید از نظر دور داشت.

• از شته ها مهمترین گونه هایی که در باغ های پسته مشاهده می شوند عبارتند از:

 ۱- شته چین دار برگ پسته (Forda hirsuta Mordv (Pemphigidae

این شته باعث جمع شدن، ضخیم شدن و تغییر رنگ لبه برگ های پسته می گردد. در اثر تغذیه حشرات سطح زیرین لبه برگ ها چین دار و ضخیم و بسمت پائین لوله می شود. رنگ این قسمت، از سبزی به قرمزی می گراید. معمولا تعداد برگ هایی که روی یک درخت به این صورت درمی آیند، زیاد نیست و کمتر از ۵ درصد می باشد. لذا از نظر اقتصادی به نظر نمیرسد هیچ گونه اهمیت داشته باشد، گونه های مشابه آن روی درختان پسته چاتلانقوش و روی درخت پسته بنه شناسایی شده است.

۲- شته گال اسفنجی Slavum mordvilovi kreutz

این گونه از روی پسته معمولی در خراسان جمع آوری شده گونه های دیگری از این جنس .S. wertheima H . R . L و S. esfandiarii Dav و S. lentiscoides Mord در اطراف شیراز، و نواحی دیگر بستن خیز کشور از روی پسته معمولی چاتلانقوش و بته جمع آوری شده که همگی از نظر نحوه خسارت با هم مشابهند.

۳) – شته های معمولی پسته .Aulacorthum sp

از خانواده Aphididae می باشند و روی جوانه های پسته دیده می شوند و از اطراف قزوین جمع آوری شده اند. این شته ها گال ایجاد نمی کنند و بصورت جانوران زیتونی رنگ اروی جوانه ها و برگ های کوچک مشاهده می شوند. پارازیت ها و بخصوص پرداتورهای باغ ها در نواحی که سابقه سمپاشی طولانی ندارند خیلی قویست. سن های Anthocoris nemorali ،Anthocoris minki var. Pistaciae ،Anthocoris persicus و Orius horvathi Reut بخصوص در کنترل جمعیت شته های کالز اهمیت بسیار دارند. در هر صورت مبارزه شیمیایی علیه شته های پسته فعلا ضرورت ندارد و سمپاشی زمستانه که علیه سایر آفات بسته صورت می گیرد در تقلیل انبوهی جمعیت شته ها نیز مؤثرند.

ب) شپشک های پسته Coccoidae

از این گروه چندین گونه در باغ های پسته دیده می شوند که مهمترین آنها بقرار زیرند:

۱- سپردار بنفش زیتون Parlatoria oleae Coly.

این حشره بسیار پلی فاژ است و قبلا راجع به اهمیت اقتصادی و مشخصات آن روی درختان میوه دانه دار و درختان میوه هسته دار بحث شده است. این حشره در مهمان دوست دامغان روی برگ پسته مشاهده شده است. ولی از وجود آن در سایر مناطق پسته خیز ایران و اهمیت اقتصادی آن اطلاعی در دست نیست. نامبردگان می کنند که این حشره بطور اتفاقی روی پسته راه یافته است ولی بدلیل پلی فازی، استقرار این آفت روی پسته غیر ممکن نیست.

۲- سپردار واوی پسته .Lepidosaphes pistaciae Arch

نام جنس سپردار پسته اخیرا به Pistaciaspis تغییر یافته است. این گونه در مناطق خراسان، زاهدان، قزوین، قم، ساوه، شهریار و کرمان روی سرشاخه میوه و برگ پسته مشاهده می شود و در بعضی سالها خسارت قابل توجه دارد. این حشره دارای دو فرم بیولوژیک به نام P. Pistaciae ،F. pistacicola Borkh که بیشتر روی تنه و شاخه های کلفت مشاهده می شود و دیگری به نام .P. Pistaciae ،F. typicus Arch که بیشتر روی برگ، میوه و سرشاخه های جوان ایجاد خسارت می کنند.

۳-گونه Melanaspis inopinatus leon

این گونه برخلاف سپردار واوی پسته، پلی فاژ است و روی عده زیادی از درختان از جمله سیب، گلابی، گردو و پسته حمله میکند. این آفت در نواحی کرمان و فارس روی تنه و شاخه های اصلی پسته مشاهده شده و تراکم قابل توجه دارد. روی پسته علاوه بر گونه P. vera روی درختان بنه P. mutica نیز دیده می شود.

در شرایط موجود این آفت از نظر اقتصادی اهمیت ندارد و ظاهرا جمعیت آن توسط دشمنان طبیعی کنترل می شود. علاوه بر گونه های نامبرده روی بسته های وحشی گونه های دیگری از جمله سپردار دواچی Salicicola davatechii Bal، سپردار گرد پسته .Salicicola pistaciae lind، سپردار پسته روسیه .DiaSpis syriaca lind DiaSPIS و سپردار پسته کرمان ,Diaspis camanica Dav در نواحی مختلف کشور از روی بسته های وحشی جمع آوری شده است که عجالتا در انبوهی نسبتا پایین تر از استانه زیان اقتصادی قرار دارند. ولی از آنجا که ممکن است تحت شرایطی به باغ های پسته راه یابند و ایجاد خسارت کنند، شناسایی و بررسی تغییرات انبوهی آنها در شرایط جنگل های پسته و احیانا باغ های پسته کشور در خور اهمیت بسیار است.

جشنواره پاییزه

جشنواره فروش بذر های خاص و کمیاب با بیش از ۱۲۰۰ رقم تنوع

همین الآن خرید کنید

۴- بالشتک پسته Anapulvinaria pistaciae Bod.

این گونه از شهرستان های تهران، قزوین، خراسان، کرمان و زاهدان گزارش شده است و به تعداد کم روی تنه شاخه و نیز برگهای پسته مشاهده می شوند. معمولا این شپشک ها در سطح زیرین برگ ها بصورت توده های سفید رنگ مشاهده می شوند. ولی در شرایط طغیانی در سطح بالائی برگ ها و روی شاخه های جوان هم دیده می شوند.  این آفت بیشتر روی پسته های معمولی P. Vera مشاهده شده ولی روی چاتلانقوش دیده نشده است. بالشتک پسته در سال فقط یک نسل دارد و به ندرت حالت طغیانی پیدا کرده است.

۵- شپشک نرم تن پسته. Eulecanium rugulosum Arch

این گونه در جنگل های پسته و انجیر فارس و بلوچستان (زابل) و نیز در باغهای پسته و انجیر نواحی جنوبی کشور مشاهده میشود. اگرچه بعنوان آفت خیلی مهم و زیان آور در هیچ یک از باغ های پسته کشور گزارش نشده است ولی شکل ظاهری و تراکم آن روی بعضی درختان پسته و انجیر جالب توجه است. فعالیت این حشره روی درختان میوه با ترشح عسلک همراه است و به همین لحاظ فعالیت آنها با تراکم زنبورها vespidae مورچه ها و حشرات دیگر در اطراف درخت همراه است.

۶-شپشک روسی Ceroplastes rusci L

این حشره بیشتر روی درختان انار و انجیر زندگی می کند و اخیرا روی درختان سیب و بعضی هسته دارها نیز مشاهده شده است. این آفت در شیراز روی درختان پسته معمولی نیز گاهی دیده می شود و از اطراف شیراز گزارش شده است.

ج) زنجره ها و زنجرک ها  Idiocerus stali Fieb (Bythoscopidae)

 ١- زنجره پسته یا شیره تر

از آفات مهم پسته در اغلب مناطق پسته خیز کشور می باشد و از نواحی قزوین، اطراف تهران، قم، کاشان، یزد، اردکان، کرمان، خراسان، دامغان و شهرستانهای فارس گزارش شده است. بعلاوه این آفت در سایر کشورهای خاورمیانه که در آنها زراعت پسته متداول است شیوع دارد. علاوه بر پسته اهلی به پسته های وحشی، بنه و چاتلانقوش در جنگل ها خسارت می زند و در باغ های پسته خسارت این آفت به محصول تا ۹۸ درصد گزارش شده.

فعالیت حشرات با ترشح فراوان عسلک همراه است که شاخه و برگ و حتی زمین سایه انداز درختان را خیس می کند. اتلاق کلمه شیره تر باین آفت از همین لحاظ است. در اثر تغذیه این آفت، میوه های تازه تشکیل شده به شدت می ریزند و روی خوشه ها میوهای باقی نمی ماند. در بعضی موارد فعالیت این حشره با سیاه شدن سطح برگ ها و خوشه ها که نتیجه رویش فوماژین است همراه می باشد. دوره پورگی حدود ۳۰ تا ۴۰ روز طول می کشد و پوره ها پس از سه بار جلد عوض کردن کامل می شوند. زنجره پسته در سال فقط یک نسل دارد و پس از پایان دوران تغذیه در پائیز (حدود آبان ماه) به پناهگاه های زمستانه پناه میبرند.

۲- پسیل پسته یا شفیره خشک (Aganoscena targionii Licht)

این آفت در بعضی نواحی پسته کاری کشور، به شیره خشک نیز معروف است. زیرا عسلک دفع شده توسط این گونه به سرعت رطوبت خود را از دست می دهند و بصورت بلورهای سفید یا شیری رنگ روی تنه و شاخه و نیز در زیر درختان باقی می ماند. تراکم انبوهی این آفت در بعضی باغ ها بقدری شدید است که تمام سطح شاخه و تنه درختان و زمین سایه انداز درخت پوشیده از عسلک می شود.

خسارت این آفت ناشی از مکیدن فراوان شیره گیاهی است که باعث ضعف شدید درخت، ریزش میوه های کوچک، پوک شدن میوه های باقیمانده و گاهی ریزش برگ درخت می شود. این آفت روی انواع درختان پسته اهلی و وحشی دیده می شود و تقریبا از همه نقاط کشور که درختان پسته وجود دارد گزارش شده است. این آفت در سایر کشورهای منطقه نیز وجود داد و ایجاد خسارت می کند.

۳ – سیل پیچنده پسته .Aganoscena viridis Pi

این آفت تاکنون از اطراف تهران، اصفهان، کرمان، خراسان جمع آوری شده است و تصور می رود که در کشور ما سطح انتشار وسیعی داشته باشد. خسارت این آفت در نواحی کرمان و رفسنجان معمولا شدید است. این گونه زمستان را بصورت تخم روی سر شاخه های پسته می گذراند. تخم ها کشیده و نارنجی رنگ هستند و معمولا در کنار جوانه ها مشاهده می شوند. این تخم ها در بهار مصادف با باز شدن کامل برگ ها تفریخ می شوند. در این گونه پوره ها اغلب در سطح زیرین برگ ها جمع می شوند و با تغذیه از شیره نباتی لبه برگ ها را بسمت پائین می پیچانند. بهمین لحاظ این آفت را پسیل پیچنده پسته می گویند. پسیل معمولی پسته پهنک برگ را نمی پیچاند. پسیل پیچنده پسته در سال فقط یک نسل دارد.

منبع: کتاب آفات درختان میوه و مدیریت کنترل آنها، انتشارات مرکز نشر سپهر، ۱۳۹۳.

دکتر فاطمه سکه چی