خصوصیات بیماری های گیاهی و انواع بیماری های گیاهی
تعریف بیمارى هاى گیاهى
خصوصیات بیماری های گیاهی و انواع بیماری های گیاهی همه در دی مگ. هرگونه اختلال فیزیولوژیکی که در اثر تحریک مستمر یا مداوم یک عامل به وجود آید و باعث تغییر کمی و کیفی در گیاه گردد را بیماری می‌گویند. یک بیماری گیاهی به عنوان «هر چیزی که از انجام حداکثر توانایی گیاه جلوگیری کند» تعریف می‌شود. این تعریف گسترده است و شامل بیماری‌های غیر زنده و بیوتیک گیاهان است. بیماری ممکن است دارای علائم قابل مشاهده‌ای باشد یا نباشد. عواملی که ایجاد بیماری می‌نمایند، به عنوان بیمارگر (Pathogen) می‌شناسند.
بیماری گیاهی می‌تواند ارزش اقتصادی، زیبایی شناختی و بیولوژیکی انواع گیاهان را کاهش دهد. آسیب‌شناسی گیاهی (Phytopathology) مطالعه ماهیت، علل، پیشگیری و جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی بیماری‌های گیاهی است. بیماری‌های گیاهی با علائمی مانند نکروز (مرگ سلول‌ها یا بافت‌ها)، کلروز (زرد شدن)، پژمردگی (ریزش شاخه و برگ)، پوسیدگی، کوتوله شدن، تشکیا گال و مرگ گیاهچه شناخته می‌شوند.
تعریف بیمارى هاى گیاهى
انواع بیماری های گیاهی
بیماری‌های گیاهی به دو دسته بیماری‌های غیر انگلی (غیر عفونی، غیر قابل انتقال) و انگلی (عفونی) تقسیم می‌شوند.
۱- بیماری های غیر انگلی
بیماری‌های غیرانگلی در اثر شرایط نامناسب محیطی مانند کمبود و مازاد مواد مغذی، سموم بیولوژیکی، شرایط نامساعد خاک و آب و هوا و آلاینده‌ها ایجاد می‌شوند. کمبود مواد مغذی معدنی (نیتروژن، فسفر، پتاسیم، بور، کلسیم، مس، آهن، منیزیم، منگنز، مولیبدن، گوگرد و روی) می‌تواند باعث ایجاد برخی بیماری‌ها در انواع محصولات شود. بیماری‌های ناشی از آلاینده‌ها را نیز می‌توان یافت. آلاینده‌های هوای ناشی از احتراق دی اکسید گوگرد و فلوراید. آن‌هایی که ناشی از واکنش‌های فتوشیمیایی هستند، شامل نیترات‌های پیچیده و ازن هستند. علاوه بر این، برخی از مواد شیمیایی سمی به طور طبیعی وجود دارند.
۲- بیماری های انگلی
بیشتر بیماری‌های گیاهی توسط قارچ‌های انگلی، باکتری ها، مایکوپلاسما، اسپیروپلاسما، ویروس ها، ویروئیدها، نماتدها و تک یاخته‌ها ایجاد می‌شوند. علاوه بر این، برخی از گیاهان به عنوان مثال گیاه انگلی سس، دارواش می‌توانند گیاهان سبز دیگر را انگلی کنند.
تعریف بیمارى هاى گیاهى
خصوصیات بیمارى هاى گیاهى
خسارت عوامل بیمارى زا، تدریجی است و در نهایت تغییرات قابل مشاهده‌ای را در گیاه بوجود می‌آورد. اکثر آن‌ها زندگی انگلی دارند. یعنی حداقل یک قسمت از چرخه زندگی خود را روی گیاه میزبان می‌گذرانند و وابستگی تغذیه‌ای با میزبان دارند. همچنین این عوامل در گیاه بیماری واگیر (مسری) ایجاد می‌کنند، یعنی این موجودات قابل انتقال از گیاه بیمار به گیاه سالم اند. مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:
عوامل غیرزنده محیطی نیز به سبب شباهتی که در ایجاد علائم بیماری و طرز خسارت آن‌ها با عوامل زنده دارند، جزء بیماری‌های گیاهی تقسیم بندی شده اند. اما این عوامل برخلاف عوامل زنده حالت واگیر ندارند و غیرانگلی هستند که عبارت‌اند از: کمبود و زیادی عناصر غذایی، سرما یا گرمازدگی، کمبود یا زیادی رطوبت، کمبود اکسیژن، مسمومیت ناشی از گازهای زیان آور.
خصوصیات بیماری های گیاهی
شرایط وقوع بیماری های گیاهی
برای اینکه یک بیماری بروز نماید عوامل متعددی باید فراهم شوند که در قالب مثلث بیماری مطرح می گردد. سه رکن مثلث شامل:
۱- عامل بیماری زا
۲- میزبان حساس
۳- شرایط محیطی مناسب.
این ارکان در ارتباط با هم هستند یعنی باید هر ۳ باشند تا ابتلا به بیماری صورت گیرد.
اهمیت بیمارى هاى گیاهى
اهمیت بیماری‌های گیاهی ناشی از خساراتی است که این بیماری‌ها با ایجاد اپیدمی یا خسارت معمولی به گیاهان و محصولات آن‌ها وارد می‌سازند. البته خسارت معمولی بیماری‌ها در گیاهان بیشتر و پر اهمیت‌تر از خسارت اپیدمی آن‌هاست. این خسارت در کشورهای پیشرفته حدود ۱۰ درصد کل محصول برآورد شده و در کشورهای غیر پیشرفته ممکن است به ۳۰ درصد کل محصول برسد. در ایران از میزان خسارت بیماری‌ها اطلاع دقیق و درستی در دست نیست. هرچند خسارت ناشی از بیماری‌ها را در ایران حدود ۱۵ درصد کل محصول می‌دانند ولی تصور می‌شود مقدار آن بیش از این حد باشد.
خصوصیات بیماری های گیاهی
علایم بیماری هاى گیاهى
اختلالاتی که در گیاه ایجاد می‌شوند ظاهر آن را تغییر می‌دهند یا در قسمت‌های داخلی آن اثر می‌گذارند و در نهایت، یک سری نشانه‌های ظاهری در گیاه ایجاد می‌کنند که به آن‌ها علائم بیماری می‌گویند. این علائم عبارت‌اند از:
۱- کُلُروز (زردی بافت‌های سبز گیاه)
۲- نکروز (قهوه‌ای شدن، خشک شدن و مرگ بافت‌های گیاه)
۳- موزائیک (ایجاد لکه‌های تیره و روشن در بافت‌های گیاه)
۴- سفیدک (پوشیده شدن گیاه از پودری سفید رنگ و ایجاد لکه‌های کلروز و نکروز)
۵- سیاهک (انباشته شدن بافت‌های گیاه از پودری سیاه رنگ)
۶- زنگ (لکه‌های کوچک و برجسته نارنجی رنگ روی بافت‌های گیاه)
۷- پوسیدگى (درهم ریختگی، فساد و تجزیه بافت‌های گیاه)
۸- بوته میرى (پژمردگى و در نهایت مرگ بوته ها)
۹- شانکر (ایجاد زخم موضعى و اغلب فرو رفته روى ساقه)
۱۰- پیچیدگى برگ (ضخیم شدن، شکنندگى و پیچیدگى برگ ها)
۱۱- ایجاد گال یا غدّه (رشد فوق العاده قسمتى از گیاه)
۱۲- ایجاد اسکاب یا جَرَب(لکه‌های موضعی در اندام‌های گیاه که در نهایت ترک می‌خورند).
علایم بیماری هاى گیاهى
کنترل بیماری های گیاهی
به دلیل خسارات اقتصادی (سالانه میلیاردها دلار در سراسر جهان) ناشی از بیماری‌های گیاهی، معمولاً از اقدامات کنترلی استفاده می‌شود. کنترل بیماری‌های گیاهی عبارت است از:
- جلوگیری از ورود یک عامل بیماریزا به یک منطقه توسط قرنطینه گیاهی،
- برنامه‌های صدور گواهینامه،
- بازرسی داوطلبانه یا اجباری،
- تولید مواد گیاهی بدون پاتوژن.
روش‌های حفاظت در درجه اول به آفت‌کش‌های شیمیایی مانند قارچ‌کش‌ها، باکتری‌کش‌ها، نماتدکش‌ها، مواد بخور و حشره‌کش‌ها در برابر ناقلان حشره بستگی دارد. با این حال، برخی از پاتوژن‌های گیاهی به عنوان مثال، ویروس‌ها را نمی‌توان از نظر شیمیایی سرکوب کرد. زیرا این عوامل بسیار نزدیک با سلول‌های گیاهی تکثیر می‌شوند. برخی از اقدامات زراعی نیز می‌تواند گیاهان را در برابر عوامل یا شرایط بیماریزا محافظت کند.
بهبود ژنتیکی بهترین روش کنترل کلی است. زمانیکه ژن‌های مقاومت پایدار شناسایی می‌شوند و در گیاه گنجانده می‌شوند. بسیاری از محصولات زراعی مهم دارای ژن مقاومت یا تحمل در برابر چندین بیماری قارچی و ویروسی هستند. اقدامات کنترل بیولوژیکی و رویکردهای مدیریت یکپارچه آفات، راه‌های امیدوارکننده‌ای را در کنترل مؤثر و ایمن بیماری‌های گیاهی نشان می‌دهند. این روش‌ها شامل استفاده از شکارچیان طبیعی علیه ارگانیسم‌های بیماریزا است.
منبع:
۲- www.thecanadianencyclopedia.ca
دیدگاهتان را بنویسید