گیاه گلرنگ و بیماری آن
گیاه شناسی گیاه گلرنگ
گلرنگSafflower با نام علمی Carthamus tinctorius است. این گیاه بومی هند است. در کشورهایی چون آمریکا، ایتالیا، اسپانیا، مصر و مکزیک کشت می شود. به خشکی و نمک متحمل است و در انواع خاک های دارای زهکشی رشد می کند. گیاه گلرنگ و بیماری آن را بررسی می کنیم.
- گیاهی علفی و یک ساله است که به صورت بوته های استوار رشد می کند.
- گلرنگ دارای ریشه ای مستقیم و مخروطی شکل است و دارای انشعابات فراوانی است که به اعماق خاک فرو رفته و رطوبت و مواد غذایی خاک را جذب می کند.
- ساقه این گیاه مستقیم و رنگ آن زرد روشن است.
- بخش فوقانی آن منشعب و ارتفاع این گیاه در شرایط اقلیمی مختلف بین ۱۴۰ تا ۱۷۰ سانتی متر متغیر است.
- برگ ها کم و بیش بیضی شکل، فاقد دمبرگ و به رنگ سن روشن هستند. طول آنها ۵ تا ۱۰ سانتی متر است و روی ساقه نسبت به یکدیگر به صورت متناوب قرار دارند.
- بعضی ارقام برگ ها خاردار و در بعضی دیگر بدون خار می باشند.
- در انتهای ساقه های اصلی و فرعی گل های کروی شکلی ظاهر می شود که سطح آنها پوشیده از زواید پولک مانند و زبر است.
- گل ها دوجنسی و لوله ای اند که در اوایل به رنگ نارنجی و پس از مدتی به رنگ قرمز تیره در می آیند.
- دانه ها فندقه و از نظر شکلی شباهت زیادی به دانه کوچک آفتابگردان دارند.
گیاه گلرنگ
خواص دارویی گیاه گلرنگ
گلرنگ یکی از قدیمی ترین گیاهان شناخته شده نزد انسان است. مردم بابل و مصر باستان از این گیاه به عنوان گیاهی دارویی و روغنی استفاده می کرده اند. گل ها و روغن این گیاه دارای مواد موثره است. از گل ها به عنوان ماده ای خلط آور و تسکین دهنده سرفه در مخلوط با چای استفاده می شود. از روغن اشباع نشده دانه این گیاه برای مداوای بیماری تصلب شرایین استفاده می شود.
بیماری های گیاه گلرنگ
۱. پوسیدگی ریشه
- عامل بیماری Pythium ultimum است و در ایران عامل ایجاد مرگ گیاهچه قبل از سبز شدن و پوسیدگی ریشه گلرنگ است.
این بیماری از زمان قبل از خروج گیاهچه از خاک تا زمان رسیدن محصول اتفاق می افتد. علائم اولیه بیماری در سن ۲ تا ۳ هفته ای به صورت آب سوختگی و فرورفتگی محل ساقه بوده و بوته ها افتاده، پژمرده و خشک می شوند. در مرحله گلدهی لکه های نکروز سیاه رنگی روی ریشه و گاهی ۲ تا ۳ سانتی متری بالای سطح خاک روی ساقه ایجاد می شود و پوست سیاه می شود. برگ ها گاهی زرد و تمامی آنها پژمرده می شوند و در نهایت خشک می شوند. بوته های آبیاری شده آلوده، پس از۴ تا ۵ روز می میرند.
- عامل بیماری Phythophthora drechsleri است.
این گونه به عنوان مهمترین عامل مولد پوسیدگی ریشه گلرنگ در مزارع و گلخانه های استان کرمانشاه گزارش شده است. این قارچ بر روی محیط کشت PDA میسلیوم های شفاف، بدون دیواره عرضی و انشعاب تولید می کند. اسپورانژیوفورها باریک تر از هیف و اسپرانژها شفاف با دیواره نازک، بدون نوک و گلابی شکل هستند. زئوسپورها دارای قطر ۲۰ تا ۱۰ میکرومتر هستند.
مبارزه
از جمع شدن آب در مزرعه بعد از آبیاری اجتناب شود. اجرای تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان مفید است.
پوسیدگی ریشه گلرنگ
۲. زنگ
عامل بیماری Puccinia carthami است. از آذربایجان، اصفهان، گرگان، ایرانشهر، جیرفت، ساری و خوزستان گزارش شده است. آلودگی زنگ در مرحله گیاهچه ای به عنوان یک عامل مهم پژمردگی و بوته میری گلرنگ می تواند منجر به کاهش جدی محصول یا کاهش محتوای روغن آن شود.
علائم بیماری
زنگ گلرنگ با توجه به طبیعت میکروسیکلیک، یک میزبانه، دارای دو مرحله بیماری زایی مشخص، مرحله شاخ و برگ و مرحله گیاهچه ای می باشد. مرحله شاخ و برگ در بسیاری از مزارع پیش از برداشت مشاهده می شود ولی در آب و هوای خشک به ندرت منجر به کاهش شدید محصول می شود.
بیشترین خسارت وقتی ایجاد می شود که:
بذرها ضد عفونی نشده و یا خاک آلوده به تلیوسپور باشد. تاول های حاوی اسپور قارچ عامل بیماری نه فقط در سطح برگ و ساقه ها بلکه روی قسمت های زیرزمینی گیاه نیز به وجود می آید.برگ های مبتلا زرد و گیاهان ضعیف شده و سرانجام می خشکند.
اگر بیماری به اندام های فوقانی حمله کند تاول های اسپوردار که محتوی اوردوسپورها یا اسپورهای بهاره قارچ عامل بیماری هستند روی برگ ها تشکیل می گردد که با تماس انگشت با آنها گرد آجری رنگی که در واقع همان اسپورهاست مشاهده می شود. تلیوسپورها یا اسپورهای پائیزه قارچ به شکل لکه های کوچک برجسته قهوه ای رنگ به نظر می رسند.
خصوصیات عامل بیماری
- اوردوسپورها در دو طرف برگ و در داخل تاول های اوردیوم به وجود می آیند.
- اوردیوم ها حاوی تعداد زیادی اوردو سپور گلبولی و بیضی شکل هستند که ۴ – ۳ سوراخ تندش دارند و رنگ آنها قهوه ای روشن است.
- تلیوسپورها در داخل تاول های تلیوم تشکیل می شوند. تلیوسپورها دو سلولی، قهوه ای رنگ است.
- پیکنیدها (اسپرما گونیوم ها) زیراپیدرمی و به صورت دسته جمعی تشکیل می شوند.
- پیکنیدها فلاسکی شکل یا گرد هستند و تعدادی اسپور و رشته های شفاف از دهانه آنها بیرون می آید.
- این بیماری به صورت تلیوسپور غیر فعال در بذر یا روی بقایای گیاهی زمستان گذرانی می کند.
مبارزه
- استفاده از ارقام مقاوم و ضد عفونی بذر با قارچ کش های مانب، مانکوزب، ویتاواکس، کاپتافول و تیرام هر کدام به نسبت ۲ تا ۳ در هزار در کاهش بیماری مؤثر است.
- ضدعفونی بذر باعث نمی شود که گیاهچه ها از جمله آلودگی های خاک رهایی یابند. سمپاشی بوته ها به وسیله مانب و مانکوزب در کنترل بیماری تأثیر دارد.
- مبارزه کامل توسط مواد شیمیایی مقدور نیست.
- غرقاب کردن خاک نیز بروز و شدت بیماری را کاهش می دهد.
- اجرای تناوب و آیش در کاهش خسارت بیماری تاثیر دارد.
- جمع آوری و انهدام بقایای آلوده گیاهی در کنترل بیماری و کاهش خسارت مؤثر است.
۳. بوته میری گیاه گلرنگ
پوسیدگی بذر، مرگ گیاهچه و بوته میری از عوامل مهم کاهش محصول گلرنگ در تمام مناطق کشت این گیاه می باشد.
عامل بیماری عوامل قارچی مختلف در ایجاد این بیماری دخالت دارند. قارچ های بیماری زایRhizoctonia solani ، F. solani Fusarium oxysporum ،Phytophtora drechsleriبه عنوان عوامل ایجاد کننده این بیماری از مزارع استان های آذربایجان غربی، اصفهان، تهران و کرمانشاه گزارش شده است.
مبارزه: با تناوب کشت مناسب و رعایت فواصل مناسب بوته ها و ضد عفونی کردن بذرها با سموم مناسب تا حدود زیادی می توان مانع گسترش و شیوع بیماری های قارچی شد.
۴. پوسیدگی سفید
عامل بیماری گیاه گلرنگ Sclerotinia Sclerotiorum است.
علائم پژمردگی و زردی روی بسیاری از بوته ها در مزارع زیر کشت این محصول در شهرستان داراب مشاهده شده است. درون و روی طوقه و ساقه و روی ریشه گیاهان بیمار اسکلرت های قارچ به اشکال مختلف دیده می شوند.
اسکلروت ها سطح خارجی تیره و لایه درونی سفید دارند. در مواردی اسکلروت های نابالغ به رنگ سفید متمایل به خاکستری نیز قابل مشاهده است.
۵. لکه برگی
عامل بیماری Alternaria Carthami است.
علائم بیماری
این بیماری از مزارع گلرنگ خوزستان و سیستان گزارش شده است.
- علائم بیماری در ارقام مختلف گلرنگ در مزرعه متفاوت است و به صورت لکه های مدور به رنگ قهوه ای در تمام قسمت های گیاه به خصوص برگ ها، گل و ساقه با قطر تقریبی یک سانتی متر قابل مشاهده است.
- چروکیدگی و پژمردگی طبق و باز نشدن طبق های آلوده نیز از دیگر علائم این بیماری است.
- روی هیپوکوتیل گیاهچه های آلوده و کوتیلدونها لکه های نکروزه تیره رنگی ایجاد می شود و گیاهچه ها پژمرده کند.
- روی برگ های بوته های کامل لکه های قهوه ای تیره متحدالمرکزی به وجود می آید. مرکز لکه های کهنه طور معمول روشن تر است.
- لکه ها به هم پیوسته و لکه های وسیعی را ایجاد می کنند که اسپورهای قارچ در سطح آنها تشکیل می شود و محل لکه ها سوراخ شده و در حالت شدید پهنک برگ پاره می شود.
- ساقه ها و دمبرگ ها کمتر صدمه می بینند.
- جوانه های گل در اثر آلودگی باز نمی شوند.
خصوصیات عامل بیماری
کنیدیوفورها ایستاده، ساده، مستقیم یا کمی خمیده و گاهی دارای خمیدگی های زانو مانند هستند دیواره های عرضی به رنگ قهوه ای یا قهوه ای زیتونی، قسمت انتهایی کنیدیوفور روشن تر است. کنیدی ها منفرد یا به صورت زنجیره های خیلی کوتاه، مستقیم یا کمی خمیده و به شکل دوک وارونه است. رنگ کنیدی قهوه ای روشن، صاف، بدنه کنیدی بدون گردن است. طول گردن در قاعده دارای ضخامت کمتری است و در محل دیواره های عرضی کمی فرورفتگی مشاهده می شود. عامل بیماری در بذر بقا می یابد و به سهولت از بذر جداسازی می شود.
مبارزه
- بذرهای بوته های سالم را باید برای کاشت انتخاب کرد و این بذرها از زراعت زود کاشت به دست می آیند.
- ضدعفونی بذرها با قارچ کش تیرام صورت می گیرد.
- برای مبارزه با انتشار ثانوی عامل بیماری، سمپاشی با دی تیوکارباماتها و یا مخلوط بردو انجام می شود.
۶. پژمردگی فوزاریومی
عامل بیماری گیاه گلرنگ Fusarium oxysporum f. sp. carthami است.
در مناطق گرمسیر و خاک های سبک بیشتر دیده می شود. قارچ های جداشده از گلرنگ های بهاره در استان فارس مربوط به گونه ای از جنس فوزاریوم است.
علایم بیماری
- آلودگی بوته ها در هر سنی ایجاد می شود.
- روی برگ های اولیه لکه های ریز قهوه ای به وجود می آید که برگ ها ممکن است پاره شده یا پیچیده شوند.
- بوته ها به چهار حالت آلودگی شاخه ها و برگ ها در یک طرف بوته، زرد طلایی شدن برگ ها و پژمردگی آنها، متمایل شدن برگ ها به سمت زمین و قهوه ای شدن آوندهای چوبی ریشه و ساقه قابل مشاهده است.
- امکان دارد شاخه های طرف آلوده بمیرند.
- روی بوته های به شدت آلوده غنچه های ریزی تشکیل می شود که ممکن است تنها تعدادی از آنها گل دهند.
- میزان بار کاهش یافته یا امکان دارد بذرهای سیاه ریز و چروکیده تولید شود. عمده ترین نشانه بیماری فوزاریومی ریشه گلرنگ بوته میری است که گیاه زرد و سپس خشک می شود و گاهی بدون زردی حالت سبز خشک اتفاق می افتد.
- تغییر رنگ ریشه به قرمز قهوه ای و پوسیدگی غیر نرم از علائم دیگر بیماری است.
خصوصیات عامل بیماری
میسلیوم قارچ عامل بیماری گیاه گلرنگ به رنگ صورتی ملایم، سفید با کمی ارغوانی با انشعاب بوده و دارای دیواره عرضی است. میکرو کنیدی ها روی فیالیدهای ساده به طور جانبی روی هیف ها یا روی کنیدیوفورهای منشعب به تعداد فراوان تشکیل می شود. بیضی شکل، یک سلولی و کمی خمیده است.
این قارچ بذر زاد و خاکری است، میسلیوم و اسپورهای قارچ بذرهای گلرنگ را به صورت سطحی آلوده می کنند. هیف ها در سلول های پارانشیمی پوست بذر های آلوده وجود دارند. یعنی میسلیوم قارچ در اثر رشد و توسعه از طریق سیستم آوندی به انتهای گیاه می رسد و به درون بذر وارد می شود.
- بذرهای آلوده ممکن است عقیم شوند و قدرت باروری خود را از دست بدهند. انتقال بیماری از طریق بذرهای آلوده و همچنین بقایای آلوده گیاهی صورت می گیرد.
- دوام قارچ در خاک به صورت کلامیدوسپور در بقایای گیاهی صورت می گیرد.
- بیماری در شرایطی که رطوبت زیاد باشد و میزان نیتروژن خاک بالا با شدت بیشتری خواهد داشت.
مبارزه
کنترل قارچ فوزاریوم در خاک مانند سایر قارچ های خاکزی بسیار مشکل است.
- استفاده ارقام مقاوم و آغشته کردن بذرها به میزان یک کیلوگرم بذر در یک لیتر محلول ۲ در هزار سرزان به مدت ۲۴ ساعت در کنترل این بیماری مؤثر است.
- این سم در خاک اطراف بذر نفوذ کرده و گیاهچه را از آلودگی حفظ می کند. ضد عفونی بذر با قارچ کش بنومیل به میزان ۱۷۰ میلی گرم در یک گرم بذر، جوانه زنی و رشد عامل بیماری را به تأخیر انداخته و گیاه را از آلودگی محافظت می کند.
- معلق کردن بذرها در مخلوط سرزان و کاربندازیم به نسبت ۱ به ۱ به مدت ۱۸ ساعت پیشنهاد می شود.
- گیاهانی چون نخود، عدس، نخود فرنگی و گندم که با گلرنگ به صورت مخلوط در هند کاشته می شوند به دلیل ترشح ترکیبات ممانعت کننده رشد قارچ، بیماری را کاهش می دهند.
- نخود و گندم در ریزوسفر خود تراکم قارچ های آنتاگونیست را بالا برده و رشد قارچ عامل بیماری را متوقف خواهند کرد.
- ضدعفونی خاک با سموم تدخینی مثل متیل بروماید و واپام بسیار مؤثر بوده ولی مقرون به صرفه نیست.
- رعایت تناوب چندساله با غلات موجب کاهش جمعیت قارچ عامل بیماری در خاک شده ولی آن را ریشه کن نمی کند.
۷. لکه برگی سر کوسپورایی
عامل بیماری Cercospora carthami است و از هند، کنیا، فیلیپین و آمریکا گزارش شده است.
علائم بیماری: حدود چند هفته بعد از کاشت یا موقع گل دادن گیاه، علائم بیماری ظاهر می شود که به صورت لکه های فرورفته گرد یا نامنظم و قهوه ای رنگ به قطر ۳ تا ۱۰ میلی متر دیده می شود.
- ابتدا علائم روی برگ های پایینی ایجاد می شود و به تدریج برگ های وسطی و بالایی را فرا می گیرد.
- حاشیه لکه ها زرد بوده و گاهی متحدالمرکز است.
- در مرحله پیشروی بیماری برگ ها قهوه ای شده و بین رگبرگ ها نکروز می شود. تمامی برگی ممکن است لوله شود.
- در شرایط مرطوب لکه ها پوشیده از پوشش سفید خاکستری مخملی می شود که مربوط به اسپورزایی قارچ است.
- ساقه ها و گره ها نیز ممکن است آلوده شده و در حالت شدید روی براکته ها هم لکه های قرمز قهوه ای به وجود می آید.
- جوانه های گل قهوه ای و می خشکد.
- نهنج نیز ممکن است آلوده شده و بذری تولید نکند.
خصوصیات عامل بیماری
- میسلیوم ها شفاف، دیواره دار، به رنگ قهوه ای و منشعب هستند. کنیدیوفورها به صورت مجزا یا دستجات ۱۰ تا ۲۰ عددی در هر دو سطح برگ قرار دارند که در شرایط مرطوب از اپیدرم بیرون می آیند.
- کنیدیوفورها ساده، دیواره دار، گاهی منشعب و مستقیم بوده.
- کنیدی ها شفاف، کشیده، دارای ۲ تا ۲۰ دیواره عرضی روی کنیدیوفورها تشکیل می شوند که در پایه پهن و در انتها شلاقی پیچیده هستند.
مبارزه: برای مبارزه با بیماری رقم مقاومی شناخته نشده و به وسیله سمپاشی با مخلوط بردو ۱% با این بیماری مبارزه می شود. قارچ کش های دی تیوکاربامات برای کنترل بیماری مؤثرند.
۸. لکه گرد
عامل بیماری Ramularia carthami است و در ایران این بیماری در سال ۱۹۴۸ از خوزستان و مغان گزارش شده است. هیف ها شفاف و دیواره دار هستند. اسکلروت ها در اثر تکثیر مداوم سلول های یک شاخه هیف در زیر اپیدرم ایجاد می شوند. اسکلروت های کامل قهوه ای بلوطی، گلبولی شکل و در سطح اپیدرم تشکیل می شوند.
علائم بیماری: لکه های خاکستری تا قهوه ای رنگی به قطر ۱۰-۲ میلی متر روی برگ های پایینی بوته از علایم بیماری است در سطح زیرین بر روی لکه ها نیز ممکن است پوشش سفید قارچ ایجاد شود. لکه ها ممکن است به یکدیگر پیوسته و سبب پژمردگی برگ ها شوند.
مبارزه: سمپاشی با اکسی کلرور مس به نسبت ۳ در هزار یا مانکوزب به میزان ۳/۵ در هزار تأثیر خوبی بر علیه بیماری داشته و قارچ کش یوروفانجین نیز در کنترل بیماری مؤثر گزارش شده است. شناسایی و کشت ارقام مقاوم و انهدام بقایای آلوده گیاهی، سمپاشی بوته ها با مانکوزب به میزان ۳/۵ در هزار علیه این بیماری مؤثر گزارش شده است.
لکه گرد گلرنگ
۹. سفیدک پودری
عامل بیماری Erysiphe cichoracearum f. sp. carthami است و این بیماری در اکثر مناطق گلرنگ کاری ایران وجود دارد.
در این بیماری پوشش سفید قارچ ابتدا روی برگ های مسن و سپس روی برگ های جوان تر ظاهر می شود. حتی اجزای گل و ساقه های جوان نیز آلوده می شوند.
عامل بیماری گیاه گلرنگ خاکستری متمایل به سفید، دیواره دار و منشعب است. کلیستوتسیوم های قارچ در حالت کامل به رنگ سیاه و زواید متعدد دارد. داخل هر کلستوتسیوم ۱۵ – ۸ آسک و گاهی تا ۲۰ عدد وجود دارد که حاوی ۲ عدد یا بیشتر آسکوسپور است.
مبارزه: قارچ کش های الوزال به نسبت ۳ در هزار، کاراتان و اموگان به ترتیب به نسبت ا درهزار در کنترل بیماری مؤثر گزارش شده است.
منبع :
کتاب بیماری های مهم گیاهان دارویی، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، ۱۳۸۹
دیدگاهتان را بنویسید